Haqqinda.az

Allah Təala Quranda qiyamət gününü xatırladanda belə buyurur: «O gün neçə-neçə üzlər sevinib güləcək, Öz Rəbbinə baxacaqdır!» (Əl Qiyamə surəsi, 22-23)

Baxmaq sözünü üzlər sözünə aid elədi. Üzdə görməyi bacaran da gözlərdir. Ayədə Allahın gözlə görülə bilməsinə dəlil var. Ancaq Allahı görməyimiz Onu əhatə etməyimiz demək deyil. Çünki Allah belə buyurur: «Onların elmi isə Onu (Allahın zatını) əhatə edib qavraya bilməz!» (Taha surəsi, 110) Və əgər Allahı elmimiz ilə əhatə etməyimiz mümkün deyilsə, elmi əhatə etmək, gözlə əhatə etməkdən daha genişdir. Allahı gözlə görüb əhatə etməyimiz mümkün deyil. Buna dəlil Allahın bu ayəsidir : «Gözlər Onu (görüb) dərk etməz. O, gözləri dərk edər» (əl Ənam surəsi, 103) Gözlər Onu görsə də dərk edə bilməz. Allah həqiqi görmə ilə gözlə görülə bilər. Ancaq bu baxışla onu dərk etmək olmaz. Çünki Allah əhatə olunmaqdan daha Əzəmətlidir. Sələfin görüşü budur. Və onlar belə bilirlər ki, insanın nemətləndirildiyi ən kamil nemət Allahın Üzünə baxmaqdır. Buna görə Peyğəmbər (s.ə.s) duası belə idi: «Səndən, Sənin Üzünə baxmağın ləzzətini istəyirəm» Ləzzətli nəzər ona görə dedi ki, o baxışda əzəmətli ləzzət var. Onu ancaq Allahın neməti və fəzilətinə çatanlar bilər. Allahdan məni və sizləri onlardan etməyini arzu edirəm. Sələfin icma etdiyi «Allahı görmə»nin həqiqəti budur.
Kim iddia eləsə ki, Allah gözlə görülə bilməz və ya bu yəqinliyin kamilliyidir, onun bu sözü batildir və dəlillərə ziddir. Çünki yəqinliyin kamilliyi bu dünyada da mövcuddur. Necə ki, Peyğəmbər (s.ə.s) «İhsan» sözünün təfsirində, izahında belə deyir: «İhsan odur ki, Allaha onu gördüyün kimi ibadət edəsən, əgər sən onu görmürsənsə, bil ki, O səni görür» Sənin Allaha Onu gördüyun kimi ibadət etməyin, yəqinliyin kamilliyidir.
Allah dünyada gözəgörünməzdir. Musa Allahı gözlə görmək niyyətində olarkən Rəbb ona bildirir ki, Onu dünyada görə bilməz. Bu mümkün deyildir, hətta möhkəm və güclü dağ belə buna dözə bilməz: “Musaya vəd etdiyimiz vaxt gəlib çatanda Rəbbi onunla danışdı:
“Sən Məni əsla görə bilməzsən. Lakin (bu) dağa bax. Əgər o yerində dura bilsə, sən də Məni görə bilərsən”, - buyurdu. Rəbbi dağa təcəlli etdikdə (Allahın nuru dağa saçıldıqda) onu parça-parça etdi. Musa da bayılıb düşdü.” (əl-Əraf, 143).
Qiyamət günü möminlər Allahı görməyə qadirdilər. Cənnətdə bəndələrə bəxş ediləcək ən böyük nemət əzəmətli və kəramətli Rəbb olan Sübhənəhuya baxmaqdır. Bu böyük nemətdən kafirlər məhrumdular:
“Xeyr, o gün Rəbbinin mərhəmətindən məhrum olacaqlar!” (əl-Mutəffifun, 15).
“O gün neçə-neçə üzlər sevinib güləcək, Öz Rəbbinə baxacaqdır!” (əl-Qiyamət, 22-23).
