Haqqinda.az

Axtardığın haqqında - Hər gün yeni məlumat öyrən

Sosial-mədəni quruculuq (1970-1980)

Respublikanın iqtisadi inkişafı əhalinin sosial-mədəni həyatını və onların maddi rifah vəziyyətini müəyyən edirdi.
70-80-ci illərdə bu sahədə əsaslı dönüş başlamışdı. 1989cu il siyahıyaalınmasına görə, respublikada 7,1 milyon əhali yaşayırdı.
Əhali. 70-80-ci illərdə Azərbaycanın iqtisadi inkişafı əhalinin sosial strukturunda ciddi dəyişikliklərə, əhalinin sayının artmasına səbəb oldu.
1970-1988-ci illərdə Azərbaycan əhalisinin artım dinamikası aşağıdakı cədvəldə öz əksini tapmışdır:


Illər
Əhalinin sayı (min)

Şəhər əhalisi

Kənd əhalisi

1970

5117

2564

2553

1971

5227

2632

2595

1972

5339

2707

2632

1973

5444

277

2667

1974

5544

2854

2690

1975

5644

2921

2728

1976

5734

2993

2741

1977

5828

3065

2763

1978

5924

3128

2796

1979

6028

3200

2828

1980

6112

3254

2858

1981

6202

3313

2889

1982

6303

3373

2930

1983

6399

3429

2970

1984

6506

3486

3020

1985

6614

3553

3061

1986

6708

3617

3091

1987

6811

3678

3133

1988

6917

3748

3169

Cədvəldən göründüyü kimi, əhalinin sayı 1970-ci ildəki 5117 min nəfərdən 1988-ci ildə 6917 min nəfərə çatmışdı.

Şəhər əhalisi respublika əhalisinin ümumi sayının 54 faizini, kənd əhalisi isə 46 faizini təşkil edirdi. Müvafıq olaraq 1970-ci ildə kişilərin sayı əhalinin ümumi sayının 49 faizini, qadınlar isə 51 faizini təşkil edirdisə, bu rəqəm 1988-ci ilə qədər dəyişməmişdir.
Respublika əhalisinin milli tərkibi 1989-cu ildə aşağıdakı kimi olmuşdur:


- azərbaycanlılar
- 5805,0 min nəfər

- ruslar

- 392,3 min nəfər

- ermənilər

- 390,5 min nəfər

- ləzgilər

- 171,4 min nəfər

- avarlar

- 44,1 min nəfər

- ukraynalılar

- 32,4 min nəfər

- tatarlar

- 28,6 min nəfər

- yəhudilər

- 25,3 min nəfər

- talışlar

- 17,7 min nəfər

- türklər

- 17,7 min nəfər

- gürcülər

- 14,2 min nəfər

- kürdlər

- 12,2 min nəfər

- tatlar

- 10,2 min nəfər

- udinlər

- 6,1 min nəfər

- dağ yəhudiləri

- 5,5 min nəfər

- başqa millətlər - 44,6 min nəfər.



