Haqqinda.az

Hər bir ailənin və cəmiyyətin gigiyena barədə aşağıdakıları bilməsi vacib və çox əhəmiyyətlidir. İlk baxışda sadə görünən mühafisə tədbirləri əslində ən vacib olanlardır. Aşağıdakı əsas 7 mərhələyə diqqət yetirək.

1. Butun nəcislər təhlukəsiz yolla aradan qaldırılmalıdır. Ən səmərəli usul ayaqyolu və tualet vasitələrinin istifadəsidir - Xəstəliklərin əksər hissəsi insan nəcisində askar edilmis patogen mikroorqanizmlər tərəfindən torədilir. Əgər bu cur mikroorqanizmlər su, yeyinti məhsulları, əllər, qidanın hazırlanması və qəbulunda istifadə olunan mətbəx ləvazimatları və ya səthlər uzərinə dusərsə insan onları udaraq xəstəliyə ducar ola bilər. Patogen mikroorqanizmlərin yayılmasının qarsısının alınmasının yeganə və əsas usulu - həm insan həm də heyvanların butun nəcislərinin təhlukəsiz qaydada aradan qaldırılmasıdır. Đnsan nəcisinin aradan qaldırılması ucun ayaqyolu və yaxud da tualet vasitələrindən istifadə edilməlidir. Ayaqyolu hər zaman təmiz və səliqəli vəziyyətdə saxlanılmalıdır. Heyvan nəcislərinin evlərin, yolların, su quyularının və eləcə də usaqlar ucun insa edilmis oyun meydancalarının yaxınlığında olmasına yol verilməməlidir.

Ayaqyolundan istifadə etmə imkanının olmadığı hallarda, defekasiya prosesi evlərin, yasayıs məskənlərinin, yolların, su mənbələrinin və eləcə də usaqlar ucun insa edilmis oyun meydancalarının kifayət qədər uzaqlığında həyata kecirilməlidir. Nəcis dərhal torpaq ilə ortulməlidir. Butun nəcislərdə, usaq nəcisləri də daxil olunmaqla, patogen mikroorqanizmlər movcuddur; bu səbəbdən onlar sağlamlıq ucun həddən artıq boyuk təhlukə kəsb edirlər. Usaqların tualetdən, ayaqyoludan və yaxud gecə guvəcindən [qorsokundan] istifadə etmədikləri hallarda onların nəcisləri dərhal ortadan goturulməli və ayaqyoluya aparılmalıdır, və yaxud da torpağa basdırılmalıdır. Ayaqyolu və tualet vasitələrinin vaxtasırı təmizlənməsi zəruridir. Ayaqyolular qapalı olmalıdır, tualetlərdə isə yuyunmaq ucun avadanlıq olmalıdır. Yerli hokumət orqanları və eləcə də qeyri hokumət təskilatları yerli icmalara gigiyenik tələblərə cavab verən ayaqyoluların insasında onlara bahalı olmayan ayaqyolu vasitələrinin layihələsdirilməsinə və tikintisinə dair tovsiyələrin təqdim edilməsi vasitəsi ilə koməklik gostərə bilərlər.

2. Usaqlar daxil olmaqla butun ailə uzvləri nəcis ilə təmasdan sonra və eləcə də digər yeyinti məhsulları ilə təmasda olmazdan oncə və usaq yedirməzdən əvvəl əllərini su və sabun və yaxud kul ilə yaxsıca yumalıdırlar.

Əllərin su və sabun, yaxud kul ilə yuyulması patogen orqanizmlərin məhv edilməsinə gətirib cıxarır. Barmaqların sadəcə suda calxalayaraq isladılması kifayət deyildir, əllərin hər ikisi sabun və ya kul surtulərək yaxsıca yuyulmalıdır. Bu, mikroorqanizmlərin və eləcə də cirkli yeyinti məhsullarının, əllərin uzərinə və həmcinin ağız bosluğuna dusməsinin qarsısını alır. Əllərin yuyulması həmcinin helmintlərə yoluxmanın da qarsısını alır. Su, sabun və eləcə də kul ayaqyolu və yaxud da tualetin yaxınlığında istifadəyə rahat yerdə olmalıdır.
Defekasiyadan sonra və yaxud da korpə və ya usağın defekasiyasından sonra onun yuyulmasını bitirdikdən sonra əllərin yuyulması xususi əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, heyvanlarla və eləcə də ciy halda olan qida məhsulları ilə təmasdan sonra da əllərin yuyulması cox vacibdir.
Qidanın hazırlanmasından, masaya duzulməsindən, onun istifadəsindən oncə və eləcə də usaqları yedizdirməzdən qabaq əllər hokmən yuyulmalıdır. Usaqları xəstəliklərdən qorumaq məqsədi ilə onlara defekasiyadan sonra və yeməkdən qabaq əllərini yumağı oyrətmək tələb olunur.