Bu adamlar möminlərdir: “Həqiqətən, yaxşı əməl və itaət sahibi olan möminlər Nəim cənnətlərində olacaqlar. Onlar taxtlar üstündə (əyləşib Allahın hazır etdiyi nemətlərə) tamaşa edəcəklər. Sən (ey Peyğəmbər!) onların üzlərində cənnət sevinci görəcəksən!” (əl-Mütəffifun, 22-24).
Allah təalanın mübarək üzünə bu nəzər möminlərə vəd edilmiş əlavə mükafatdır:
“Yaxşı işlər görənləri Cənnət və daha artıq mükafat gözləyir” (Yunus, 26). Hər iki “Səhih”də Cərir bin Abdulladan (Allah ondan razı olsun!) bu hədis verilir: Peyğəmbərlə (Ona və onun ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun!) oturmuşduq. Ayın 14-də gecə aya baxdıq. O dedi: “Siz öz Rəbbinizi bunu gördüyünüz kimi görəcəksiniz. Ona baxmaqla zərər görməzsiniz. Əgər bacarsanız günəş çıxmamışdan namaza çox uymayasınız və günəşi qürubuna qədərki namaza əməl edin”.
Allahın İsim və Sifətləri ağılla başa düşülməz. Zənlər, düşüncələr, təsəvvürlər onu başa düşüb dərk edə bilməz. O, da yaratdıqlarına nə zatında, nə əməlində, nə də isim və sifətlərində bənzəməz. Kimsə deyə bilər ki, bu sifətlərə biz də məxsusuq. Amma xeyir! İnsan görmə, eşitmə sifətlərinə malikdir. Lakin onun görməsi, eşitməsi Allahın görməsi, eşitməsi kimi deyildir. Çünki insan müəyyən bir həddə qədər görüb eşidə bilər, lakin Allah – subhanəhu və təala – üçün belə bir hədd yoxdur. Hətta elə bir hallar olur ki, ana öz oğlunu bağışlamır. Lakin Allah öz qullarına qarşı o, qədər rəhmli və mərhəmətlidir ki, onların bu qədər günah etmələrini bağışlayır.
İmam əbu Hənifə – rəhmətullahi aleyhi – bu haqda deyir ki, Onun sifətləri yaratdıqlarının sifətləri kimi deyildir. Onun bilməsi bizim bilməyimiz kimi deyil. Qüdrəti var, lakin bizim qüdrətimiz kimi deyil. Görür, lakin duyması bizimkinə bənzəməz. Danışır, lakin danışması bizimki kimi deyildir.
Çünki onun misli yoxdur. «De ki, Allah birdir. Allah möhtac deyildir. O, nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! Onun heç bir tayı bərabəri, bənzəri də yoxdur». (əl-İxlas 1-4).
İsim və Sifətlərin Tövhidi əqidə məsələlərində ən çətin və təhlükəli mövzulardan biridir. Hətta bir çox alimlər bu mövzuda xətalar etmişlər.
Əhli Sünnə vəl Cəmaatın bu mövzu ilə mövqeyi belədir.
1) Nə ki, Quran və Sünnədə isbat olunub, biz də onu isbat edib, qəbul edirik. Məs: Allah görür, eşidir və s. «Şübhə yox ki, Allah (hər şeyi) eşidən (SƏMİ) və görəndir (BƏSİRDİR)». (ən-Nisa 58).
2) Nə ki, Quran və Sünnə ilə inkar edilir, biz də onu inkar edirik. Məs: Xristianlar deyirlər ki, Allah göyləri və yeri altı gündə xəlq etdi və bazar günü isə dincəldi. «O, nə mürgü (HƏYYDİR), nə də yuxu bilər (QAYYUMDUR)». (əl-Bəqərə 255). «And olsun ki, biz göyləri, yeri və onlar arasında olanları altı gündə yaratdıq və bizə heç bir yorğunluq da üz vermədi». (Qaf 38). Yəhudilər dedilər ki, Allah xəsisdir. «Xeyr, Allahın əlləri açıqdır. İstədiyi kimi lütf və ehsan edər». (əl-Maidə 64).
