Haqqinda.az

Cismani xəstəliklərin müalicə üsulu iki cürdür. Birinci halda müalicə zamanı həkimin müdaxiləsinə ehtiyac duyulmur. Çünki insan və heyvanların ibarət olduğu canlılar sinfinin əməllərində mövcud olan canlılığa məxsus yorğunluq, aclıq, susuzluq, üşütmə və bunlara bənzər digər hallar öz əkslikləri ilə müalicə olunur
(Yəni, aclıq aclıqla, yorğunluq dincəlməklə, susuzluq su içməklə, üşümək qızınmaqla aradan qaldırılır. (Mütərcim)

Ikinci müalicə növü üzərində isə düşünməyə və araşdırmalar aparmağa ehtiyac vardır. Orqanizmdə törəyən hərarət, üşütmə, quraqlıq, sulanma və ya bunların ikisindən ibarət olan, orqanizmdə dəyişikliklərə aparan və bir-birinə bənzəyən xəstəliklərin müalicəsi. Bu tipdən olan xəstəliklər maddi və keyfiyyətlə bağlı olmaq üzrə iki növdür. Maddi xəstəliklər – maddənin tökülməsi (azalması) ilə, keyfiyyətlə bağlı olan isə yeni bir halın yaranması və ya bir dəyişikliyin baş verməsinə görə səciyyələnən xəstəliklərdir. Aralarındakı fərq isə, keyfiyyətlə əlaqəli xəstəliklərdə keyfiyyətin zəruri saydığı maddələrin yox olmasından sonra üzə çıxır. Maddələr yox olsa da, səciyyəvi olaraq keyfiyyət izləri bir müddət qalmaqda davam edir. Maddə ilə bağlı xəstəliklərdə isə xəstəlik müddətində xəstəliyin səbəbi davam edir və xəstəliyin gedişini uzadır. Xəstəliyin səbəbi davam etdiyinə görə əvvəlcə onu araşdırıb, sonra diaqnoz qoyulmalı, ən axırda isə müalicəyə başlanmalıdır.

Üstündə düşünməyə və araşdırmaya ehtiyacı olan xəstəliklərin ikinci növü isə texniki imkanlar vasitəsi ilə müalicə olunacaq xəstəliklərdir. Bu xəstəliklər orqanizmi normal vəziyyətdən çıxarır. Baş verən təbəddülat, dəyişiklik ya orqanın şəklində, daxilinin boşalmasında, qan damarlarında, sərtliyində, toxunulmada (palpasiya edilərkən), sayında, sümüklərdə və ya onun vəziyyətində müşahidə olunur. Bu özəlliklərin birləşib kompleks halına gəlməsi və orqanizmin onları özündə toplamasına “qarışıq”, onların normal həddən çıxmasına isə “qarışığın ayrılması” deyilir.

Üstündə düşünüb araşdırma ilə müalicə edilən xəstəliklərdən üçüncüsü – oxşar xəstəliklərlə texniki müalicəyə ehtiyacı olan xəstəlikləri əhatə edir. Sadaladıqlarımıza bənzər xəstəliklər sağlamlığı normal halından çıxarır. Məhz bu normallıqdan çıxma hissediləcək dərəcədə narahatçılıq törətdikdən sonra “xəstəlik” adlanır. Bu xəstəliklər səkkiz növdür. Bunlardan dördü bəsit (sadə), dördü isə “birləşmiş” xəstəliklərdir. Sadə-bəsit xəstəliklər: soyuq, isti, yaş və qurudur; birləşmiş olanlar: nəm-isti, quru-isti, nəm-soyuq və quru-soyuqdur. Bunlar da ya bir maddənin itməsi (yox olması, tökülüb geməsi) ilə, ya da bu halın müşahidə edilməməsi ilə baş verir.

Bədənin üç halı (vəziyyəti) vardır. Normal vəziyyəti, anormal vəziyyəti və hər ikisinin arasında olan bir vəziyyət. Birinci halda orqanizm sağlamdır, ikinci halda – xəstədir, üçüncü halda isə, hər ikisinin arasında olan bir vəziyyətdədir. Çünki əksliklər ancaq üçüncü bir tərəfin vasitəsi ilə bir-birilərinə çevrilirlər. Orqanizmin normal vəziyyətdən kənar çıxması ya daxili bir təsirə istinad edir (Çünki insan orqanizmi isti, soyuq, yaş və qurunun qarışığından ibarətdir.), ya da xarici bir təsirə malikdir. (Fəqət, orqanizmin qarşılaşdığı vəziyyət ya uyğun olur, ya da olmur.) Bu vəziyyətdə insanın gördüyü zərər, bəzən normadan kənara çıxan sağlamlığın pisləşməsindən irəli gəlir, bəzən orqanizmin (fəaliyyətinin) pozulmasından və bəzən də enerjinin və yaxud onun varlığını təmin və nəql edən vəsilələrin zəifləməsindən baş verir. Çoxalması zərərli olan bir maddənin artması, azalması da zərərli olan bir maddənin əskilməsi, qarışığı lazım olanın ayrılması, ayrılması lazım gələnin qarışığı, qısalığı normal olanın uzanması, şəkli və halı məlum olan bir orqanın, onu anormal hala gətirəcək dərəcədə formasından və vəziyyətindən kənara çıxması bunlara misaldır.

