Haqqinda.az

'Şahzadə Mustafa' (1515, Manisa - 6 Oktyabr 1553, Konya), Sultan Süleyman ın Mahidevran Sultan 'dan olma oğludur. 32 il Veliahdı şehzadelik etmiş osmanlı şehzadesidir.

Saruhan, Amasya, Konya bayraq bəyliklərini tapılmışdır. Atasının taxtına göz dikmekle günahlandırılmış; Naxçıvan səfəri 'nə gedən Osmanlı ordusunun Konyada yerləşdiyi sırada, padşahın otağında boğdurulmuştur. Qətli, dövlətə üsyan günahından görə; ancaq dəlillər səhv və şahidlər yalançıdır. Hürrem Sultanın taxta öz oğullarından birini keçirmək üçün Şahzadə Mustafaya tələ qurduğu və ölümünü hazırladığı deyilər.Mündəricat
1 Həyatı
2 Ölümündən sonra
3 Ailəsi
4 Xüsusiyyətləri
5 Həmçinin bax


Həyatı

1515-ci ildə atası Qanuni Sultan Süleyman 'ın şehzadeliği əsnasında Manisada dünyaya gəldi. Babası Yavuz Sultan Səlim 'in 1520'de həyatını itirməsi üzərinə Osmanlı taxtına oturmaq üçün İstanbula gedən atasının yanında İstanbula getdi.

Hürrem Sultan 'ın atasının sarayına minməsindən sonra anası Mahidevran Sultan ilə Qanuni Sultan Süleyman dörd şahzadə daha doğuran Hürrem Sultan arasında, Sultan Süleyman Qanuninin sonra öz oğullarının taxta çıxmasını təmin etmək üçün böyük bir mübarizə yaşandı. Şahzadə Mustafa, 1533 -1541 arasında Saruhan Sancak bəyi olaraq vəzifə etdi. Saruhan (Manisa), padşah namizədinin vəzifə etdiyi yer qəbul edilərdi, bu səbəbdən Şahzadə Mustafa dövrün vəliəhd şehzadesiydi. 1541'de Amasya Bayraq bəyliyini təyin edildi; Saruhan Bayraq bəyliyini isə qardaşı Şahzadə Mehmet gətirildi. Xalq və əsgərlər bu vəziyyətə reaksiya göstərdi, bunun üzərinə I.Süleyman şərq torpaqlarının etibarlılığı üçün şahzadələri Amasiyaya göndərildiyini və Şahzadə Mustafanın veliahtlığının sürdüyünü açıqladı. Ardından, Məmmədin gözlənilməz şəkildə 1543-cü ildə ölümündən sonra Saruhan Bayraq bəyliyini Şahzadə Səlim gətirilərkən; Şahzadə Mustafa isə Konya Bayraq bəyliyini təyin edildi.

Şahzadə Mustafanın vəliəhd olduğuna dair ən əhəmiyyətli məlumat Bernardo Navagero adlı İtalyan elçinin haqqında verdiyi məlumatlardır. Yazdığı bir məktub eynilə bu şəkildədir: " Şahzadə Mustafa, sultanın ilk oğlu. Anası də Çərkəz olan qadın. Hal-hazırda Amasiyada iqamət edir. İranlıların sərhədində, İstanbuldan 26 gün uzaqlıqdakı məsafədə. İllik gəliri 80 min dukaya çatır, və bu da digər şahzadələri nəzərən iki-üç qatı miqdarda. Hər kəs onu çox sevir və hər kəs atasının yerinə taxta çıxmasını istəyir. Yeniçərilər də onun hökmdar olmasını istədikləri çox açıq. Sultanın bütün qullarının arzusu da bu, çünki ilk oğlu olmasından çox, çox comərd, ağıllı və dürüst bir şahzadə. Ayrıca bir qəhrəman kimi İranla olan sərhədləri qoruyur. Ancaq br mövzu var ki bu Türklərin canını çox sıkmakta. Türklər bu taxt məsələsinin fəlakətlərin başı olacağı mövzusunda narahat və kədərli. Bu mövzu ilə əlaqədar olaraq Sultan Süleymanın taxt üçün kimi seçim etdiyini anlamaq çox asan deyil. Nə var ki sultan edilən müsahibəsində iki dəfə öz ağızıyla Mustafanın taxta çıxacağını söylədi. Aydın olan, Sultan Süleymandan sonra da Avropanı qaranlıq günlər gözləyir." Digər bir məlumat isə Guillaume Postel'in Osmanlı ənənə-adətlərini və Osmanlının siyasi vəziyyətini izah etdiyi kitabda var. 1536'da, Fransız kralı I François, Sultan Süleyman 'la bir müqavilə imzaladı və sonra rəsmi tərcüməçisi və tarixçisi Guillaume Postel'i köməkçi olaraq Fransız elçisi olan Jean da La Forêt'in yanına, İstanbula göndərdi. Fransız tarixçi Guillaume Postel, "De la République des Turcs" (Türklərin Respublikası) adlı kitabında Şahzadə Mustafanın iqtidarı devralabilecek yaşa və kamilliyə çatdığını, tədbirli, və son dərəcə yaxşı təhsilli bir şahzadə olduğunu yazır.

