Haqqinda.az

Son saatdan bir qədər əvvəl baş verən böyük hadisələrdən biri də dumandır.
Allah təala buyurur:
«(Ya Peyğəmbər!) Sən göyün aşkar bir dumana bürünəcəyi günü gözlə! (O gün müşriklərə elə bir aclıq üz verəcəkdir ki, gözləri qaranlıq gətirib yerlə göyün arasını, sanki bir duman bürüdüüynü görəcəklər!). (Elə bir duman ki) insanları saracaqdır. Bu, şiddətli bir əzabdır!» (əd-Duxan, 10-11).

Bu ayədən aydın şəkildə görünür ki, duman Müslimin Huzeyfə bin Əsid əl-Ğifaridən verdiyi hədisdə göstərilən aydın əlamətlərdən (və ya böyük hadisələrdən) biridir: "Biz bir yerdə Quranı öyrənirdik. Peyğəmbər (sav) üst otaqdan enib soruşdu: "Nə öyrənirsiniz?" Dedik ki: "Qiyamət saatını öyrənirik". O bizə dedi: "O saat yalnız on ayədən sonra gələcəkdir. Bundan sonra duman, dəccal, heyvanın çıxması, günəşin öz qürub yerindən qalxması, İsa bin Məryəmin nazil olması, Yəcuc və Məcuc, Yerin üç yerdə: Şərqdə, Qərbdə və Ərəbistan yarımadasında batması gəlir və bütün bunların sonunda Yəməndən alov (od) xaric olur və insanlar öz məhşərinə (toplanış yerinə) qovulur".
(Müslim. "Səhih", "Fitnələr" kitabı. Qiyamətdən qabaqkı ayələr, (18/22-23). 2901 saylı hədis. Əbu Davud və ət-Tirmizi "Camiul usul" əsərində də bu hədisi verirlər.)

İbn Məsud göstərir ki, bu ayə (hadisə) baş verib keçmişdir. Müslim öz "Səhih" əsərində Məsruqdan bu rəvayəti verir: "Abdullahın evində oturmuşduq. O, qabağımızda uzanmışdı. Bir kişi gəlib dedi: "Ya Əbə Əbdürrəhman! Bir nəfər Kində qapıları yanında deyir ki, duman ayəsi gəlib kafirləri bürümüşdür. Möminlərə isə o, zökəm kimi tə"sir edir". Abdullah qalxıb oturdu və qəzəblə dedi:"Ey insanlar! Allahdan qorxun. Bildiyinizi deyin, bilmədiyiniz barədə susun. Bunu yalnız Allah bilir. O sizi öyrədir ki, bilmədiyimiz şeylər barədə "Allah bilir" deyəsiniz. Allah öz Peyğəmbərinə (sav) buyurmuşdur: «De: "Mən buna (risalti, Allahın hökmlərini təbliq etməyə) görə sizdən heç bir əcr istəmirəm. Və mən özümdən bir şey uydurub deyənlərdən də deyiləm!» (Sad, 86).
Peyğəmbər (sav) insanların ona arxa çevirdiklərini görəndə demişdir: "Allahummə, Yusif kimi bunlara da əziyyət ver". Böyük quraqlıq baş verdi, hər şey qurudu. İnsanlar acından dəri və ölüləri yeyirdilər. Bir nəfər göyə baxıb duman təbəqəsi görür. Əbu Süfyan gəlib deyir: "Ey Məhəmməd, Sən Allaha itaəti və qohumluq əlaqələrini kəsməməyi əmr etmək üçün gəlmisən. Sənin tayfan artıq həlak olur. Onlar üçün Allaha dua et. İzzət və Cəlalət sahibi Allah təala buyurur: «(Ya Peyğəmbər!) Sən göyün aşkar bir dumana bürünəcəyi günü gözlə! (O gün müşriklərə elə bir aclıq üz verəcəkdir ki, gözləri qaranlıq gətirib yerlə göyün arasını, sanki bir duman bürüdüüynü görəcəklər!). (Elə bir duman ki) insanları saracaqdır. Bu, şiddətli bir əzabdır!» (əd-Duxan, 10-11).
Həmçinin: «Biz sizi bu əzabdan azacıq qurtaracağıq, siz isə (yenidən küfrə) qayıdacaqsınız!» (əd-Duxan, 15). Soruşurlar: "Axirət əzabı aşkar edilirmi?" Bu sualın cavabında Allah təala buyurur: «Onları lap möhkəm yaxalayacağımız gün (qiyamət, yaxud Bədr vuruşu günü), şübhəsiz ki, Biz (onlardan) intiqam alacağıq!». (əd-Duxan, 16). Lap yaxalayacağımız gün dedikdə Bədr döyüşü (624-cü ilin 15(17) mart) günüdür. Deməli, Duman, Batş (yaxalamaq), Lizam (İltizam, "Siz yalan danışığınız iltizam olacaqdır"), Rum (rumlar ən yaxın yerdə qalib gəlmədilərmi? Bu qələbələrindən sonra onlar məğlub olacaqlar") ayələri (hadisələri) bir-birinin ardınca gələcəklər".
(Müslim, 17/118, Sayı 2798; əl-Buxari 8/370. İbn Kəsir, "Təfsir", 6/246; Əhməd; ət-Tirmizi.)