Usaqlar cox vaxt oz əllərini ağızlarına aparırlar, bu səbəbdən korpələrin əlləri cox tez - tez yuyulmalıdır, bunu xususən usağın heyvanlar ilə və yaxud torpaqla oynamasından dərhal sonra icra etmək lazımdır. Usaqlar cox tez - tez helmintlərə yoluxurlar, onlar da oz novbəsində usaqların orqanizmindəki qidalı maddələri mənimsəyirlər. Helmintlər və onların yumurtaları insan və heyvanların nəcisində, sidiyində, dayaz sularda, torpaqda, və eləcə də tam bisirilməmis ətdə askar edilir. Usaqlar ayaqyolu və tualetlərin, və eləcə də defekasiya ucun istifadə olunan yerlərin yaxınlığında oynamamalıdırlar. Ayaqyolu yaxınlığında olarkən onlar ayaqqabı geyinməlidirlər, bu da oz novbəsində helmintlərin ayaq dərisi vasitəsi ilə orqanizmə daxil olmasının qarsısını alacaqdır.
Helmintlər daha cox yayılmıs regionlarda yasayan usaqlar tovsiyə edilən antihelmintik preparatlar vasitəsi ilə il ərzində iki - uc dəfə profilaktik mualicə kursu kecməlidirlər.

3. Uzun gundəlik olaraq su və sabun vasitəsi ilə yuyulması goz infeksiyalarının əmələ gəlməsinin qarsısını alır. Dunyanın bəzi regionlarında goz infeksiyaları traxomaya gətirib cıxarır, bu da ki oz novbəsində korluq əmələ gətirən səbəblərdən biridir.

Uz cirkli olduqda o ozunə muxtəlif milcəkləri cəzb edir; bu cur həsəratlar isə patogen mikroorqanizmlərin insandan insana kecməsini təmin edir. Əgər gozlər təmiz və sağlam olmasa, onlarda iltihab halları əmələ gələ bilər, bu da ki oz novbəsində gormə qabiliyyətinin məhdudlasmasına və ya da tamamilə itirilməsinə gətirib cıxara bilər. Gozlərin sağlam olduğu təqdirdə onların zulal qisaları təmiz olur, ozləri isə nəm və parlaq olurlar, bu cur olduqda adamın gormə qabiliyyəti iti sayılır. Əgər gozlər həddən artıq quru, yaxud qırmızı və iltihablıdırsa gələcəkdə muxtəlif ifrazatlar və gormə problemləri movcuddursa, usaq dərhal tibb iscisinə gostərilməlidir.

4. Yalnız təhlukəsiz mənbədən goturulmus və yaxud təmizlənmis sudan istifadə edilməlidir. Suyun təmiz qalması ucun, su rezervuarları qapalı səraitdə saxlanılmalıdır.