Əslində həkim insan orqanizmində yığılması zərərli olan maddələri dağıdan, dağılması zərərli olan maddələri bir yerə yığan, artıqlığı zərərli olan maddələri azaldan və azlığı zərərli olanları isə çoxaldan bir mütəxəssisdir... Belə olduğu halda, həkim itirilən sağlamlığı yenidən qazandıran və ya ən azından qorumaya çalışan bir insan deməkdir. Bunları təmin etmək üçün mövcud xəstəliyi ona əks olan bir üsulla qovub orqanizmdən tamamilə çıxarır və yaxud pəhriz yolu ilə inkişafının və yayılmasının qarşısını alır.

Uca Allahın köməyi ilə bu metodların hamısını “Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) göstərdiyi müalicə yolları” mövzusunda kifayət qədər və yetərli səviyyədə görəcəyik.

Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) özünün müalicə olunması, ailə üzvlərinin və səhabələrindən xəstələnənlərə müalicə edilməsini buyurması bu sahədə bizə yol göstərib rəhbərlik etməsinin bir nümunəsidir. Ancaq müalicə olunması və müalicə olunmağı əmr etməsini Allahın Elçisinin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) və səhabələrinin “kompoze” adı verilən birləşdirilmiş dərman preparatlarının tətbiq edilməsi ilə müalicəni tövsiyə etməsi kimi başa düşülməməlidir. Çünki onların istifadə etdikləri dava-dərmanlar ümumiyyətlə sadə və tək (yəni birtərkibli) ünsürlərdən ibarət idi. Ikinci bir dərmanı (əlacı) müstəsna hallarda, çox vaxt köməkçi vasitə kimi, ya da dərmanın gücünü azaltmaq üçün verirdilər. Ərəb, türk və səhra sakinlərinin hamısının ibarət olduqları müxtəlif insanları özündə ehtiva edən dövlətlərin əksəriyyətinin tibbi bu istiqamətdədir. Birləşmiş ünsürlərdən hazırlanmış tərkibə malik dərmanlar romalılar və yunanlar istifadə edirdilər. Hindistan və onun əhatəsinin çoxunun dava-dərmanları tək ünsürlü bəsit tərkibli idi.

İslam həkimləri, yedizdirməklə müalicənin mümkün olduğu hallarda dərman qəbul edilməməsi haqqında, bəsit dərmanların kifayət etdiyi müalicələrdə isə çoxtərkibli preparatların lazım olmaması zəruriyyəti barədə ümumi bir nəzər nöqtəsinə malikdirlər.

Deyirlər ki, pəhriz və qidalanma qaydalarına uyğun olaraq yedirilmək yolu ilə aradan qaldırılan xəstəliyin dərmanla müalicəsinə təşəbbüs edilməməlidir. Həkimlər dərman verməyə həvəskar olmamalıdırlar(Məlum bir xəstəliyin olması müəyyən edildikdə, israfa yol vermədən ancaq zəruri olan dərman istifadə edilməlidir. Çünki hər dərman ikitərəfli bir silahdır. Bir tərəfdən xəstəni xəstəlikdən xilas edirsə, digər tərəfdən miqdarından artıq və ya lazım olduğundan daha uzun bir müddət qəbul edildikdə, çox vaxt sağlam orqanizmin xəstələnməsinə yol açar. Xəstəliklərin əksəriyyətinin normal qidalanma və yetərli istirahətdən başqa heç bir dərmana ehtiyacı olmur.) Çünki dərman orqanizmdə ya müalicə edəcəyi bir xəstəlik tapmır və ya ona uyğun olmayan bir xəstəliyə rast gəlir və yaxud uyğun bir xəstəlik tapsa da, keyfiyyət və kəmiyyət baxımından fərq olursa, sağlamlığın gəlməsinə mane olur və müalicəni gecikdirir.

Təcrübəli həkimlərin tibbi müalicə üsulları əsasən bəsit məlhəmlərdən yararlanmaqla tətbiq edilir. Belə həkimlər üç tipə ayrılır.

Bu həqiqəti insanların ən savadsızlardan, özünü hamıdan üstün sayanlardan, Allahdan və insan həqiqətlərindən ən uzaq olanlardan başqaları inkar etmirlər. Yaxın səhifələrdə, zəhərləmiş və Fatihə surəsi oxunub nəfəs verildikdən sonra heç bir şey olmamış kimi durub oturmuş adamdan, Fatihə oxunması sayəsində zəhərin təsirinin necə aradan qaldırılmasını açıqlayacağıq.

Bax bunlar Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) müalicə metodlarından iki növüdür. Uca Allahın köməyi ilə gücümüzün çatdığı qədər, kəsirli biliyimizin, kifayət etməyən hünərimizin və yarımçıq qabiliyyətimizin çata biləcəyi yerədək mövzu haqqında bəhs edəcəyik. Ancaq bütün yaxşı nə varsa əlində saxlayan Rəbbimizin bağışlamasını və fəzilətindən yardım etməsini arzu edirik. Çünki O, güclü və Bağışlayandır.

Müslümün Səhihində Əbu Zübeyrin Cabir ibn Abdullahdan, onun da Peyğəmbərimizdən (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) rəvayət etdiyi hədisdə Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) belə buyurduğu verilmişdir:

“Hər dərdin bir çarəsi var. Dərdin çarəsi tapıldıqda, o, Allahın icazəsi ilə sağalır”
(Bu hədisi Əhməd və Hakim də rəvayət ediblər.)

Buxari və Müslimdə də Atanın Əbu Hureyrədən (Allah ondan razı olsun) söylədiyi hədisdə Peyğəmbərin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) belə buyurduğu rəvayət edilir:

“Allah dərmanını vermədiyi bir dərd göndərmir”
(Bu şərəfli hədisi Nəsəi və Ibn Macə də rəvayət ediblər.Hakim isə Əbu Sələmədən, o da Əbu Hureyrədən oxşarını rəvayət etmiş və “Müslimin şərtlərinə görə səhihdir” demişdir.)