Cədvəldən göründüyü kimi, 1989-cu ildə respublikada 1 milyon 216 min nəfər qeyri-azərbaycanlı yaşayırdı.
1990-cı ildə respublika əhalisi 7,037,9 min nəfərə, 2001-ci ildə 9 milyon 81 min nəfərə çatmışdı. Onlardan 51 faizini şəhər (4 milyon 107 min nəfər), 49 faizini (3 milyon 974 min nəfər) isə kənd əhalisi təşkil etdirdi.
Doğum, ölüm, nigaha daxil olma, nigahın pozulması halları da əhalinin təbii artımına təsir edən amillərə daxildir.
1970-ci ildə respublikada doğulanların ümumi sayı 151,0 min nəfər idisə, bu rəqəm 1987-ci ildə 184,6 min nəfər olmuşdur. 1970-ci ildə əhalinin hər 1000 nəfərinə 6,8 nigah qeydə alınmışdır. Bu rəqəm 1980-ci ildə 9,8, 1987-ci ildə isə 9,9 təşkil etmişdir. Müvafıq olaraq, nigahın pozulması 1,3; 1,2; 1,2 olmuşdur.
70-80-ci illərdə əhalinin təhsil səviyyəsi: 1970-ci ildə əhalinin hər 1000 nəfərindən 471 nəfəri ali və ya orta təhsilli idisə, 1979-cu ildə bu rəqəm 652 nəfər, 1986-cı ildə isə 741 nəfər təşkil edirdi.
70-80-ci illərdə respublika əhalisinin xalq təsərrüfatı sahələrində işləyən hissəsinin sayı 20,2 faiz artmışdı və onların 75,3 faizi maddi istehsal sahələrində çalışırdı. Qeyri-istehsal sahələrində çalışanların sayı 25,0 faizdən 26,1 faizə qalxmışdı. Xalq təsərrüfatında çalışan ali və orta ixtisas təhsilli mütəxəssislərin sayı artaraq 1970-ci ildəki 274 min nəfərdən 1987-ci ildə 625 min nəfərə çatmışdı. Onlardan ali təhsilli mütəxəssislərin sayı 366 min nəfər, orta ixtias təhsillilərin sayı isə 129 min nəfər idi.
70-80-ci illərdə istehsal sahələrində işləyən ziyalıların üçdə iki hissəsi sosial mənşəyinə görə fəhlələr və kəndlilər içərisindən çıxmışdı. 1970-ci ildə əhalinin ümumi sayında fəhlələrin sayı 51,5 faiz, qulluqçuların sayı 27,4 faiz və kolxozçuların sayı 20,6 faiz təşkil edirdisə, 1986-cı ildə
fəhlələrin sayı 26 faiz və kolxozçuların sayı 13 faiz olmuşdu.
70-80-ci illərdə əhalinin maddi rifah halı xeyli yaxşılaşmışdı. İşçilərin əmək haqqı, pensiyalar, təqaüdlər və müavinətlər və s. artmışdı. Əhalinin qaza, elektrikə, suya olan ehtiyaclarının təmin olunmasında xeyli işlər görülmüşdü. İstehlak mallarına olan ehtiyacın ödənilməsinə diqqət artırılmışdı. Mənzil tikintisi sahəsində əvvəlki on illə müqayisədə böyük irəliləyişlər var idi.
70-80-ci illərdə respublikada ümumi sahəsi 38 milyon kv.m. olan yaşayış evləri tikilmişdi. Lakin yenə də əhalinin mənzilə olan ehtiyacı ödənilmirdi. Mənzillərin tikintisi tələbatdan 2,4 dəfə geri qalırdı.
70-80-ci illərdə abadlıq işləri xeyli genişlənmişdi.

Maarif və elm
XX əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda elm və maarif sahəsində ciddi irəliliyişlər baş vermiş, təhsilin inkişafına diqqət xeyli güclənmişdi.
1972-ci il avqustun 10-da Azərbaycan KP və Nazirlər Soveti «Gənclərin ümumi orta təhsilə keçməsinin başa çatması və ümumtəhsil məktəblərinin işinin daha da inkişaf etdirilməsi haqqında» qərar qəbul etmişdi.
Qərarın icrası əsasında təkcə 1973-cü ildə respublikada 49 yeni məktəb binası tikilib istifadəyə verilmişdi.
1971-1975-ci illərdə Azərbaycanda 146.581 yerlik 254, o cümlədən kənd yerlərində 65.488 yerlik 173 məktəb binası tikilib istifadəyə verilmişdi. Qeyd olunan illərdə 23250 yerlik məktəbəqədər müəssisə, məktəblərin nəzdində 1780 yerlik internat binaları, müəllimlər üçün 1575 kvadrat metr yaşayış binası tikilmişdi.
Bu illərdə məktəblər əyani və metodik vəsaitlərlə təmin olunmuş, kitabxana şəbəkələri genişləndirilmişdi.
70-80-ci illərdə tədrisin keyfıyyəti də əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmışdı.
1971-1975-ci illərdə 8 fənnüzrəkabinetlərtəşkil olunmuşdu.


