Haqqinda.az

Sağlam həyat tərzi dedikdə səmərəli qidalanma nəzərdə tutulur. Qida rasionunda insanın 5 əsas tərkib hissəsinə ehtiyacı var: zülallar, karbohidratlar, yağlar, vitaminlər mineral duzlar (su nəzərə alınmır). Müxtəlif yaş dövrlərində heyvan və bitki məhsulları arasındakı nisbət dəyişə bilər. Bütün yaşlarda, xüsusən yeniyetmənin qida rasionunu maksimum meyvə və tərəvəz təşkil etməlidir. Bunlar yeməyi mineral maddələr və vitaminlərlə zəngin etməklə bərabər, asan həzmə də kömək edirlər.

Qidalanma mütəmadi olmalıdır. Yaxşı olar ki, gün ərzində 3 dəfədən az olmasın. Yemək vaxtı belə bölünür: səhər yeməyi - gündəlik normanın 30%-ni, nahar - 50%-ni, şam yeməyi - 20%-ni (xalq arasında deyilir: səhər yəməyini özün ye, naharı dostunla bölüşdür, şamı düşmənə ver). İkinci səhər yeməyi də xeyirlidir. Сох yemək piyləndirir. Bir çox qızlar davranış stereotipi və gözəllik etalonu artdıqca "90-60-90" göstəricisindən kənara çıxmamaq üçün pəhriz saxlayır və aclıq edirlər (oğlanlar əzələlərin inkişafı üçün çoxlu yumurta - zülal yeyirlər). Orqanizmə ən çox ziyan verən, xüsusən təşəkkül dövründə, tərkibində çoxlu kimyəvi

Maddələr olan süni gübrələrlə yetişdirilən məhsullardır (yaxud təsərrüfat məhsulları). Təbii qida qaydasına riayət etməli, məhsulu seçmək lazımdır. Dünyada elə preparat yoxdur ki, orqanizmi yaşatmaq üçün lazım olan qanı təmin etsin. Tam və mükəmməl qidanı heç bir vitaminlər və "həyat həbləri" əvəz edə bilmez. Gündə 4-5 defə yemək olar, amma qidada lazımi elementlər yoxsa və ferment balansı pozulubsa, hüceyrə və toxumalar aclıq hiss edecək. Yalnız tərəvəz və şirələrdən ibarət olan qidalanma rasionunda lazım olan vitamin və maddələr tam miqdarda olur. "Yeməsən - balaca qalacaqsan!" Yəqin ki, bu sözləri valideynlərdən dəfələrlə eşitmisən! Əslində, necə lazımdı qidalanmalısan, çünki inkişaf edən orqanizm böyük həcmdə həm fiziki, həm də psixi enerji işlədir. Lakin indi biz nə ilə, nə vaxt və necə qidalanmalı haqda danışayayıq.

Qidalanmanın düzgün rasionu hər bir yaşda vacibdir, xüsusilə də cinsi inkişaf mərhələsində. Qəbul etdiyin qida böyüməyinə kömək edir və enerji mənbəyi kimi xidmət edir. Onun komponentlər (tərkib hissələr) orqanizmində müxtəlif işi görürlər, buna görə də onların hamısı balanslaşdırılmalıdırlar.
Balanslaşdırılmış qidalanma - kəmiyyət göstəricisidir: yəni, nə qədər tələb olunur, o qədər də yeməlisən. Məsələn, fiziki işlə məşğul olan insanların; yarış zamanı idmançıların; imtahanlar vaxtı şagirdlərin də xüsusi qidalanmaya ehtiyacları vardır. Bu qida asan həzm olunmalı, vitaminlərlə zəngin olmalıdır; yağlı, istiotlu yeməklər məsləhət görülmür, çoxlu çiy meyvə və tərəvəzdən istifadə etmək tövsiyə olunur. Qidamız müxtəlif komponentlərdən ibarətdir. Bunlar aşağıdakılardır:

Zülallar
Zülalları sən heç görmüsənmi? Əlbətdə. Məsələn, saçların 78%-i keratin adlı zülaldan ibarətdir. Insan bədəninin 10% -dən çox hissəsi zülallardan ibarətdir. Onlar orqanizmin inkişafı və bərpası üçün lazımdırlar, xüsusilə cinsi inkişaf mərhələsində. Bu mərhələ pubertat mərhələsi adlanır. Zülalları insan lazımi qədər heyvani və bitki qidadan alır. Kəsmik, süd, yumurta, pendir və yağsız ət heyvan mənşəli zülalların mənbəyidir. Bitki mənşəli zülalları biz çörək, makaron və müxtəlif sıyıqlar vasitəsilə alırıq. Qoz və paxlalılar fəsiləsində də zülallar çoxdur.