3) Nə ki, Quran və Sünnədə varid olmayıb, sabitliyi və inkarı. Məs: Allah buyurur ki, danışır. Bu sabitdir. Lakin biz desək ki, Allah danışır, deməli dodağı, dili və s. var. Bu düz deyil. Çünki bu haqda bizdə heç bir dəlil yoxdur. Bununla bərabər biz onu da inkar etmirik. Yenə də dəlilimiz yoxdur.
Müsəlman bacı və qardaşlarım! Bu mövzu təhlükəli və çətin olduğuna görə, bəzi azmış və hədlərini aşmış firqələr kimi Allahın ad və sifətlərini dəyişməmək, onları heç nəyə bənzətməmək, keyfiyyətini öyrənməyə çalışmamaqdan ötrü alimlər bəzi qaydalar müəyyənləşdiriblər. Bu qaydaları hər bir müsəlmanın bilməsi vacibdir.
1. TƏHRİF – bir sözü başqa sözlə əvəz etmək, dəyişdirmək deməkdir. Ayə və ya hədisi həm məna, həm də ləfzi etibarı ilə dəyişdirmək deməkdir. Məs: 1) Məna etibarı ilə təhrifə dəlil – Allah Qurani – Kərimdə buyurur: «Rahmən ərşin üzərinə yüksəldi». (Ta ha 5). Burada olan İSTİVA – ucalmaq sözünə, LƏ – şəkilçisi artıqmaqla İSTƏVLƏ hökmü altına aldı sözü ilə əvəz edirlər. Bu azmış firqələr özləri də bilmədən Yəhudilərin etdiklərini edirlər. Allah Yəhudilərə kəndin qapsından Allaha səcdə edən halda HİTTƏ – sözünü, HİNTƏ – «buğda» sözü ilə əvəz etdilər. (əl-Bəqərə 58-59). Allahın ƏL – sifətini qüdrət, nemət kimi təhrif etmək. 2) Ləfzi etibarı ilə təhrifə dəlil – Allah Qurani – Kərimdə buyurur: «Allah Musa ilə sözlə danışdı». (ən-Nisa 164) – ci ayəsini oxuduqda: «Musa Allah ilə sözlə danışdı» deyə təhrif edirlər.
2. TƏTİL – Allahın sifətlərini təmamilə inkar etmək və ya bəzilərini qəbul edib, bəzilərini inkar etmək.
3. TƏMSİL – Allahın sifətlərini məxluqatın sifətləri kimi olduğunu qeyd etmək. Buna həmçinin TƏŞBİH – də deyilir. Bənzətmək. «Onun bənzəri heç bir şey yoxdur». (əş-Şura 11). Bu ayə bu cür düşünənlərin fikirlərini alt-üst edir.
4. TƏKYİF - Allahın sifətlərinin mahiyyəti, keyfiyyəti haqqında fikir yürütmək. Sifətlərin necəliyi haqqında suallar vermək. Allahın sifətlərini bilmək lazımdır, lakin keyfiyyəti haqqında fikir yürütmək olmaz. «Sənə Quranı nazil edən odur. Onun bir hissəsi quranın əslini, əsasını təşkil edən möhkəm, digər qismini isə mütəşabih (mənaca bir-birinə oxşar, məğzi bəlli olmayan) ayələrdir. Ürəklərində əyrilik olanlar fitnə-fəsad salmaq və istədikləri kimi məna vermək məqsədi ilə mütəşabih ayələrə uyarlar. Halbuki onların həqiqi izahını Allahdan başqa heç kəs bilməz». Elmdə qüvvətli olanlar isə: «Biz onlara inandıq, onların hamısı Rəbbimiz tərəfindəndir» deyərlər. «Bunları ancaq ağıllı adamlar dərk edər». (Ali İmran 7). Valid b. Müslim deyir ki, əl-Əvzai, Sufyan b. Uyeynə, Məlik b. Ənəs – rahmətullahi aleyhi – dən İsim və Sifətlər haqqında olan hədislər barəsində soruşdum. Cavabları: «Bunları gəldikləri kimi alın, onlarla əlaqəli keyfiyyət düşünməyin». İmam Zuhri – rahmətullahi aleyhi – deyir: «Risalə göndərmək Allahdan, təbliğ etmək Rəsullardan, bizə düşən isə təslimiyyət göstərməkdir». Əbu Hənifə – rahmətullahi aleyhi – deyir: «Kim qulları tanıyan kimi Allahı tanıyarsa kafir olar». İbn əl-Cövzi – rəhmatullahi aleyhi – İmam Əhməd – rahmatullahi aleyhi- in Musaddəd əl-Bəsriyyəyə yazdığı məktubu belə xatırlayır: «Allahı onun özünü vəsf etdiyi kimi vəsf edirik, Allahın özü haqqında nəfy etdiyini siz də nəfy edin».