Taxt yarışında Şahzadə Mustafanı aradan edə bilmək üçün Sədrəzəm Damat Rüstəm Paşa tərəfindən saxta məktublar çıxardığı düşünülər. Bu məktublar, Şahzadə Mustafanın atası həyatda ikən onun taxtına göz diktiğini və üsyan hərəkətlərinə dəstək olduğunu göstərir xüsusiyyətdədir. Başlanğıcda iddialara inanmayan Qanuni, güvəndiyi din alimlərindən tövsiyə istədi. Güvənilən bir kölənin ağasının pulunu işləyir etdiyinə və ona qarşı bir hiylə qurduguna bağlı xəyali bir hikayeyle buna qarşı nə edilməsi lazım olduğunu soruşdu. Əslində bu, Mustafanın üsyan hərəkətlərinə müraciət etdiyinə və atasının taxtına göz diktiğine dair narahatlıqlarının çox uzağında. O dövrün alimlərindən olan Məmməd Ebusuud Əfəndi Süleymana bu cavabı vermişdir: "bu vəziyyətdə köləyə ölənə qədər işgəncə edilməsi uyğundur." Bu ifadə, seraiti görə özünə bir cinayət icazənin verilməsi deməkdir, ancaq bir fətva xüsusiyyəti daşımamaqdadır. Çünki Şahzadə Mustafanın yaşadıqları Süleymanın danıştığı hekayədən çox fərqlidir.

Sultan Süleyman, Nahçiven Səfərinə çıxdığında Konya Ereğlisi tərəfində (bu günki Akhüyük Köyü) yerləşdiyi sırada əl öpməyə gələn Şahzadə Mustafanı orada boğdurdu. Şehzade'nin saray hademelerinden Zal Mahmud Ağanın arxadan hücum etməsi nəticəsində həyatını itirdiyi düşünülür[1]. Cəsədi çadırın önünə asılmış, cənazəsi daha sonra Bursa 'ya göndərilərək II. Murat türbəsi yaxınlığında dəfn edilmişdir. Şahzadə Mustafanın türbəsi, 1555-ci ildə qardaşı Şahzadə Səlim tərəfindən etdirilmişdir.

Ölümündən sonra

Şahzadə Mustafanın ölümü əsgərlər və xalq arasında böyük reaksiya yaratdı. Yeniçərilər, hadisədən məsul gördükləri Rüstəm Paşanın çadırına hücum etdilər ancaq onu tapa bilmədilər. Matem göstəricisi olaraq günorta yeməyi yemədim və Rüstəm Paşanın Azlink istədilər. Qanuni artan təzyiq qarşısında eyni gün Rüstəm Paşanı vəzifədən götürüb yerinə Qara Əhməd Paşa 'yı təyin etmək məcburiyyətində qaldı.

Şahzadə Mustafanın ölümü üzərinə Fünûnî, rəhmi, Edirneli Nəzmi, Muin, Mustafa, Müdâmî, Sami, Kara Fəzl, nişan, Şeyx Əhməd Əfəndi, Selime, Qədr kimi şairlər mersiyeler yazdılar. Özün haqqında yazılmış ən tanınmış mersiye, Taşlıcalı Yəhya bəy tərəfindən yazılmış olandır.Şehzade Mustafa, Sultan olmadan özü haqqında ən çox mersiyeler yazılmış tək şahzadə olmuştur.“mədəd mədəd bu dünyanın yıxıldı bir tərəfi
Əcəl cəlalının aldı Mustafa Xanı
Dolundu Mehri-i camalı pozuldu ərkanı
günahı qoydular al ilə Al-i Osmanı”



Şahzadə Mustafanın Edamından sonra yeddi yaşındakı oğlu Şahzadə Mehmet də gələcəkdə babasına qarşı çıxaracağı ola biləcək bir intiqam döyüşünü qarşısını almaq üçün öldürülmüş və atasının Bursadakı qəbirinə basdırılmışdır.

