Haqqinda.az

Sokullu Mehmed Paşa- Serb[1] əsilli Osmanlı dövlət adamı.Sultan Süleyman Qanuninin son sədrəzəmidir.

Sokullu Mehmed Paşa (Mahlasıyla Tavil; 1505 - 11 Oktyabr 1579), I. Süleyman dövründə Osmanlı donanmasının Kapitanı Dəryalığı və yenə I. Süleyman, II. Səlim və III. Murad dövrlərində cəmi 14 il, 3 ay, 17 gün Osmanlı Dövlətinin sədrəzəmliyini etmiş Serb əslli bir Osmanlı dövlət adamıdır. Qanuni Sultan Süleymanın son vəziri olmuşdur. Həm Osmanlı İmperatorluğunun zirvədə olduğu dövrü işarələməsi etibarilə həm də işləri, proyektləri və şəxsiyyəti səbəbləriylə ən böyük Osmanlı sədrəzəmlərindən biri qəbul edilir. İki metri aşan boyu ilə eyni zamanda ən uzun boylu Osmanlı sədrəzəmi idi.Mündəricat
1 Sədrəzəmlikdən öncəki həyatı
2 Sədrəzəmlik dönəmi
3 Ölümü
4 İstinadlar
5 Mənbə


Sədrəzəmlikdən öncəki həyatı

1505-ci ildə Vişeqrad kadılığındakı Rodo qəsəbəsinə uzaq olmayan (Osmanlı idarəsi altında ikən Sokol olaraq adlandırılan) Sokoloviçi adı Bayo Sokoloviç ididi. Bu səbəblə Balkan xalqları arasında Mehmed Paşa Sokoloviç olaraq xatırlanır. Atasının adı Dimitri idi. Dimitrinin bir qızı və Serb tarixçilərinə görə üç, Türk yazıçılarına görə isə iki oğlu da vardır. 1519-cu ildə yığma sistemi ilə uşaq yaşda Edirne Sarayına gətirilmiş, Mehmed adı verilərək Türk və Müsəlman mədəniyyəti ilə yetişdirilmişdir. Ardından İstanbula göndərildi. Topqapı Sarayında müxtəlif vəzifələrdə oldu. 1541-ci ildə Qapıçıbaşılığa yüksəldi. 1546-cı il saray xidmətlərində müvəffəqiyyətli olanların xarici vəzifəyə təyin edilmələri yolundakı ənənəyə uyğun olaraq Kapitanı Dəryalığa gətirildi. Vəzifədə ikən Trablusgarp Səfərinə qatıldı, İstanbul Limanını genişlətdi və yenilədi. 1549-da vəzirliyə yüksələrək Rumeli Bəylərbəyliyinə təyin edildi.

Avstriya ilə 1547-ci ildə imzalanan barış andlaşmasının pozulması görə Sokullu Mehmed Paşa 1551-ci ildə Erdel üzərində ediləcək səfərin komandirliyinə gətirildi. 80 minlik orduyla Ərdələ girən Sokullu Mehmed Paşa əhəmiyyətli qalaları aldı, amma Temeşvara hücum etməsində müvəffəqiyyətli ola bilməyərək geri çəkildi. Temeşvar 1552-ci ildə, Macarıstan sərdarlığına göndərilən Qara Əhməd Paşa ilə alına bildi.

Qanuni Sultan Süleyman 1553-cü ildə Sokullu Mehmed Paşanı Rumeli əsgərlərinin başında Anadoluya göndərdi. Eyni il başlayan Naxçıvan Səfərində Sokullu əmrindəki Rumeli əsgərləri böyük müvəffəqiyyət göstərdilər. Səfər dönüşündə Sokullu üçüncü dəfə vəzirliyə yüksələrək kubbealtı vəzirləri arasına qatıldı. Sokullu Mehmed Paşa, Qanuninin oğulları arasındakı mübarizələr əsnasında da həmişə Səlimin yanında oldu. Necə ki, taxt mübarizəsini Səlim qazandı. Kök Əli Paşanın sədrəzəmliyə yüksəlməsiylə ikinci vəzir olan Sokullu, onun 1565-ci ildə ölməsiylə sədrəzəmliyə gətirildi. Yaşı xeyli irəliləmiş olan Qanuni çox güvəndiyi Sokulluya geniş səlahiyyətlər vermişdi. 1561-ci ildə üçüncü vəzir ikən Qanuni Sultan Süleymanın nəvəsi və Sultan II Səlimin qızı Esmehan Sultan ilə evləndi.