Imam Əhmədin Müsnədində Ziyad ibn Əlaqənin Üsamə ibn Şərikdən etdiyi rəvayətdə eyni mövzuya dair hədisin belə bir forması var. Üsamə deyir ki:

“Mən Peyğəmbərin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) yanında idim. Bu vaxt səhrada yaşayan ərəblər gəlib soruşdular: “Ey Allahın Elçisi, müalicə oluna biləriyikmi?” O (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) buyurdu: “Ey Allahın qulları, bəli, müalicə oluna bilərsiniz. Çünki Allah dərmanını yaratmadan, bir dərd yaratmamışdır. Ancaq bir dərd var ki, o istisnadır”. Ərəblər: “O nə dərddir?” – deyə soruşduqda, Peyğəmbər (Ona Allahın salavatı və salamı olsun): “Yaşlanmaqdır” - deyə buyurdu”.

Şərəfli hədisin bir başqa formasında isə: “Allah dərmanını vermədiyi bir dərd göndərmir. Ancaq dərmanını bilən bilir, bilməyən də bilmir” – deyə buyurulmuşdur. Ibn Məsudun rəvayət etdiyi hədislərdən biri Müsnəddə:

“Allah dərmanını vermədiyi bir dərd göndərmir, ancaq dərmanını bilən bilir, bilməyən də bilmir”
(Nəsəi, Ibn Macə, Hakim və Ibn Xibban öz Səhihlərində bu hədisi rəvayət etmişlər. Təbərani də eyni hədisi vermişdir. Sənəddə adları keçən şəxslər etibarlı şəxslərdir. Əbu Hənifənin Müsnədində də belədir.)
formasında mövcuddur.

Müsnəddə və Tirmizinin Sünənində Əbu Huzamədən aşağıdakı şərəfli hədis əz əksini tapmışdır.

“Əbu Huzamə rəvayət edir:

- “Ey Allahın Elçisi, edilməli bir dua varsa, edək, dərman varsa istifadə edək, pəhriz lazımdırsa saxlayaq, lakin bu, Allahın yazdığı alın yazısından uzaqlaşmaqdırmı?” – dedim. Peyğəmbər (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) buyurdu:

“Etmək istədiyin şeylər də Allahın yazısındandır”.”

Bu şərəfli hədislər mikrobun və xəstəliklərin qəbul edilməsi və onları inkar edənlərin sözlərinin təsirsizliyinin sübutunu özündə ehtiva edir.
“Hər dərdin dərmanı vardır” ifadəsinin ümumi mənada yozulması mümkündür. Bu nəzər nöqtəsindən, qiymətləndirməli olsaq, cümləmiz, həm ölümlə nəticələndirən xəstəlikləri və həm də həkimin müalicə edə bilməyəcəyi xəstəlikləri əhatə edir. Bu izaha görə, Uca Allah ölümlə nəticələnən dərdlərin və müalicəsi olunmayan xəstəliklərin də çarələrini yaratmışdır. Bununla yanaşı müalicə çarələrini və onları öyrənib bilmə yollarını insanlardan gizli saxlamışdır. Çünki yaradılmışların Allahın bildiyindən başqa bir biliyə yiyələnə bilməyəcəkləri bir həqiqətdir. Peyğəmbərimiz (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) də xəstəliyin yaxşılaşmasını dərmanın xəstəliyə uyğun olması ilə, məhz buna görə əlaqələndirmişdir. Belə ki, kainatda xəlq edilmişlərin mütləq bir əksi vardır. Buna uyğun olaraq hər xəstəliyin də mütləq əksi (ziddi) olan bir əlacı var və onunla müalicə oluna bilər. Yenə də Peyğəmbərimiz (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) müalicədə dərmanın kəmiyyətinin (dozasının) xəstəliyə lazım olan dərəcədə dəqiq yoxlanılmış olmasını şərt qoymuşdur. Bu, dərmanın xəstəliyə müvafiq olaraq əlavə edilmiş ikinci şərtdir.

Dərman, xəstəliyin müalicəsi üçün zəruri olan miqdarı və keyfiyyətinin həddini aşarsa, mövcud xəstəliyi başqa bir mərəz halına çevirə bilər. Əgər dərmanın dozası kifayət qədər olmazsa, xəstə müqavimət imkanı qazana bilməz və beləliklə müalicə nəticə verməz. Dərman yazan həkim resept yazmaqda dəqiqliyə riayət etmirsə, onun müalicəsindən xəstə şəfa tapmaz. Dərman, xəstəliyin gedişinə uyğun bir vaxtda verilməzsə, fayda verməz, orqanizm onu qəbul etməz, ya dərmanı mənimsəyəcək gücə malik olmaz, ya da dərmanın təsirini neytrallaşdıracaq hər hansı bir maneə olarsa, dərmanla xəstəlik arasında müvafiqlik olmadığı üçün sağalma prosesi getməz. Amma uyğunluq varsa, xəstə mütləq sağalacaqdır. Hədisin verilə bilən iki şərhindən ən gözəli budur. Ikincisi isə, onunla xüsusi məqsəd nəzərdə tutulan ümumu istilahlardan olmasıdır. Xüsusilə bu sözdə xəstəliyin törətdiyi zəiflik və məşəqqətlər də öz əksini tapır.