Böyük qardaşının Edamından sonra cəsədinin çadır qarşısında aşılmasına şahid olan Şahzadə Cahangir, bu hadisənin romantik sarsıntısı ilə xəstələnmiş və atası ilə birlikdə getdiyi Hələbdə 27 Noyabr 1553'te həyatını itirmişdir.

Ölümü və ölümündən sonra yaşananalar Orhan Asena 'nın Ya Dövlət Əvvələ Ya quzğun leşə adlı oyununda mövzu edilir.

Amasya'daki şahzadələr Muzeyində Şahzadə Mustafanın bir bal mumu heykəli vardır.

Ailəsi

Şahzadə Mustafanın ilk həyat yoldaşı Ayşe Sultan, ikinci həyat yoldaşı Rümeysa Sultanın. İlk həyat yoldaşı haqqında çox məlumat yoxdur, ancaq Rümeysa Sultan haqqında ətraflı məlumatlar mövcuddur. Rümeysa Sultanın əsl adı Nadia Frankos'tur. Rümeysa Sultanın atasının Boşnak olduğu, anasının də Cabarrania adlı Fransız bir rəssam olduğu bilinməkdədir. Şahzadə Mustafanın ikisi qız, ikisi kişi olmaq üzrə dörd uşağı olmuşdur:
Mihrişah Sultan: 1544-ci ildə doğulmuşdur. Ölüm tarixi məlum deyil.
Şahzadə Mehmet: 1547-ci ildə doğulmuşdur. Anası Rümeysa Sultanın. Atası Şahzadə Mustafanın ölümü sonrası irəlidə intiqam müharibəsinə girməməsi üçün babası Sultan Süleyman tərəfindən boğdurulmuştur.
Aygün Sultan: 1549-ci ildə doğulmuşdur. Ölüm tarixi məlum deyil.
Şahzadə Orhan: 1552-ci ildə doğulmuşdur. Eyni il içərisində çiçək xəstəliyindən ölmüşdür.

Xüsusiyyətləri

Şahzadə Mustafa, şairdir (mahlası Muhlis, Əhdi Tezkire), hattattır (Elyazısı: Vyana, Şərq yazmaları, No: 998 də nesih ilə yazılmış Süleyman-name) Manisa Bozdağ da, məscid, saray, türbə, bulaqlar etdirdi. Irakeyn və Korfu səfərində (1534, 1536, 1537) və Bogdan səfərində Anadolu gözətçisi, 9. səfərdə (1541) İstanbul gözətçisi oldu.

Müəllimləri: Pargalı İbrahim-(Damat İbrahim Paşa), Celalzade Saleh Çələbi, Manisalı Senai Məmməd Çələbi, Hayreddin Xıdır Əfəndi, Şəms Əfəndi, şair Lalin Çələbi, Karaçelebizade Hicri Məmməd Muhyiddin əfəndi, İstanbul qazısı, şair Muhyiddin Məmməd Hüseyni əfəndi, Qanuni Sultan Süleyman 'ın süd qardaşı Şeyx Yəhya Əfəndi (Padşaha Mustafa mövzusunda etdiyi hərəkətin səhv olduğunu bildirərək, Gülbahar Xatunu təkrar saraya alması üçün padşaha şəfqət və mərhəmət istəyində olan bir məktub yazmıştı.Bu hərəkəti Qanuni tərəfindən cürət və hörmətsizlik qəbul edilən Yəhya Əfəndi 962/1554-55-ci ildə əvvəla müderrislikten azledilmiş.), Şeyx Mustafa sürür Əfəndi (Sultan Mustafa adına Bahrü'l-Maarif və Zahiretü'l müluk u yazdı. Sultan Mustafanın qətli üzərinə Qanuni ilə əlaqəsini kəsib bir daha görüşmedi.)