Su təchizatının kifayət qədər olduğu yerlərdə və bu cur təchizat vasitələrinin patogen mikroorqanizmlərdən mudafiə olunduğu təqdirdə ailə uzvləri arasında xəstələnmə halları daha az rast gəlinir. Suyun cirkli olduğu təqdirdə o qaynadılaraq və ya filtrlərdən suzulərək təmizlənməlidir. Təmiz su mənbələrinə siyahısına muvafiq səkildə insa edilmis və texniki xidmətlə təmin edilmis boru - kəmər sistemləri, qazılmıs quyular və bulaqlar daxildir. Təhlukəli su mənbələrinə isə su hovzələri, caylar, acıq rezervuarlar və eləcə də oyrənilmis zonaların hududlarından kənarda yerləsən buruqlar daxildir. Hası ki, qaynadılmaqla təhlukəsiz hala gətirilə bilər. Təmiz saxlanılması ucun su kip ortulmus qapalı qablarda saxlanılmalıdır. Suyun ailələr və ictimaiyyət tərəfindən cirkləndirilməsindən qorunma usulları:
Su quyuları qapalı olmalıdır, və əl pompaları ilə təchiz edilməlidir
Nəcislər və cirkab sular, (ozəlliklə ayaqyolulardan kənarlasdırılan cirkab sular və evin təmizliyi prosesi əsnasında yaranan cirkablar) qida hazırlığı ucun, icmək məqsədi ilə və eləcədə yuyunma ucun istifadə edilən istənilən su mənbələrindən kifayət qədər uzaqlasdırılmalıdır
Ayaqyoluların insası zamanı onlar su qaynağından ən azı 15 metr aralıda və eləcə də daha asağı səviyyədə tikilməlidir
Suyun toplanılması və eləcə də saxlanılması zamanı istifadə edilən butun qablar maksimal dərəcədə təmizliyə malik olmalıdırlar, buna nail olmaq ucun onlar xususilə təmiz səraitdə saxlanılmalıdır.
Heyvanların icməli su mənbələrinə və yasayıs yerlərinə yaxınlasmalarına imkan verilməməlidir
Su mənbələrinin yaxınlığında pestisidlərin və kimyəvi maddələrin saxlanılmasına və istifadəsinə yol verməyin. Ailələr suyu nə cur təmiz saxlaya bilərlər:
Đcməli suyu qapalı və təmiz qablarda saxlayın
Təmiz su ilə cirkli əllərlə təmasa girməyin
Qablardan suyu goturərkən təmiz calovdan və ya kasadan istifadə edin
Su cəninin uzərinə su kranını qurasdırın
Hec kimə su rezervuarına əl salmağa və bilavasitə ondan su icməyə icazə verməyin
Saxlanılan suyun yaxınlığına heyvanları buraxmayın. Əgər sizdə suyun təhlukəsizliyinə dair subhə varsa, siz muvafiq yerli hokumət orqanlarına muraciət etməlisiniz.

5. Çiy və ya yarımçıq istifadə olunmus qida məhsulları hokmən yuyulmalı və ya istiliyin təsirinə məruz qoyulmalıdırlar. Hazırlanmıs qida dərhal istifadəyə verilməli və ya yenidən yaxsıca qızdırılmalıdır.

Duzgun icra edilmis texniki emaldan sonra mikroorqanizmlər məhv olurlar. Yeyinti məhsulları, ozəlliklə ət və ev qusu əti daha yaxsı bisirilməlidir. Patogen mikroorqanizmlər isti qida məhsullarında tez coxalırlar. Qida məhsulları hazırlandıqdan dərhal sonra istifadə edilməli, bununla mikroorqanizmlərin coxalmasının qarsısı alınmalıdır.
Əgər qida məhsulunun iki saatdan daha artıq muddət ərzində saxlanılma zərurəti ortaya cıxırsa, o ya cox isti, ya da ki cox soyuq halda saxlanılmalıdır.
Əgər hazırlanmıs qida məhsulu novbəti qida qəbuluna qədər saxlanılacaqsa, mutləq milcək və digər həsəratlarda qorunmaq ucun ortulu qablarda saxlanılmalıdır. Novbəti qida qəbulundan oncə isə həmin qida yenidən qızdırılmalıdır.
Qatıq və eləcə də turs yulaf orqanizm ucun faydalıdır, bunun səbəbi onların tərkibində olan tursunun patogen mikroorqanizmlərin coxalmasının qarsısını almasıdır. Ciy halda olan qida məhsulları, ozəlliklə ev qusu əti və dəniz məhsullarının tərkibində adətən patogen mikroorqanizmlər movcud olur. Bu cur patogen mikroorqanizmlərin hazır qidaya dusməsi onun yeyinti məhsulları ilə təması zamanı bas verə bilər. Bu səbəbdən bisirilməmis və artıq bisirilmis yeyinti məhsulları hər zaman biri - birindən ayrılıqda saxlanılmalıdır. Bıcaqlar və eləcə də qidanın hazırlanmasında ətin kəsilməsi ucun istifadə edilən taxtalar və digər vasitələr ciy qida məhsullarının emalından sonra hokmən yuyulmalıdır.
Ana sudu - korpələr və kicik yaslı usaqlar ucun ən təhlukəsiz suddur. Qaynadılmıs təzə sud və yaxud pasterizə edilmis heyvan sudu qaynadılmamıs sud ilə muqayisədə daha təhlukəsizdir.
Sağılmıs ana sudu otaq temperaturu səraitində ən coxu səkkiz saat ərzində təmiz qabda saxlanıla bilər.
Korpələr və eləcə də kicik yaslı usaqlar ucun qidanın hazırlanması zamanı xususi təhlukəsizlik tədbirlərinə riayət edilməlidir. Bu cur qida məhsulları təzə bismis olmalıdır, və imkan daxilində saxlanılmamalıdır.
Meyvə və tərəvəzlərin qabığı soyulmalı, və ya onlar təmiz su ilə yaxsıca yuyulmalıdır. Meyvə və tərəvəzlərin korpə və kicik yaslı usaqlara ciy halda verildiyi təqdirdə bu daha boyuk əhəmiyyət kəsb edir. Meyvə və tərəvəzlərin uzərində pestisid və herbisid kimi kimyəvi maddələri secmək qeyri mumkundur, və bu cur maddələr oz novbəsində səhhət ucun həddən artıq təhlukəli ola bilərlər.

