Haqqinda.az

Nizami Gəncəvi - (təxəllüsü, əsil adı - İlyas Yusif oğlu) (1141-1209-cu il) – Azərbaycanın görkəmli şairi və mütəfəkkiri olmuşdu, Gəncə medreselerinde təhsil almış, şəxsi mütailə sayəsinde orta əsr elmlərini mükəmməl öyrənmiş, xüsusen Yaxın Şərq xalqlarının şifahi və yazılı edebiyyatına yaxından bələd olmuşdur. Türk dilinden başqa ərəb və fars dillərini də incəliklə bilən şairin yunan dili ilə də tanış olduğu, hemçinin qedim yunan tarix ve felsefesini, astranomiya, tibb ve hendese elmlerini yaxşı menimsediyi eserlerinden aydın olur.Ömrü boyu Gencede yaşamış, saray şairi olmaqdan qetiyyetle imtina etmiş,halal zehmeti ile dolanmışdır. Teqriben 1169/70-ci ilde Derbend hökmdarı Seyfeddin Müzefferin keniz kimi hediyye gönderdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ile evlenmiş, 1174-cü ilde oğlu Mehemmed anadan olmuşdur.Edebi yaradiciliqa lirik serlerle baslayan Nizami mehebbet movzusunda yazilmis qezellerle yanasi ictimai mezmunlu lirikik eserler exlaqi -terbiyevi felsefi seciyyeli qesideler rubailer de yazmisdir.Lakin Şerq tezkireçilerinin 20 min beyt hecminde olduğunu qeyd etdikleri bu divandakı şerlerin çox az hissesi dövrümüzedek gelib çatmışdır. Nizami Gencevi bütün yaradıcılığı boyu lirik şerler yazmış, sonralar poemalarında ireli sürdüyü mütereqqi ictimai-felsefi fikirlerini ilk defe hemin şerlerinde ifade etmişdir. Sairin mehebbet movzusunda yazilmis qezellerinde saf, temiz mehebbetle seven qelbin ince zerif duyqulari ifade olunmus, vusal deminin sevinci hicran gunlerinin aqirliqi oz bedi ieksini tapmisdir. Sair lirik irsinde heyati gozellikleri duymaqa, derk etemeye caqirir. Onu xisiusi ile gencliye muracietle yazilmis qezellerinde, elece de Qocaliq qesidesi ve basqa serlerinde heyat , kainat insan omruna dair felesfi dusunceleri ifade olunur. Sair lirik eserlerinde mehebbet ve gozelliyin tesdiqi ile yanasi insan tebietinin bir cox incelikleri ile baqli meselelere de toxunur, ictimai exlaqi fikirleri ireli surur. Sair ozu senet aleminde sohretini ana Vetenin ona verdiyi muqeddes nemet bilmisdir. O, eserlerinde ser oqrularindan sikayetlenerken bedii uqurlarini menevi serveti kimi qiymetlendirmisdir bu baximdan sairin dunyaya goz acdiqi , boya basa yetdiyi doqma Genece ile baqli qeydleri ile seciyyeleidir. Nizaminin eserlerinde Gencenin bir cox medeniyyet merekezleri ile olan edebi medeni elaqeleri de oz eksini tapmis, 1139 cu ilde Gencede bas veren zelzeleden de behs edilmisdir.Nizami Gencevi lirikası yüksek senetkarlığı, mehebbete dünyevi münasibeti, insan taleyi haqqında humanist düşünceleri ile seçilir.Lakin Nizami Gencevi dünya edebiyyatı tarixine mesnevi formasında yazdığı 5 poemadan ibaret "Xemse" ("Beşlik") müellifi kimi daxil olmuşdur. 1177-ci ilde bitirdiyi "Mexzenül-esrar" ("Şirler xezinesi") adlı ilk poeması şaire böyük şöhret qazandırmışdır. III Toğrul un sifarişi ile qeleme aldığı «Xosrov ve Şirin» poemasını 1180 ilde bitirmiş ve Mehemmed Cahan Pehlevana göndermişdir. Cahan Pehlevanın ölümünden sonra taxta çıxan Qızıl Arslan Gencenin yaxınlığında öz çadırında şairle görüşmüş ve onun nesihetlerini dinlemiş, şaire Hemdünyan adlı bir kend bağışlamışdır. 1188 ilde Şirvan hökumdarı I Axsitan şaire «Leyli ve Mecnun» mövzusunda bir eser yazmağı sifariş etmişdir. Nizami Gencevi bundan boyun qaçırmaq istemişdise de oğlunun tekidi ile teklifi qebul edib az müddetde «leyli ve Mecnun» poemasını (Şerqde ilk defe) yaratmışdır. 1196 ilde Elaeddin Körpe Arslanın adına «Yeddi gözel» eserini, nehayet, ömrünün sonlarına yaxın bütün edebi-estetik, ictimai-felsefi görüşlerini yekunlaşdırdığı «İsgendername» (teqr. 1203) poemasını qeleme almışdır.Nizami Gencevinin ilkin Şerq Renessansının zirvesi olan yaradıcılığında dövrünün en hümanist, ümümbeşeri ictimai-siyasi, sosial ve menevi-exlaqi idealları parlaq bedii eksini tapmışdır.Nizami Gencevi üçün şexsiyyetin en yüksek meyarı insanlıq idi. İrqi, milli ve dini ayrı-seçkiliyi qetiyyetle redd eden bu şairin qehremanları içerisinde türk, fars,ereb,çinli, hindli, zenci, yunan, gürcü ve s. xalqların nümayendelerine rast gelirik. Hümanist şair müxtelif dinlere mensub o an bu qehremanların heç birisinin milliyetine, dini görüşlerine qarşı çıxmır. Onun qehremanları edalet, xalq xöşbextliyi, yüksek meqsedler uğrunda mübarize aparırlar. İnsan şexsiyyetine , insan emeyine ehtiram şairin yaradıcılığının baş mövzularındandır. Nizami Gencevi hem de vetenperver idi. O, tesvir etdiyi bütün hadiseleri Azerbaycanla elaqelendirmeye, vetenin keçmiş günlerini terennüm etmeye çalışmışdır. Nizami Gencevi yaradıcılığında Veten mehebbeti doğma xalq yolunda qehremanlıq ideyası ile birleşir.Nizami Gencevinin yaradıcılığı hümanizm, yüksek senetkarlığı ile Zaqafqaziya, Yaxın Şerq xalqları (fars, tacik, hind, efqan, kürd, türkmen, özbek, qazax, qırğız ve s.) edebiyyatlarının inkişafına güclü tesir göstermiş, dünya medeniyyeti xezinesine daxil olmuşdur.Nizami Gencevi-nin eserleri dünyanın bir çox xalqlarının diline tercüme olunmuşdur. Eserlerinin nadir elyazma nüsxeleri bir çox xarici ölke şeherlerinin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakı, Daşkend,Tebriz, Tehran, Qahire, İstanbul, Dehli, London, Paris ve s.) mehşur kitabxana, muzey ve elyazmaları fondlarında qiymetli inciler kimi qorunub saxlanılır.

Nizami Gencevinin Gencede defn olunduğu yerde möhteşem meqberesi tikilmişdir.