Sədrəzəmlik dönəmi

Bu tarixdən ölümünə qədər ki 15 il boyunca Osmanlı İmperatorluğunun idarəsini həqiqətən əlində tutdu. Qanuni Sultan Süleymanın son səfəri olan Zigetvar qalası fəthini, padşah öldükdən sonra o idarə etdi. Qanuni Sultan Süleymanın ölümünü əsgərlərdən II Səlim gəlincəyə qədər saxlayaraq onu taxta çıxarmağı bacardı. II Səlim dövründə davamlı sədrəzəmlikdə qaldı və dövlət işlərini idarə etdi. Sokullu 1568-ci ildə Avstriya ilə 8 il davam edən bir barış andlaşması imzaladıqdan sonra şərqə yönəldi. Məqsədi Osmanlı suverenliyini Asiyada və şərq dənizlərində də gücləndirmək idi. Portuqaliyanın Hind Okeanındakı artan gücünə qarşı Qırmızıdəniz, Ümman Dənizi və Bəsrə Körfəzindəki Osmanlı gəmilərinin sayını atdırdı. Hindistan və İndoneziya ilə yaxşı əlaqələr qurmağa çalışdı. Sokullu ayrıca Tunisi Osmanlı himayəsi altına alaraq, Şimal Afrikaya da nəzarət etmək istəyirdi. Amma Piyalə Paşa və Lələ Mustafa Paşa kimi əleyhdarların təsiriylə Divan 1570-ci ildə Kiprin alınması qərarını aldı. Sokullu Venediklilərə qarşı belə bir döyüşün Avropanı özlərinə qarşı birləşdirəcəyi fikirində idi. Amma Lələ Mustafa Paşa Divana uyğun gələrək 1571-ci ildə Kiprə çıxdı. Xaçlı Donanmasının gücü qarşısında Osmanlı donanması İnebaxtıda məğlub oldu. Alınan ağır uduzma qarşısında Osmanlılara gələn bir Venedik elçisinə "Biz sizdən Kipri alaraq qolunuzu kəsdik, siz isə donanmamızı məğlub edərək yalnız saqqalımızı kəsdiniz; unutmayın ki, qol bir daha yerinə gəlməz, amma saqqal köhnəsindən də gur çıxar." dedi. Həqiqətən də Sokullunun dediyi oldu və Venediklilər barış istəmək məcburiyyətində qaldılar. Daha sonra Osmanlı Donanması Tunisi İspanlardan aldı.

Ölümü

Sokullu 1574-cü ildə ölən II Səlimin yerinə keçən III Murad dövründə də sədrəzəmliyini davam etdirdi. Lakin artıq köhnə gücü yox idi çünki padşah da artıq onun əleyhdarlarıyla əməkdaşlıq halında idi. Sokullu yenə də bəzi siyasi müvəffəqiyyətlərə imzalar idi. Fası Portuqaliya axınlarından qurtardı, Avstriyanın saray içinə dönük oyunlarını təsirsiz hala gətirdi. Lakin təzyiqlər çox artmışdı, əmisinin oğulu Budin Bylərbəyi Mustafa Paşa sudan bir səbəblə edam etdirildi. 1579-cu ildə isə III Muradın həyat yoldaşı Safıya Sultan tərəfindən tutulan və dərviş qılığına girmiş bir yeniçəri tərəfindən divan çıxışında 11 Oktyabr 1579-cu ildə ürəyindən xəncərlənərək öldürüldü. Paşanı öldürən şəxs isə dərhal ordaca əsgərlər tərəfindən parçalanaraq başda padşah olmaq üzrə bütün dövlət irəli gələnləri dərhal içəri alındı. Sokullu isə edilən bütün müdaxilələrə baxmayaraq qurtarıla bilmədi və qısa müddətdə həyatını itirdi. Daha sonra Eyüpdə dəfn edildi.

Sokullu Mehmed Paşa 14 il davam edən sədrəzəmliyi boyunca usta bir siyasətçi olaraq önə çıxmış, bir çox əsgəri və siyasi müvəffəqiyyətin əldə edilməsində birinci dərəcədə rol almışdır. 60 illik dövlət xidməti əsnasında da heç bir vəzifəsindən alınmamış, daim bir üst vəzifəyə təyin edilmiş olması da ayrı bir xüsusiyyətidir. Sokullu bir dənəsi İstanbulda, digərləri Lüleburgaz, Havsa (Edirne) və Payas (Hatay)da olan beş külliyyəsi, imperatorluğun dərhal hər yanına yayılmış əsərləri olmuşdur.

Don və Volga Nehrivolga çayları arasında bir kanal açaraq Osmanlı donanmasına Xəzər Dənizi yolunu açma, Süveyş Kanalını açma, İzmit Körfəzi Sapanca Göl Sakarya Çayı üzərindən Qaradənizə alternativ bir boğaz açma kimi çağının kənarında proyektləri vardı. Don Volqa Çayı Volqa kanalı üçün lazımlı iş-güc səfərbər edildi, ancaq hava şərtləri səbəbiylə işlər sürdürülmədi. Süveyş Kanalı düşüncəsiylə ön addım olaraq Sudan zəbt edildi. Ancaq bu proyekt də nəticəyə çata bilmədi. Dövlət təşkilatı işində də əhəmiyyətli tənzimləmələr etmişdir. Onun öldüyü 1579-cu il Osmanlı İmperiyası durğunluq dövrünə başlayır.