Istilahların (terminlərin) bu qaydada istifadə edilməsi, işlədilməsi bütün dillərdə mövcuddur. Buna görə də şərəfli hədisin mənası “Uca Allah müalicə qəbul edən bütün xəstəliklərin əlacını yaratmışdır” kimi başa düşülür. Belə olduğu halda deyə bilərik ki, şərəfli hədis müalicə qəbul etməyən xəstəliklərə aid deyil. Bu şərəfli hədisdə Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) istifadə etdiyi dil, Qüdrət və Əzəmət Sahibi olan Allahın Ad qövmünə düçar etdiyi məhvedici tufandan bəhs edən:

“Rəbbinin əmri ilə hər şeyi məhv edir” (Əhqaf, 46, 25.)
ayəsində də işlədilmişdir. Yənı, məhv edilməsi lazım olan, məhv edilməsi məqbul olan hər şeyi məhv edir. Məhv edilməsi məqbul olan şeyləri məhv etmək isə tufanın özəl xüsusiyyətidir. Ərəb dilində bu cür cümlə(Zikri am iradeyi xas qaydasıdır ki, ümumiyyətlə danışıb xüsusi bir mənanı nəzərdə tutmaq deməkdir. (Mütərcim)
nümunələrinə tez-tez rast gəlinir.

Kainatdakı əks varlıqların yaradılışını, bunlardan bir bölməsinin digərinə qarşı qoyulmasını, həmin qisimlə digərinin zərərsizləşdirilməsini, bir qrupun digər bir qrup üzərində haqsızlığa sövq etdirildiyini düşünən insan, Uca Allahın qüdrət və hikmətinin qüsursuzluğunu, yaratdıqlarını Ona səcdə etməyə yönəltdiyini, ruzi vermə, vəhdaniyyət və qəhr etməkdə tək olduğunu asanlıqla başa düşə biləcəyi kimi, Allahdan başqa varlıqların əksliklərinin və maneələrinin mövcudluğunu, Onun (Allahın) heç bir varlığa möhtac olmadan zənginliyini və bütün varlıqların Ona möhtac olduğunu da asanlıqla aydınlaşdıra bilər.

Yuxarıdakı səhih hədislərdə müalicə edilməsinə hökm verilmışdir və bu – aclıq, susuzluq, hərarət və üşüməni əkslikləri ilə aradan qaldırmaqda olduğu kimi, Allaha təvəkkül etməyə də maneə yaratmır. Əksinə, tövhid həqiqəti ondan ibarətdir ki, Allaha imanın maddi və mənəvi cəhətlərinə sədaqətlə bağlanmaqla İslam dininin gerçəkləşdirilməsi xəstənin sağlamlığının şərtlərindəndir. Bu cəhətlərlə (səbəblərlə) hesablaşmamaq müalicə və həkimliyə əksgöstərici olduğu kimi, təvəkkülə də uyğun deyil. İslamın əsas prinsiplərinə sədaqətlə itaət etməyi üzvi surətdə mənimsəməyən insanların bunu təvəkkülün ən yüksək dərəcəsi olduğunu zənn etmələri tövhidə imanı zəiflədir. Çünki İslam prinsiplərinə sadiq qalmağı unutmaq, əsil həqiqətdə, qulun dini və maddi dünyasında zərərli olan şeylərin aradan qaldırılması və yararlı olan şeylərin əmələ gəlməsində qəlbin Allaha pənah aparması və etibar etməsindən ibarət olan təvəkkül anlayışına zidd olan bir acizlikdir. Bu etibarla bərabər hökmən İslami prinsipləri həyata keçirmək lazımdır. Əks təqdirdə, müsəlman həm dinini (axirətini) və həm də bu dünyasını əldən qaçırar, acizliyini təvəkkül və təvəkkülünü acizlik kimi dəyərləndirərək onları bir-birinə qarışdırar. Yenə də həmin şərəfli hədislərdə müalicəni inkar edən və: “Əgər xəstənin sağalması öncədən qərarlaşdırılıbsa, müalicənin bir xeyri yoxdur, əgər qərarlaşdırılmayıbsa da, ümumiyyətlə xeyri olmayacaqdır. Xəstəlik Allahın təqdiri ilə yaranmışdır. Allahın iradəsinə isə maneə göstərmək mümkün olmadığı kimi, Onun bəyəndiyi də dəyişdirilə bilməz” deyən şəxsin sözlərinin mənasız olduğu bildirilmişdir. Çünki bu sual Peyğəmbərə (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) biliksiz cahil ərəblər tərəfindən verilmişdi. Dərin təfəkkürlü səhabələrin isə Allahın zatı, sifətləri və hikmətləri haqqında geniş məlumata malik olmaları, onların Peyğəmbərə (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) belə bir sual verməsinə əsas yaratmırdı.

Peyğəmbər (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) onlara kifayət qədər ətraflı cavab verərək belə buyurmuşdur:

“Bu – dua və pəhriz – hamısı Allahın təqdiri ilədir. Heç bir şey Onun təqdirindən kənar çıxa bilməz. Allahın təqdiri ancaq Onun təqdiri ilə dəyişdirilə bilər. Bu dəyişmə də Onun təqdiridir. Heç bir formada onun təqdirindən kənara çıxmaq mümkün deyildir. Bu, aclığı, susuzluğu, hərarəti və üşüməni onların əkslikləri ilə aradan qaldırmağa bənzəyir. Düşməni döyüşlə zərərsizləşdirmək də bu qəbildəndir. Dəyişən də, dəyişdirilən də, dəyişiklik də Allahın təqdiri ilədir”.