İbn Məsudun fikrincə bu hadisə (Duman) artıq baş verib keçibgetmişdir. Bunun sübutu odur ki, kafirlərin Axirət günü məruz qaldıqları əzab aşkar edilmir. Ayədən aydın olur ki, Allah əzab-əziyyəti bir qədər onlardan kənar tutmuşdur. Alimlərdən bir qrupu İbn Məsudun bu fikrinə şərik çıxırlar. Bu sələflərdən Mücahid, Əbul Aliyə, İbrahim ən-Nəxəvi, əd-Dəhhak, Atiyə əl-Aufi və İxtiyar İbn Cəriri göstərmək olar. (İbn Kəsir "Təfsir" /179).
İbn Kəsir ehtimal edir ki, Duman hadisəsi hələ baş verməmişdir. Bunu Əbu Malik əl-Əşarinin bu hədisi ilə sübut etmək istəyir: "Peyğəmbər (sav) demişdir: "Sizin Rəbbiniz sizi üç dəfə xəbərdar etmişdir: Duman, möminlərdə zökəmə bənzər dəyişikliyə səbəb olur, kafirlərin isə gözlərini və qulaqlarını şişirdir. İkinci heyvanlar və üçüncü Dəccal". Bu hədis İbn Cəririn rəvayətidir. Onu ət-Təbərani yaxşı istinadla rəvayət etmişdir. (əl-Buxari, 8/573).
İbn Kəsir qeyd edir ki, Dumanın baş verməməsinə səbəb Əli bin Əbu Talibin, Əbu Səid əl-Xudrinin, İbn Ab¬basın və əl-Həsən əl-Bəsrinin aşağıdakı fikridir. İbn Kəsir bu fikri belə şərh edir:
1 - Ayənin (hadisənin) hələ baş verməməsinə dəlalət edən bir neçə səhih və yaxşı hədisin mövcudluğu;
2 - Allah təala buyurur: «Sən göyün aşkar bir dumana bürünəcəyi günü gözlə!» (əd-Duxan, 10). Yəni, bu hadisə açıq-aydın bir şəkildə baş verəcək, hamı onun şahidi olacaqdır. İbn Məsudun buyurduğu kimi xəyal deyildir.
3 - Allah təala buyurur: "İnsanları (bu duman) bürüyəcəkdir". Əgər bu xəyal olsaydı və yalnız Məkkənin müşrik əhlinə aid olsaydı, "insanları bürüyəcəkdir" deyilməzdi.
Alim ən-Nəvəvi Müslimə yazdığı şərhdə Peyğəmbərin (sav) : "O saat yalnız on ayədən (hadisədən) sonra gələcəkdir. Dumanı da qeyd etdi" hədisi barədə deyir: "Bu duman kafirlərin canını alacaqdır. Mö"minlərəsə zökəm kimi tə"sir edəcəkdir. O hələ baş verməmişdir" deyənlərin fikrini müdafiə edir. Bu hadisə son saata çox yaxın bir vaxtda baş verəcəkdir. "Xilqətin başlanğıcı" kitabında da bu fikir verilmişdir. İbn Məsudun bu fikri inkar etməsi isə Qureyşin məruz qaldığı quraqlıq hadisəsinə əsaslanır. Onlar yerlə göy arasında duman təbəqəsi görürlər. Bir qrup adam İbn Məsudu müdafiə etdilər. Huzeyfə, İbn Ömər və əl-Həsən başqa bir fikir irəli sürürlər. Huzeyfə Peyğəmbərdən (sav) bu hədisi rəvayət edir: "Duman yer üzünü qırx gün ərzində bürüyəcəkdir. Öz təsirinə görə ola bilsin ki, onlar iki dumandırlar".
(ən-Nəvəvi, «Şərh Səhih Müslim», 18/27)