6. Yeyinti məhsulları, yeməyin hazırlanması zamanı istifadə edilən mətbəx ləvazimatları və eləcə də digər vasitələr təmiz olmalıdır. Yeyinti məhsulları qapalı qablarda saxlanılmalıdır. Yeyinti məhsulları uzərində məskun salmıs patogen mikroorqanizmlər insan orqanizminə dusdukdə onlar xəstəlik torədə bilərlər. Yeyinti məhsullarının patogen mikroorqanizmlərdən mudafiəsi ucun asağıdakılar icra olunmalıdır:
Qidanın hazırlanması zamanı istifadə olunan vasitələr təmiz saxlanılmalıdır
Bıcaqlar, mətbəx ləvazimatları, qazanlar və qablar təmiz səraitdə saxlanılmalı və onların ustu ortulməlidir
Qabların və qazanların yuyulması zamanı istifadə olunmus parca hissələr gundəlik olaraq yaxsıca yuyulmalı və gunəs altında qurudulmalıdır. Qablar, mətbəx ləvazimatları və qazanlar yeməkdən dərhal sora yuyulmalı və qurudulma ucun xususi dəstəyin uzərinə qoyulmalıdır.
Qida məhsulları həsərat və heyvanlardan qorunmaq ucun qapalı qablarda saxlanılmalıdır
Usaqlara yemək verərkən susələrdən və ya əmziklərdən istifadə etməməli, cunki onların uzərində diareyanı torədən patogen mikroorqanizmlər ola bilər; onlardan istifadə etdiyiniz təqdirdə onları hər zaman qaynar su ilə yaxalayın. Usaqlar ana sudu ilə əmizdirilməlidir, və yaxud da qida onlara təmiz və ağzı acıq kasadan verilməlidir.

7. Butun məisət tullantılarının təhlukəsiz qaydada aradan qaldırılması xəstəliklərin qarsısını almaqda koməklik gostərəcək.

Patogen mikroorqanizmlər tullantılar ilə, məsələn yemək qalıqları və eləcə də meyvə və tərəvəzin qabıqları ilə qidalanan milcəklər, tarakanlar, sicovul və sicanlar vasitəsi ilə yayılır. Əgər rayonda umumi tullantıların yığılması sistemi movcud deyilsə, hər bir ailə səxsi tullantıların yığılması vasitəsinə malik olmalı, bu da ki məisət tullantılarının basdırılması və yaxud da yandırılması ilə musayiət edilməlidir. Evlərin və eləcə də ev ətrafının təmiz və səliqəli saxlanılması və bu ərazidə nəcislərin, tullantıların və cirkab suların olmamağı xəstəliklərin qarsısını almağa koməklik gostərir. Məisət mənsəli cirkab sular cirkab su calası və yaxud da həyətyanı bağcaya və ya tarlaya aparan arxın qazılması yolu ilə təhlukəsiz surətdə aradan qaldırıla bilər.

Pestisid və herbisid kimi kimyəvi maddələr həddən artıq təhlukəli ola bilərlər. Bu cur kimyəvi maddələrin hətta kicik miqdarları belə su təchizatı sisteminə və yaxud qida məhsulları və bədən uzvləri uzərinə dusdukdə bu yenə də cox təhlukəli olaraq qalmaqdadır. Kimyəvi maddələrin istifadəsi ilə aparılmıs islər zamanı geyilmis paltarların və istifadə olunmus qabların yuyulması zamanı suyun təchizatı mənbələrindən kifayət qədər məsafə saxlanılmalıdır. Pestisidlər və eləcə də digər kimyəvi maddələr evlərin və ya su təchizatı mənbələrinin yaxınlığında istifadə edilməməlidir. Kimyəvi maddələri icməli su cənlərinin icərisində və ya onların yaxınlığında, və eləcə də yeyinti məhsullarının yaxınlığında saxlamaq olmaz. Yeyinti məhsullarını və suyu pestisidlər və gubrələr ucun nəzərdə tutulmus qabların icərisində saxlamaq qəti qadağandır.