Həmin suala belə də cavab vermək mümkün idi: Elə isə, siz bir xeyir verəcək və ya zərəri aradan qaldıracaq prinsipləri yerinə yetirməyin. Belə ki, xeyir də, zərər də təqdir edilirsə, mütləq gerçəkləşdiriləcəkdir. Təqdir edilmədikləri halda onların gerçəkləşdirilməsinin heç bir yolu yoxdur. Bu təfəkkür tərzi isə dinin (axirət dünyasının) və bu dünyanın xarabalığa çevrilməsi və kainatdakı qayda-qanunun pozulması deməkdir. Bu cür sözləri ancaq haqqı inkar edənlər və ona qarşı inadcıllıq göstərənlər deyirlər. Onlar Uca Allaha qarşı dəlil kimi işlətmək məqsədilə ilahi təqdirini dillərinin əzbəri edərlər. Vaxt var idi Allaha şərik qoşanlar da eyni yola müraciət edir və Allahın peyğəmbərlərdən bir dəlil kimi istifadə etməsinə əngəl törətmək məqsədilə belə demişdilər:

“Əgər Allah istəsəydi, nə biz və nə də atalarımız şərik qoşardı” (.Ənam, 6, 148.)
“Əgər Allah arzulasaydı, biz və atalarımız Allahdan başqasına ibadət etməzdik”(Nəhl, 16, 33.)
Xatırlamadığımız üçüncü bir hal da qalmışdır ki, o da Uca Allahın təqdiri (qədəri) səbəblərlə əlaqələndirməsidir. Səbəblərin gerçəkləşməsi Allahın qədərinin reallaşması nəticəsini doğurur. Səbəblər (prinsiplər) gerçəkləşmədiyi halda ilahi qədəri də gerçəkləşmir.
Sual verən şəxs gerçəkləşdirməyimi bəyənmişdirsə, onu yerinə yetirərəm, bəyənməmişdirsə, bunu etməyim, təbii ki, mümkün deyildir deyildikdə, örnək gətirilərək, göstərilir ki, əgər oğlunuz, işçiniz və ya öhdənizdəki insanlardan biri tapşırdığınız və ya qadağan etdiyiniz hər hansı bir məsələdə sizə çıxarkən, Allahın qədəri (təqdiri) beləymiş deyə sizə cavab versəydi onu bağışlayardınızmı? Əgər bağışlasanız, sizə qarşı çıxan, malınızı haqsız yerə qəsb edən, namusunuza toxunan və haqlarınızı tapdalayan adamı pisləyə bilməzsiniz. Bağışlamasanız, onda Allahın haqqını rədd etməyə yönəlmiş bu dəlil sizdən necə qəbul edilə bilər?

Yəhudilərə aid bir əsərdə rəvayət edildiyinə görə Ibrahim əleyhissalam demişdir:

“Ey Rəbbim, xəstəlik kimdəndir?”

Uca Allah:

“Xəstəlik məndəndir” deyə cavab verdi.

Ibrahim əleyhissalam:

“Dərman kimdəndir?” deyə soruşdu.

Uca Allah:

“O da məndəndir” deyə buyurdu. Ibrahim əleyhissalam buna cavab olaraq:

“Elə olduğu halda bəs həkim kimdir?” deyə soruşdu.

Uca Allah:

“Həkim, əlinə müalicə vasitələri verdiyim adamdır” deyə buyurdu.

Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun):

“Hər dərdin dərmanı vardır” sözündə həm xəstəyə, həm də həkimə dəstək, xəstəliyin çarəsini axtarıb tapmaq üçün səy və qətiyyət göstərməyə təşviq vardır. Çünki xəstə dərdinə dərman olduğunu biləndə qəlbi yaşamaq ümidinə bağlanır, ümidsizlik girdabından xilas olub sevinir(Bu isə insan qomeostazının gözəl ilahi keyfiyyətlərindən biridir. F.S.) Xəstə üçün bir ümid qapısı açılır. Xəstənin mənəvi gücü artdığı zaman, öz növbəsində təbii cismani hərarəti hərəkətə gəlir və bu da xəstənin müxtəlif növ enerjilərinin güclənməsinə səbəb olur. Insan energetikasının qüvvətlənməsi onun bütün həyati funksiyalarını təmin edən enerjinin nəql edilməsi (sirkulyasiyası) deməkdir. Bunun nəticəsində xəstə mərəzinə qalib gəlir və ondan xilas olur. Eynilə həkim də xəstəliyin çarəsinin olduğunu bildiyi zaman onu axtarıb tapmaq imkanı əldə edir. Cismani xəstəliklər də qəlb xəstəlikləri kimidir. Allah qəlb üçün yaratdığı bütün xəstəliklərə əkslikləri ilə müalicə etmək imkanı da yaratmışdır. Xəstə, bunu bilib istifadə edirsə, dərman da qəlbin xəstəliyinə uyğun gəlirsə, Allahın icazəsi ilə şəfa tapıb sağalır.

Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) yeməklərdən ehtiyac olduğundan artıq miqdarda yeməyə icazə verməməsinin, bir sıra həzmi çətin olan qida maddələrinin pəhriz və yemək zamanı riayət edilməsi zəruri olan qaydalara diqqət yetirilməsinin lazımlığı barədə bu bərəkətli sözünə baxaq:
“Adəm oğlunun həddən artıq doldurduğu mədəsindən daha pis doldurulmuş bir qab olmamışdır. Onu mütləq doldurması lazım gəldikdə, mədəsinin üçdə birini yemık, üçdə birini su və qalan üçdə birini də özü üçün ayırsın”(Bu şərəfli hədisi Tirmizi, Ibn Macə, Hakim və Ibn Hibban öz səihlərinə vermişlər. Tirmizi bu hədis haqqında bir nüsxədə: “həsən”, bir başqa nüsxədə isə: “həsən-səhih” yazmışdır.)
Xəstəliklər iki növdür. Birincisi maddi xəstəliklərdir ki, orqanizmin təbii fəaliyyəti gedişinin nəticəsi olaraq bir maddənin zərərli dərəcədə çoxalmasından əmələ gəlir. Ümumi xəstəliklər bu növə aiddir. Bu xəstəliklərin səbəbləri arasında:

a) yeməyin çeynənmədən udulması;

b) orqanizmi gərginləşdirən qidanın çox qəbul edilməsi;

c) qəbul olunan qidaların çox azının yararlı olması;

ç) həzm prosesinin çətinliyi və

d) müxtəlif qida maddələrindən ibarət olan qatışıq qida növlərinin çoxaldılması sayıla bilər.