QİYAMƏT GÜNÜ MÖMİNLƏRİN RƏBLƏRİNİ GÖRMƏLƏRİ

Əhli Sünnə vəl Cəmaat yəni Sələfi Salihin ittifaq ilə bu fikirdədirlər ki, Qiyamət günü möminlər öz Rəblərini heç bir əziyyət çəkmədən görəcəklər. Bunu sübut etmək üçün Quran və Sünnədə gələn dəlillərə baxaq.
«O, gün üzlər Rəbbinin gül cəmalına baxıb sevinəcəkdir». (əl-Qiyamə 22-23). Bu ayə altı kəlmədən ibarətdir ki, bunların beşi Allahın görülməsinə dəlalət edir.
1. VUCUHUN – üzlər.
Müxaliflər qeyd edirlər ki, bu ayədə olan görmək qəlbnəndir. Lakin bu səhv fikirdir. RAƏƏ – sözü ərəb dilində iki cürdür.
1). BƏSARİYYƏ – gözlə, 2). QULUBUN – qəlblə.
Bu ayəyə gəlincə isə, Allah buyurmadı ki, QULUBUN – qəlblər o gün sevinəcək. Əksinə Allah buyurdu: VUCUHUN – üzlər o gün sevinəcək. Gözlər də üzdə olduğu üçün nəzər salacaqdır. Bir məsələ də var ki, qəlb nəzər sala bilməz, gözlər isə nəzər sala bliər.
2). YƏUMƏİZİN – o, gün.
Məgər qəlb Allahın olduğunu bilmir. Hətta kafir belə olsa çətin anlarında əllərini göyə qaldıraraq dua edir. Lakin Allahın o, günü xüsusiləşdirməsi məhz möminlərin öz Rəbblərini görəcəyinə işarədir.
3). NƏDİRA – üzlər ağ, sevinc içində.
Niyə Allah möminləri ayırdı, onlara sevinc içərisində olacaqlarını buyurdu. Çünki möminlərdən fərqli olaraq kafirlər o günü öz Rəbblərini görməyəcəklər. «Qiyamət günü onlarla Rəbləri arasında hicab çəkiləcək və onlar Rəblərini görməyəcəklər». (əl-Mutəffifin 15).
4). İLƏ – tərəf.
Yəni Rəblərinə tərəf baxacaqlar. Əbu Səid əl-Xudri – radıyAllahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallAllahu aleyhi və səlləm – in zamanında bir qrup insanlar: «Ya Rəsulullah! Qiyamət günü Rəbbimizi görəcəyikmi?» Rəsulullah – sallAllahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Yanında bulud olmayan açıq bir havada günəşi görməyə çətinlik çəkirsinizmi? Bədirlənmiş ayı 14-cü günündə yanında bulud olmayan açıq havada görməyə çətinlik çəkirsinizmi?» Xeyr, Ya Rəsulullah! O, buyurdu: «Günəşi və ayı görməkdə əziyyət çəkmədiyiniz kimi Allahı görməkdə də əziyyət çəkməyəcəksiniz».
5). NAZİRA – nəzər salacaqlar.