70-80-ci illərdə axşam və qiyabi təhsil məktəblərinin geniş şəbəkəsi yaradılmışdı. Orta və ali məktəblərin fəaliyyəti kökündən yaxşılaşdınlmış, tədrisin keyfıyyətinə diqqət artmışdı.
1975-1984-cü illərdə ümümtəhsil məktəblərinin şəbəkəsi xeyli genişləndirilmişdi. Respublikada fəaliyyət göstərən 4280 ümumtəhsil məktəbindən 3437-i, yaxud 76,1%-i kənd yerlərində yerləşirdi. 1982-ci ildə Bakı şəhərində 142 orta məktəb fəaliyyət göstərirdi.
70-80-ci illərdə aparılmış məktəb islahatı ixtisasların artırılmasına, tədrisin keyfıyyətinin yüksəldilməsinə, təlimtərbiyə işləri səviyyəsinin gücləndirilməsinə gətirib çıxardı.
70-ci illərdə və 80-ci illərin birinci yarısında Azərbaycanda təhsil sisteminin inkişafı ilə bağlı xeyli əhəmiyyətli tədbirlər keçirilmişdi. Nəticədə, respublikada təhsil sistemində 70-ci illərə qədər mövcud olan nöqsanların aradan qaldırılması sahəsində, inkişafında, əhalinin təhsil səviyyəsinin, işləyənlərin tərkibində ali və orta təhsillilərin xüsusi çəkisinin artmasında, təhsil ocaqlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsində, təhsil alanların hərtərəfli biliklərə yiyələnməsində, hazırlıqlı mütəxəssislərin hazırlanmasında böyük işlər görülmüş, əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edilmişdi.
1970-1980-ci illərdə respublikada təhsil sisteminin dinamik inkişafı ilə bağlı əldə edilmiş nailiyyətlər və mövcud olan vəziyyət haqqında aşağıdakı cədvəldə verilmiş statistik


Ali və orta
Ali

Ali

Əhalinin

Orta ixtisas

Orta ixtisas

ixtisas təhsili

məktəblərin

ıııoktoblordo

10000

məktəblərinin

məktəblərində

müəssisələrinin

sayı

oxuyanlann

ııoforiııo

sayı

oxuyanlann

sayı



sa\ı (ıııin

düşən



sayı





ııoforlo)

tələbə-



(min nəfərlə)







lərin











sayı





1970/1971

13

100.1

192

79

70.8

1980-1981

17

107.0

173

75

79.0

1985/1986

18

105.9

158

77

76.2

1986/1987

18

105.7

155

77

75.7



Gündüz ümumtəhsil məktəblərinin sayı (dərs ilinin başlaıığıcıııda



1970/71

1980/81

1985/86

1986/87

Məktəblərin sayı

4343

3973

4301

4317

0 cümlədən:

1221

369

608

599

Ibtidai sinif məktəbləri









Natamam orta məktəblər

1821

1577

1396

1363

Orta məktəblər

1287

2004

2274

2332

Əlil uşaqlar üçün məktəblər

14

23

23

23

Oxuyanlann sayı (min nəfərlə)

1.356

1.422

1.347

1.320

0 cümlədən:

66

9

12

11

Ibtidai sinif məktəblərində









Natamam orta məktəblərdə

470

284

208

203

Orta məktəblərdə

817

1.122

1.120

1.100

Əlil uşaqlar üçün məktəblərdə

3

7

7

6

Müəllimlərin sayı (min nəfərlə)

71

108

120

123



Axşam ümumtəhsil məktəbləri



1970/71

1980/81

1985/86

1986/87

Məktəblərin sayı

753

264

224

117

Axşam və qiyabi məktəblərdə oxuyanlann sayı (min nəfərlə)

82

45

115

52

O cümlədən: 9-11-ci siniflərdə oxuyanların sayı (min nəfərlə)

63

150

103

49



Müxtəlif təhsil ocaqlarında oxuyanların sayı (min nəfərlə)



1960/61

1970/71

1980/81

1985/86

1986/87

Cəmi təhsil alanlar

878

1808

2361

2342

2271

O cümlədən:

725

1438

1567

1462

1372

Umumtəhsil











məktəblərində











Gündüz

673

1356

1422

1347

1320

məktəblərində











Axşam və qiyabi

52

82

145

115

52

məktəblərdə











Texniki-peşə məktəblərində

9

46

101

116

116

Orta ixtisas məktəblərində

27

71

79

76

76

Ali məktəblərdə

36

100

107

106

106



Elmi işçilərin sayı (ilin sonu üçün: adam)



1960

1970

1980

1985

1986

Cəmi elmi işçilər (ali

7226

17082

21993

23182

23060

məktəblərin elmi-pedaqoji











mütəxəssisləri daxil olmaqla)