Insan mədəsini beləcə qida maddələri ilə doldurduğu və bunu vərdiş halına çevirdiyi zaman, bu qidalanma tərzi onun özünə bir qismi gec üzə çıxan, başqa bir qismi isə tez bəlli olan müxtəlif xəstəliklər törədir. Qidalanmada orta yol tutularsa, ehtiyac olduğu qədər yeyilərsə, ərzağın kəmiyyəti və keyfiyyətində orta yol seçilərsə, orqanizmin bu sayaq aldığı qidadan yararlanmasının nisbəti, çox miqdarda alınan qidanın faydasından daha çox olar.

Yemək forması üç cürdür:

1. Ayaq üstə qalmağı təmin edəcək qədər yemək;

2. Kifayət qədər yemək qəbulu;

3. Həddən artıq yemək.

Peyğəmbər (Ona Allahın salavatı və salamı olsun):

“Insanın özünü ayaq üstə saxlaya bilməsi qədər yemək yeməsi bəsdir” deyə bildirdikdən sonra “Əgər bu həddi aşarsa, mədəsinin üçdə birini doldurana qədər yeməsini, digər üçdə birini də içiləcək (mayelərə) ayırmasını, son üçdə birini isə ehtiyat üçün boş saxlamasını tövsiyə edir”. Ona görə də bədən və qəlbə ən müvafiq olan da bu qaydada yeməkdir. Mədə tamamilə yeməklə dolduğu təqdirdə, suya (və başqa mayelərə) yer qalmır, buna baxmayaraq sonuncular da qəbul edildikdə, bu hal ruhu sıxır, nəfəsi daraldır və yorğunluq yaradır. Mədəsində bu qədər qidanı daşıyan adam olduğu yerdə ağır bir yük altında qaldığından, bu hal qəlb fəsadına, orqanların taqətdən düşməsinə və toxluğun doğurduğu istəklərin təmin edilməsi üçün orqanların hərəkətə gəlməsinə yol açır. Mədəni yeməklə tamamilə doldurmaq həm qəlb, həm də bədən üçün zərərlidir.
(Şafii (r.a.) deyir ki: “On altı ildir ki, qarnım tam olaraq doymamışdır. Ancaq doyanda da o toxluğu üstümdən atmışam. Çünki toxluq bədəni ağırlaşdırır, qəlbi qatılaşdırır, zəkanı alır, yuxu gətirir, çox yiyənin ibadətini azaldır”. Bax. Əbi Ibə Hatəmər-Razi, Adabuş-Şafii, s. 106 və ətrafı.)
Ancaq bu, uzun müddət ərzində və ya çox vaxt belə edilərsə yuxarıdakı nəticələrə şamil edilə bilər. Belə yemək forması ara-sıra yerinə yetirilərsə, bir elə çətinlik yaranmaz. Əbu Hureyrə (Allah ondan razı olsun) Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) yanında olarkən bir dəfə o qədər süd içmişdi ki:

“Səni haqq peyğəmbər kimi göndərən Allaha and içirəm ki, artıq içəcək bir yerim qalmadı” deməkdən özünü saxlaya bilməmişdi”. Yenə də Peyğəmbərimizin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) yanında səhabələr dəfələrlə doyuncaya qədər yemişdilər.

Həddən artıq yemək kökəltmə (piylənmə) versə də, əslində ağlın və orqanizmin gücünü zəiflədir. Çünki insan orqanizmi yeyilən qidanın çoxluğu nisbəti ilə deyil, qəbul etdiyi qida əmsalına görə enerji (güc) əldə edir.

Insan orqanizmi üç ünsürdən: torpaq, hava və su ilə bağlı hissələr olduğu üçün Peyğəmbərimiz (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) onun yeyəcəyini, içəcəyini və nəfəsini üç bölməyə ayırmışdır. “Əgər, insan orqanizmindəki odun hissəsi bəs haradadır” deyə soruşularsa, demək lazımdır ki, bu mövzu, həkimlərin barəsində bəhs etdikləri bir məsələdir. Həkimlər(Burada söhbət Ibn Qəyyuma qədərki və onun dövründəki həkim-təbiblərdən gedir. F.S.) insan orqanizmində həqiqətən odla bağlı bir hissənin olduğunu və odun orqanizmi əmələ gətirən həmin ünsürlərdən biri olduğunu söyləyirlər. Yenə də təbiblərdən və digər alimlərdən ibarət bir qrup onlara qarşı çıxaraq orqanizmdə həqiqətən odla bağlı bir hissənin olmadığını iddia edir və buna bir neçə cəhətdən dəlil gətirirlər:

I. Birinci iddia: Odla bağlı olan ünsürün ya havadan gələrək su və torpaqla müvafiq hissələrdə qarışdığının iddia edilməsi, ya da bu hissələrin içində törəyib inkişaf etdiyinin bəyan edilməsidir.