Müxaliflər şübhə salmaq üçün bu ayəni dəlil gətirirlər. «Gözlər onu dərk edə bilməz, lakin o, gözləri dərk edər». (əl-Ənam 103). Sözsüz ki, nə bu dünyada, nə də axirətdə Allahı heç bir məxluq dərk edə bilməz. Lakin insan baxdığı, bir şeyi görə bilər lakin dərk etməyə bilər. Ağıllar onu bilirlər, lakin bilməkləri ilə onu dərk edə bilmirlər. Buna görə də dərk etmək tamamilə ayrı bir şey, görmək isə tam başqa bir şeydir. «Onlar taxtlar üstündə (əyləşib) tamaşa edəcəklər». (əl-Mutəffifin 24).
Muxaliflərin digər bir şübhələri: «Musa, Ey Rəbbim! Özünü mənə göstər sənə baxım» dedi Allah: «Sən məni əsla görə bilməzsən. Lakin dağa bax. Əgər o, yerində dura bilsə, sən də məni görə bilərsən». (əl-Əraf 143). Lakin əksinə bu ayə elə onların özləri üçün bir dəlildir. Müxaliflərin dediyinə görə bu ayədə olan LƏN TƏRANİ – kəlməsi əbədiyyən nəfy ifadə edər. Bu görmənin heç vaxt həqiqət olmayacağına dəlalət edir. Dil baxımından isə doğru deyildir. Allah Qurani-Kərimdə Yəhudilər haqqında buyurur: «Yəhudilər deyirlər ki, bizim yerimiz Cənnətdir. Orada bizə gözəl nemətlər hazırlanıb. (Ya Məhəmməd!) Sən onlara (yəhudilərə) de: Əgər (sizin iddianıza görə) Allah yanında axirət evi (Cənnət) başqa insanlara deyil, yalnız sizə məxsusdursa və bu sözünüz doğrudursa (Allahdan) ölüm istəyin! (Cənnətin yalnız özünə aid olduğunu iddia edən kimsə ona qovuşmağa səbəb olan ölümü mütləq arzular). (Əlbəttə) onlar öz əməllərini bildiklərinə görə ölümü əsla istəməzlər». (əl-Bəqərə 95-96). Ayədən də göründüyü kimi Lən – onlar ölümü bu dünyada təmənna etməyəcəklər. Digər bir ayədə isə: «Onlar müraciət edib deyəcəklər: Ey Məlik! Qoy Rəbbin bizi öldürsün (bu əzabdan qurtaraq). O,isə (min ildən sonra onlara) Siz (həmişəlik burada) qalacaqsınız». (əz-Zumər 77). Cəhənnəmdə isə ölümü təmənna etdiklərini görürük.
Digər tərəfdən Musa – əleyhissəlam – Allahın Rəsulu, onun kəlimi olduğu halda, Allah haqqında nəyin imkansız olduğunu daha yaxşı bilirdi. Əgər onun görülməsi imkansız olsaydı belə bir istəklə Allaha müraciət etməzdi. Peyğəmbərlərin həyatlarına baxsaq görərik ki, onlar Allaha layiq olmayan bir şeylə müraciət etdikdə Allah onları dərhal düzəldərdi. Məs: Nuh – əleyhissəlam – öz oğlu üçün kömək istədikdə, İbrahim – əleyhissəlam- öz atası üçün, Muhəmməd – sallAllahu aleyhi və səlləm – öz əmisi üçün kömək istədikdə Allah onlara qadağan etdi. Musa – əleyhissəlam – a isə bu qadağanı qoymadı, əksinə: «Tur dağına bax» deyə buyurdu. Buna görə də Allah: «Sən məni əsla görə bilməzsən» - buyurduğunun mənası, dünyada məni görə bilməyəcəksən deməkdir. İnsanların dünyada Allahı görmək gücləri yoxdur. Çünki əbədi olan Allahı fani olan məxluq görə bilməz. Cənnətdə isə əbədi həyat olduğuna görə əbədi olan insan Allahı görəcəkdir. Allah bizi də onlardan etsin. Amin!
Məqalələri elminə etibar etdiyim qardaşın tərcümə etdiyi kitabdan götürmüşəm.