Karbohidratlar
Karbohidratlar enerjinin əsas mənbəyidir. Onlar nişasta və qənd, şəkər tozunda var. Ən xeyirli nişasta tərkibli ərzaqlar bunlardır: ağ və qara çörək, un məmulatları, meyvə, giləmeyvə, düyü, kartof. Lakin tortlar, pirojnalar, şokolad, dondurma və şirin içkilər az xeyirlidirlər, çünki şəkər enerji mənbəyi olsa da, məsələn, dişlər üçün ziyandır.

Yağlar
Yağlardan orqanizm bir qədər enerji alır. Yağlar doymuş və doymamış olurlar. Doymuş yağlar heyvan mənşəli ərzaqlarda var: kərə yağı, qaymaq və marqarinin əksər növlərində. Doymamış yağlar əsasən bitki yağlarda, qozda və marqarinin bəzi növlərində var. Rasionda doymuş yağların çox miqdarda olması ürək damar xəstəliklərin yaranmasına gətirir.

Sellüloz
Sellüloz həzm edilməyən, lakin rasionun vacib hissəsi olan karbohidratların növüdür. Onlar fırça kimi həzm borudan keçir, bağırsaq əzələlərini hərəkət etməyə vadar edir, onların təmizlənməsinə kömək edirlər. Sellüloz bəzi ciddi xəstəliklərinin (məsələn, onkoloji) profilaktikasına kömək edir. Tərəvəz, meyvə, makaron, çörək, sıyıqlar, mərci, lobya və qoz sellülozla zəngindirlər.

Vitamin və minerallar
Necə zülallar, yağlar və karbohidratlar, eləcə də vitamin və mineralların çatışmazlığı nəticəsində insan özünü sağlam hiss edə bilmir. Inkişaf edən gənc üçün və onun orqanizmində vacib kimyəvi proseslərin düzgün gedişatı üçün 40-a yaxın vitamin və minaral lazımdır. Təbiətdə müxtəlif minerallar mövcuddur: dəmir, manqan, yod, mis, kükürd və s. Insan da təbiətin bir hissəsidir, və onun orqanizmində bütün bu elementlər az miqdarda var, lakin həyat fəaliyyəti prosesində onlar orqanizmdən çıxarılır, buna görə də orqanizmi onlarla daimi qidanandırmaq lazımdır. Bu mümkündürmü? Əlbəttə ki, sadəcə qidalanarkan lazımi ərzaqlardan istifadə etməlisən. Mikroelementlərin orqanizmə kifayət qədər daxil olması üçün, insanın qidası cürbəcür olmalıdır. Kalsium mineraldır. O, süd, kəsmik və pendir kimi ərzaqlarda var. Pubertat mərhələsində kalsium çox vacibdir, çünki diş və sümükləri bərkidir. Qlobal miqyasda ən böyük əhəmiyyətli üç çatişmazlıq dəmir, yod və А vitamini çatışmazlıqlarıdır.

Dəmir qanın sağlamlığının qorunması, anemiyanın profilaktikası üçün tələb olunur. Qadınlara kişilərlə müqaisədə daha çox dəmir lazımdır, çünki qadınlar dəmiri menstruasiya zamanı itirirlər. Dəmirin ən yaxşı mənbəyi ət, balıq, yumurta, nar, qara ciyər və çörək sayılır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hesablamalarına görə dünya miqyasında 4-5 milyarda yaxın adamda (dünya əhalisinin 66-80%-də) dəmir çatışmazlığı ola bilər, bunlardan da 2 milyardı anemik səciyyəlidir. Anemiyadan əziyyət çəkənlərin 90%-i inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayır

Natrium duzun tərkibində olan vacib bir mineraldır. Lakin bəzi insanlar duzdan həddindən artıq çox istifadə edirlər, bu da ürək xəstəliklərin yaranmasına gətirir. Yod çatışmazlığı depressiya, uşaqların əqli inkişafdan geri qalması, hamilə qadınlarda uşaqsalma, lal, kar, kor uşaqların doğulmasına səbəb ola bilər. Yod zobun profilaktikası üçün lazımdır, o, dəniz kələmi, qoz və dəniz məhsullarda çoxdur. Yer kürəsində yaşayan insanların ⅓ hissəsi yod çatışmayan ərazilərdə yaşayır.