Birinci iddia iki cəhətdən ağlabatan deyil:

a) Od quruluşuna görə yüksəkdədir. Yerə enmiş olsaydı, mərkəzindən çıxıb bu aləmimizə gəlməsi çox çətin olardı.

b) odla bağlı hissələrin yerə enməsi zamanı mütləq son dərəcə soyuq olan Ay kürəsinə düşməli idi. Bu dünyada böyük bir odu az miqdarda su ilə söndürüldüyünü gözləyirik. Buna görə kiçik həcmli od paçaları son dərəcə soyuq Ayın yanından keçərkən böyük asanlıqla soyuyar və sönərdilər.

Ikinci iddiaya gəlincə, odla bağlı hissənin torpaq və su ilə əlaqəli hissələrin içində törəyib inkişaf etməsi iddiasıdır. Bu, son dərəcə uzaq bir ehtimaldır. Çünki sonradan oda çevrilən cisim, oda dönməmişdən öncə ya torpaq, ya su, ya da hava olmalı idi. Bu dörd ünsürdən başqa bir ünsür mövcud deyil. Bu vəziyyətdə oda çevrilən ilk cisim bu ünsürlərdən biri ilə qarışıq və ya ona bitişik olmalı idi. Od olmayan cisim isə, od olmayan hər hansı bir böyük cisimlərlə qarışdığı zaman, (özü özlüyündən) oda çevrilməyə hazır bir vəziyyətə düşə bilməz. Çünki əslində özü od olmadığı kimi, qarışmış olduğu cisimlər də soyuq olurlar. Bu halda oda çevrilmə necə baş verə bilər?

Əgər burada cisimlərə qarışaraq onları dəyişdirən və qarışmasına görə cisimləri oda çevirən, oda meylli hissələrin mövcud olmadığını soruşsanız, oda çevrilməyə meyl edən hissələrin meydana gəlməsi barəsində deyilən sözlər, əvvəl deyilən sözlərin eyni olduğunu deyərik.

“Əhəng daşına su tökdükdə ondan od çıxdığını, şüşənın üstünə gün şüaları düşdükdə şüşədən od çıxdığını və daş dəmirə vurulduqda qığılcım (od) çıxdığını görürük. Odla əlaqəsi olan bu hadisələrin hamısı iki şeyin qarşılaşması sayəsində baş verir ki, bu vəziyyət birinci bölmədə anladılanların yenə də əsassız olduğunu göstərir” deyirsiniz.

Bu nəzər nöqtəsinə qarşı olanlar da cavab verirlər ki, daşın dəmirə vurulması hadisəsində olduğu kimi, güclü çırpılmanın qığılcım çıxardığını, şüşədə olduğu kimi isə, günəş şüalarının od yaratdığını inkar etmirik. Çünki bitki və heyvan gövdələrində od çıxmasını zəruri edən bir hal olmadığı kimi, şüşə qədər təmiz və parlaq bir əşyada da mövcud deyildir. Belə olduğu halda, bitki və heyvan gövdələrində günəş şüaları vücudun zahirində qalacağına görə od törətməyəcəyi kimi, orqanizmə daxil olacaq şüalar da odun yaranmasına səbəb olmayacaqdır.

II. Təbiblər illərlə saxlanılmış şərabın mahiyyəti etibarilə son dərəcə hərarətverici, isidici olduğu nəzərində yekdil rəy vermişlər. Əgər bu isidicilik xüsusiyyəti oda çevrilməyə meyl edən hissələrin təsiri ilə olsaydı, bu vəziyyət mümkün olmazdı. Çünki oda meylli parçaların çox kiçik olmalarına baxmayaraq, uzun müddət ərzində soyumadan və sönmədən özlərindən qat-qat çox olan suyun içində gözləmələri necə başa düşülə bilər? Üstəlik az miqdar su ilə böyük həcmdə olan odun söndürüldüyünü təbiətdə daima müşahidə edirik.

III. Əgər bitki və heyvanlarda od zərrəcikləri olsaydı bitki və heyvanların orqanizmindəki suya məğlub olar və sönərək yox olub gedərdi. Gövdədə mövcud olan ünsürlərin bir hissəsinin digərlərinə üstün gəlmələri, onların üstün gələnlərə çevrilməsini zəruriləşdirir. Belə hallarda çox cüzi miqdarda olan odlu parçaların məcburi olaraq öz əkslikləri olan suyun formasına (su ünsürünə) çevrilməsi lazım gəlir.

IV. Uca Allah müqəddəs Kitabında insanın yaradılışını çoxsaylı mövzularda izah edir. Quranın bəzi yerlərində insanı sudan yaratdığını, bəzilərində torpaqdan, bəzilərində isə hər ikisinin qarışığından yaratdığını bildirir ki, bu palçıqdır, bəzi yerlərdə də səhəng, dəsti kimi, bişirilmiş quru gildən yaratdığını xəbər verir. Heç bir yerdə insanı oddan yaratdığını bildirməmiş, əksinə, odu şeytanın xassəsi etmişdir. Müslimin Səhihində Peyğəmbərin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun) belə buyurduğu rəvayət edilir:

“Mələklər işıqdan, şeytan yaxıcı odun tüstüsüz alovundan, insan isə sizə izah edilmiş şeydən yaradılmışdır”. Izah edilmiş şey açıq qalıb. Qurani Kərimdə verilmiş təsvir insanın təkcə izah edilmiş şeylərdən yaradıldığı mənasını ehtiva edir. Uca Allah bizə insani oddan yaratması və ya yaratdığı maddələrdə oda məxsus bir tərkibin olması barədə bir şey açıqlamamışdır.