O cümlədən:

189

655

907

975

9642

Elmlər namizədi











Elmlər doktoru

1983

5346

5186

9356

1019

Akademiklər, həqiqi üzvlər,

204

506

708

757

834

müxbir üzvlər, professorlar











Dosentlər

743

1141

2174

2758

2795

Baş elmi işçilər

774

1197

1515

1743

1853

Kiçik elmi işçilər

682

2042

2323

2069

1756

Cədvəllər üzrə verilmiş statistik rəqəmlərdən aydın görmək olur ki, 70-ci illər və 80-ci illərin birinci yarısında elmitexniki tərəqqinin təsiri altında ümumi orta ixtisas və ali təhsil sistemləri şəbəkəsi xeyli genişlənmiş, əhalinin ümumtəhsil hazırlığı, ali və orta ixtisas təhsili səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmiş, elmi biliklərə yiyələnmə kütləvi xarakter almışdı.
Bütün respublikada hamılıqla orta təhsilə keçilməsi başa çatdırılmışdı.
1976-1980-ci illlərdə xalq təsərrüfatı üçün 189,8 min nəfər ali və orta ixtisas təhsilli mütəxəssis hazırlanmışdı. Qeyd olunan vaxtda 3.863 gənc İttifaqın müxtəlif ali məktəblərinə təhsil almağa göndərilmişdi ki, bu da 1971-1974-cü illərdəkinə nisbətən 25 dəfə çox idi. Elmi işçilərin sayı da xeyli artaraq, 2,14 mindən 21,9 minə qalxmış, 1985-ci ildə isə onların sayı 23182 nəfər olmuşdu.

Səhiyyə
Müasir dövrün ən qlobal problemlərindən biri də əhalinin sağlamlığının qorunmasıdır. Bu istiqamətdə 70-80-ci illərdə respublikada səhiyyənin, əhaliyə tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması sahəsində mühüm tədbirlər görülmüşdür.
Respublika Nazirlər Sovetində 1977-ci il 22 sentyabr-da «Xalq səhiyyəsini daha da yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında», 1982-ci il 18 avqustda «Əhalinin sağlamlığının qorunmasının yaxşılaşdırılması sahəsində təxirəsalınmaz tədbirlər haqqında» və digər məsələlər müzakirə edilmiş və səhiyyənin, tibbi xidmətin inkişafına təsir edən qərarlar qəbul olunmuşdur. Daha sonra Səhiyyə Nazirliyinin işində olan nöqsanların aradan qaldırılması ilə bağlı 1979-cu ilin iyununda Azərbaycan KP MK-nın bürosunda məsələ müzakirə edilmişdir. Bütün bunlar səhiyyənin inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır.
XX əsrin 70-80-ci illərində respublika səhiyyəsinin inkişafını əks etdirən vəziyyət aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.



1970

1980

1985

1986

1

2

3

4

5

1. Bütün ixtisaslar ii/ro həkimlərin sayı (min

13,1

20,7

25,3

26,2

nəfərlə)









2. Əhalinin hər 10000 nəfərinə düşən

25

33,4

37,8

38,4

həkimlərin sayı (ali təhsilli)









3. Orta təhsilli tibb işçilərinin sayı (min nəfərlə)

39,7

52,2

62,1

63,7

4. Əhalinin hər 10000 nəfərinə düşən orta

76,1

84,3

92,5

93,5

təhsilli işçilərin sayı









5. Xəstəxanalann sayı

779

756

743

747

6. Xəstəxana çarpayılannın sayı (min ədədlə)

48,8

60,6

65,9

66,5

7. Hər 1000 nəfərə düşən çarpayının sayı

93,4

96,8

98,3

97,7

8. Qadın məsləhətxanalarının, poliklinikalann və ambulatoriyaların sayı

313

651

1093

972

Cədvəldə verilmiş rəqəmlər göstərir ki, 1970-1980-ci illərdə respublikada əhaliyə tibbi xidməti yaxşılaşdırmaq üçün səhiyyə xeyli iş görmüşdü. Respublikanın şəhər və kəndlərində müalicəprofılaktika müəssisələrinin, elmi-praktik mərkəzlərin şəbəkəsi genişlənmiş, çoxlu miqdarda yeni xəstəxanalar, poliklinikalar, qadın məsləhətxanaları və ambulatoriyalar tikilib istifadəyə verilmişdi. Əhalinin hər 10000 nəfərinə düşən həkimlərin, orta tibb işçilərinin, çarpayıların sayı artmışdı.
70-ci və 80-ci illərdə bir çox xəstəxana kompleksləri, dispanserlər, sağlamlıq ocaqları salınmış, ən yeni avadanlıq və tibb texnikası ilə təchiz edilmiş bir sıra ixtisaslaşdırılmış mərkəzlər yaradılmışdı.