Qidalanmada mütlək meyvə və tərəvəzlərin olması zəruridir. Qış və yaz fəsillərdə təzə meyvə və tərəvəz bizim rasionda o qədər də çox deyil. Vitamin və mineral maddələrin çatışmazlığı avitaminozun yaranmasına səbəb ola bilər. Məsələn, C vitaminin çatışmazlığı sinqa, A - gecə korluğu, D - raxit kimi xəstəliklərin yaranmasına gətirir. Qışda, xüsusilə də yazda hər gün draje şəklində vitaminlərdən istifadə etmək məsləhət görünür. Onlar apteklərdə satılır. Polivitaminləri müəyyən olunmuş qayda əsasında qəbul etmək lazımdır (gündə 1-2 dənə, yeməkdən sonra). Əks halda orqanizmə ziyan yetirə bilərsən.

Vitamin A ilə zəngin olan ərzaqlar bunlardır: balıq yağı, kərə yağı, ət, yumurta, kök, qırmızı istiot, quzuqulağı, soğan, ərik və alma.
В vitamini (maddələr mübadiləsi vitaminləri) ət, yumurta, noxut, lobya, kələm, kartof, qarabaşaq yarması və pendirdə var.
С vitamini (askorbin turşusu) - təzə giləmeyvə, xiyar, kartof, portağal, limon, turp, qara qarağat və kələmin tərkibində mövcuddur.
D vitamini balıq yağı, balıq kürüsü, yumurtanın sarısı, kərə yağı, ət, süd məhsulları, qırmızı istiot, quzuqulağı, kələm, pomidor, ərik, alma və mandarində var.

"Xeyirsiz" qida
Həmin qidada xeyirli maddələrin miqdarı ya çox azdır, ya da ümumiyyətlə yoxdur, lakin duz, yağlar, şəkər və süni əlavələr olduqca çoxdur. Bu cür qidaya şirin içkilər (Fanta, Coca-cola, Pepsi və s.), konfet, şirniyyat, çipsılar aiddir. Belə qidadan bədən çəkisi tez artır.

Səhər yeməyi vacibdirmi?
Mütlək. Çunki yuxuda da bədən enerjisindən istifadə edir. Səhər isə, fəal həyata qoşulmaq üçün ona qida lazımdır. Sən bilməlisən ki, səhər yeməyi yeyən insanlar daha yaxşı oxuyur, idmanla məşğul olur və daha effektiv işləyir.


Qida davranışının pozulması
Anoreksiya və bulimiya adətən qızlarda müşahidə olunur, lakin bəzən oğlanlarda da inkişaf edə bilər. Hamımız qidalanarkan hərdən bir həddindən çox yeyirik, bulimiyadan əziyyət çəkən insan isə daimi yeyir və dayana bilmir. Anoreksiyalı xəstələri beyindən çıxmayan arıqlamaq fikri narahat edir. Onlar özlərini kök insan kimi göz qabaqlarına gətirirlər, əslində isə bu belə deyil. Anoreksiyalı xəstələri az yeyir və çox arıqlayırlar. Onlardan bəziləri bundan əlavə, fiziki məşğələlərlə də özünü yorur.

Hesab olunur ki, qida pozulmaları qismən irsi və əsasən psixoloji səbəblərdən baş verir. Emosional təəssüratlar da buna səbəb ola bilər. Bəzi insanlar fikirləşir ki, arıq olmaq dəbdədir, bunun günahı kütləvi informasiya vasitələrindədir, onlar arıq fiquranı ideal kimi qələmə verirlər. Lakin, heç bir televiziya reklamında deyilmir ki, arıq bədəndən üzgünlüyə qədər cəmi bir addım var.

Qida pozulmaları çox təhlükəlidirlər. Xəstələrdə qarın nahiyəsində ağrılar, yuxu pozulması, sızanaqlar, qeyri-müntəzəm menstruasiya - aybaşı müşahidə olunur. Onlarda depressiya inkişaf edə bilər, orqanizmin inkişafı və vacib üzvlərin işi pozula bilər. Nəhayyət, onlar üzgünlükdən həlak ola bilərlər.