V. Indiyədək istifadə etdikləri dəlillərin məqsədi heyvan orqanizmində müşahidə etdikləri istiliyə istinad edir. Onlara görə istiliyin varlığı orqanizmlərdə od zərrəsinin olmasını göstərir. Ancaq bu dəlil (Peyğəmbər təbabəti nəzərindən) əsassızdır. Çünki istiliyin səbəbləri oddan daha əhatəli və genişdir. Istilik oddan yarana biləcəyi kimi, hərəkətdən, şüaların əks olunmasından, havanın hərarətindən, oda yaxın olmaqdan (bu özü də havanın istiləşməsi vasitəsilə əmələ gəlir) və digər səbəblərdən törəyə bilir. Istiliyin təbiətini odun təbiətindən anlamaq mümkün deyildir.



Insanın yaradıldığı ünsürlərin içində odun varlığını qəbul edənlər deyirlər ki:

“Torpaq və su bir-birinə qarışdığı zaman onların bişməsi və yaxşıca qarışaraq qarışıqlarını təmin edəcək bir istiliyin zəruriyyəti məlumdur. Palçıq isidilməzsə su ilə torpaq bir-birinə qarışmaz və birləşməz. Eynilə, əgər toxumu torpağa atarkən ona işıq və hava dəyməzsə, toxum bitməz. Belə olduğu halda, torpaq-toxum qarışığında ya quruluşu etibarilə cücərən və yetişən məhsul yaranacaq, ya da heç nə yaranmayacaq. Əgər qarışığda bir şey yaranmışsa, bu məhz od zərrəsidir. Əgər yaranmamısa, deməli qarışıq quruluşca hərarətə malik deyildir, lakin qızdırılarsa, istiləşəcəkdir. Bu vəziyyətdə qızdırılmanın mənbəyi xarici qaynağa malik istilik olmalıdır. Qızdırılma sona yetdikdə qarışıq, mahiyyətcə isti olmayacaq, soyuq qalacaqdır. Ancaq məzmunu etibarilə isti olan dərman və qida maddələri mövcuddur. Buradan da istiliyin mütləq varlığı başa düşülür. Çünki bu maddələrdə odla bağlı bir ünsür mövcuddur.

Bir də, əgər orqanizmdə istilik verən bir hissə olmasaydı, onun tamamilə soyuq olması lazım gələrdi. Zira, orqanizm mahiyyəti etibarilə soyuqluğunu zəruriləşdirmirsə və istiləşdirilməsini təmin edəcək hər hansı bir ünsür də yoxdursa, soyuğu hiss etməməli idi. Belə ki, ona dəyən soyuq onun öz hərarəti qədər olan kimi, bu ona təsir etməz, təsir etmədiyi üçün soyuğu hiss etməz və belə olduqda, heç çətinlik çəkməzdi. Xaricdən gələn soyuğun dərəcəsi orqanizmin soyuqluğunun dərəcəsindən aşağı olarsa, onun təsirinə məruz qalmaması adi normadır. Quruluşna görə, orqanizmdə bir istilik hissəciyi olmasaydı soyuq ona təsir etməz və çətinliyə düşməzdi.

Bizə: “Sizin dəliliniz, odla əlaqəli hissə qarışığının içində olması halını və quruluşunu təmin edir deyənin sözünü inkar edir” deyirlər.

Halbuki biz belə demirik, əksinə, odun növünə məxsus forması qarışıq əsasında dəyişir deyirik.

Başqa bir qrup isə: “Torpaq, su və hava bir-birinə qarışdıqda, bu qarışığı ərsəyə gətirib yetişdirən və hazırlayan istinin günəş və digər ulduzlar olduğunu və daha sonra qarışığın inkişafının sonunda, onun istilik vasitəsilə bitki, heyvan və mineral maddəyə çevrilmək üzrə bir formaya düşməyə hazır vəziyyətə gəldiyini demək niyə də mümkün olmasın? Qarışıqlardakı istilik və odun, qarışıq əsnasında yenilməz qüdrət sahibi Böyük Allahın yaradacağı özəlliklər və qüvvələr sayəsində inkişafına, əslində, odla əlaqəsi olan hissələrdən gəlməməsinə nə mane ola bilər? Sizin üçün bu imkanı inkar etmək yolu əlbəttə ki, yoxdur. Fəzilət sahibi olan həkimlərin bir qismi bu rəyi etiraf ediblər.

Ancaq biz orqanizmin soyuğu hiss etməsi hadisəsində deyirik ki, “Bu, şübhə yoxdur ki, orqanizmdə istilik və soyuqluğun varlığını bildirir. Bunu kim inkar edə bilər!? Bununla yanaşı, istiliyin özəlliyinin təkcə oda aid olmasının dəlili varmı? Düzdür, hər od qızdırıcı olsa da belə, hər istilik eynilə oddan nəticəsi deyil. Amma istiliyin mənbəyinin bir hissəsi bəzən oddan ola bilər.

Bundan başqa, orqanizmlə qarışdığı zaman odun mahiyyətinin dəyişdiyini iddia edən rəy nə tanınmış həkimlərin əksəriyyəti tərəfindən, nə də faktlarla təsdiq olunmur. Bu iddianın (istiliyin qismən oddan törəməsinin) ən görkəmli tərəfdarları, məsələn, Ibn Sina (Avisenna) özünün “Əş-Şifa” kitabında deyir ki, dörd əsas ünsür (su, od, torpaq və hava) hətta bir-biri ilə qarışdırıldıqda belə öz əsas keyfiyyətlərini saxlayırlar. Bacariq Allahdandır,