Din
Sovet imperiyası dövründə dinə münasibət kəskin xarakter daşıyırdı. Xüsusilə, islam dini sıxışdırılırdı. Xalqın dinimənəvi ənənələri özgələşdirilirdi. Dini bayram və mərasimlər qadağan edilmişdi. Ateizmin inkişafına diqqət artırılmışdı. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, əhali gizli də olsa, öz dini adət və ənənələrini qoruyub saxlamağa çalışırdı. Novruz bayramının keçirilməsinə rəsmi icazə verilmirdi.
Respublikada yüzdən çox müqəddəs pir və ocaq var idi.
70-ci illərdə Azərbaycanda dini birliklərin sayı xeyli artmışdı. Onların əksəriyyəti gizli fəaliyyət göstərirdi.
Orta və ali məktəblərdə dinin tədrisi birtərəfli xarakter daşıyırdı. O, tənqid olunur, ateizmin tədrisinə və təbliğinə geniş yer verilirdi. Dini birlikləri nəzarətdə saxlamaq üçün Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti 1976-cı ildə «Azərbaycan SSR-də dini birliklər haqqında Əsasnamə» qəbul etmişdi.
Dini birliklərin çoxu sonralar rəsmi məscidlərə çevrildi.
Dinin, o cümlədən islamın inkişafına yalnız Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra şərait yaradıldı.

Kütləvi informasiya vasitələri və ədəbiyyat
Sovetlər dövründə kütləvi informasiya vasitələri, o cümlədən dövri ədəbiyyat və mətbuat üzərində ciddi nəzarət həyata keçirilirdi. Bu sahələrin inkişafı kommunist ideologiyasının tələblərinə uyğunlaşdırılmışdı. Azərbaycanda 1946-1960-cı illərdə 90-a yaxın qəzet, 29 jurnal və digər mətbuat orqanları fəaliyyət göstərirdi. «Kirpi» jurnalı (1952), «Bakı» (1958), «Baku» axşam qəzetləri, «Pioner» (1946), «Göyərçin» (1958), «Elm və həyat» (1961), «Ulduz» (1967), «Qobustan» (1969) jurnalları 40-60-cı illərdə nəşr olunmağa başlamışdır.
Ümumiyyətlə, 1989-1991-ci illərdə Azərbaycanda 168 qəzet, 91 adda jurnal və digər dövri nəşrlər çap olunurdu.
1946-80-ci illərdə Azərbaycanda kitab nəşri də xeyli inkişaf etmişdi. 1988-ci ildə 1349 adda kitab və kitabça, monoqrafıya nəşr olunmuşdu. Dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin çapına diqqət xeyli artırılmışdı. On iki cildlik «Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası», üç cildlik «Uşaq ensiklopediyası»da 70-80-ci illərdə nəşr olunmuşdu.
Bu illərdə Azərbaycanda klassik şair və yazıçıların əsərləri külliyyatı, 20 cildlik klassik Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası, 50 cildlik dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası, «Azərbaycan nağılları» və digər dəyərli əsərlər işıq üzü görmüşdü.
XX yüzilliyin 70-80-ci illərində Azərbaycan ədəbiyyatı sosialist ideyalarının, kommunist ideologiyasının tələblərinə uyğun olaraq inkişaf etsə də, ədəbiyyatda tənqidi realizm də mövcud idi.
Müharibədən sonrakı dövrdə də ədəbiyyatda sosializm realizmi, partiyalılıq-xəlqilik prinsipləri davam etməkdə idi.


Tarix: 26.11.2014 / 17:26 Müəllif: Aziza Baxılıb: 185 Bölmə: Tariximiz ve rayonlarimiz
loading...