Vəs-Sələmu aleykum va rahmətullah
Əqidət-ut-Təhaviyyədən daha bir bir çıxarış:
İslam dünyasının bəzi şəxslərinin Allahı cənnətdə görməni təxəyyüllərinə və ağıllarına əsaslanaraq təfsir etmələri, ona düzgün baxışlı bir iman sayılmır. Çünki məsəlyə mühakimə yolu ilə şərh ermək Allahın rəbliyinə əlavə edilən anlayışların hamısının təfsir edilməsi mənasını verir. Təfsirçilikdən əl çəkmək və itaət yoluna qədəm qoymaq müsəlmanlara xas olan dindir. (Sifətləri) inkar etməkdən (funksiyalaşdırmaq) və oxşatmadan (bənzətmədən) çəkinməyən bir adamın ayağı sürüşər və (çatışmazlıq, eyb, qüsur və başqa hallarla bağlı) mənəvi paklığa nail ola bilməz.
Şübhəsiz ki, Uca və Cəlil olan Rəbbimiz vəhdaniyyət sifətləri ilə təfsir edilmişdir. Bir və Tək olan sifətlərinə sahibdir. Yaratdıqlarından heç biri Onun sifətlərindəki mənalara malik deyil.
Şərh: Müsəlmanlar arasında Uca Allahı görməni ağlına və istəklərinə görə şərh edən və yaxud özünün Onun keyfiyyətini biləcəyini söyləyənlərin bu barədə əqidəsi düzgün əsaslara söykənmir. Belə insanlar xətaya yol verənlərdir. Röyətə (görməyə) tam mənasıyla əminliyi olmayanlardır. Çünki görmənin gerçəkliyini və keyfiyyətini Allahdan başqa heç kim bilə bilməz. Görmə (röyət) və yaradıcı Rəbbimiz haqqında edəcəyimiz ən doğru təfsir odur ki, insanlar (Onun sifətlərini), bu dünyada adət etdikləri şəkildə izah etməsinlər və keyfiyyət verməsinlər. Əksinə, bunun mənası (Quran və sünnədə) necədirsə, ona belə də iman gətirləmiyik. Onun keyfiyyətini araşdırmamalıyıq. Bu mövzuda Allahın və Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın slaam və salavatı olsun!) buyurduqlarına iman gətirib təslim olmalıyıq.
Bu, Uca Allahın Öz Peyğəmbəri ilə müsəlman qullarına göndərdiyi həqiqi dindir. Müsəlmana zəruri olan aşağıdakı iki şeydən çəkinmək lazımdır:
1. Allahın Onun Özünü vəsf etdiyindən başqa tərzdə vəsf edərək haqq yoldan azmaq və Allahın Özünü vəsf etdiyi əsil məqsədindən kənara çıxıb yayınmaq;
2. Uca Allahın sifətlərini, adlarını, zatını və fəaliyyətini yaratdıqlarına bənzətmək.
“Ona bənzər heç bir çey yoxdur. O, (hər şeyi) eşidəndir, (hər şeyi) görəndir!” Şura, 42/11.
Ayənin birinci yarısı Allaha oxşarlığı və bənzərliyi inkar edir, ikinci yarısı isə Onun sifətlərinin isbatıdır. Ayı paklıqla isbatı bir yerdə nəzərdə tutmuşdur. Kim ki, bu iki haldan çəkinməzsə, ayağı sürüşər və imanında xətaya yol verər, həqiqəti tapa bilməz. Beləcə də, Allah haqqında vacib olan paklıq yerinə yetirə bilməz. Bu, Allahı oxşarlıqdan, bənzərlikdən və şərik qoşmaqdan uzaq tutmaqdan ibarətdir. Çünki əziz və calil olan Allah əməlində, adlarında, sifətlərində, yaradıcılığında və hökmlərində vəhdaniyyət sahibidir. Bütün fəaliyyətində Təkdir. Heç kimə ehtiyacı yoxdur. Onun şəriki və bənzəri yoxdur. Yaratdıqlarının heç biri bu mənalarda zatında, əməllərində, adlarında və sifətlərində Ona bənzəməzlər.
Ən doğrusunu Allah bilir!
Məhəmməd Salih Useymin