Haqqinda.az

Ötüken (çin.: 於都斤山[1], 都尉揵山 [2], 烏德鞬山/乌德鞬山[3], 都斤山[4], 大斤山[5], 郁督軍山/郁督军山; "Ötüken Dağı", , Ötüken jer[6]; "Ötüken Yeri") adı verilən , meşələrlə örtülü bir dağ , köhnə Türklər üçün çox müqəddəs sayılır.Mündəricat
1 Etimologiyası
2 Bilgə xaqan Abidəsi
3 Tenqriçilik
4 Mənbə


Etimologiyası

"Divan"dakı ən maraqlı toponimlərdən biri Ötükən " dir. Şamanizmin izləri bu toponimin də daxilinə hopa bilmişdir. Monqol mənşəli Ötükən şaman allahlarının yaşadığı yerlər olmuşdur. Şaman və yarı şaman mətnlərində bu allaha böyük inanc təsvir olunur. M. Kaşğarlı o zaman tatarların məskunlaşdığı ərazilərin bir hissəsinin Ötükən olduğunu da göstərir.

Tədqiqatçıların fikrincə, monqolların etnogenezində mühüm rol oynamış Ötükən tayfa adı "hökmdar qadın ölkəsi, ərazisi", "sitayiş edilən yer, səcdəgah", "türklərin müqəddəs dağı" mənalarındadır.

Ötükən adı yış, yer sözləri ilə yanaşı işlənmişdir. Ötükənin mif anlamı yaradan ata, yaradan xan (L. Potapov, M. Seyidov) kimi şərh olunur. Bu mif keyfiyyətlərinə görə o, qoruyucu, bolluq, xoşbəxtlik bəxş edən olmuşdur.

Müasir tuvin dilində bəzi fonetik dəyişikliklə müşahidə olunan Ütüqen coğrafi termini örtülü dağ silsiləsi, sıra dağlar mənasındadır. Bu silsilə dağlar Yuxarı Yenisey ərazisində yerləşir, qədim türklərin müqəddəs saydığı, sitayiş etdiyi inanc nöqtələrindən biri olmuşdur. Maraqlıdır ki, bu ad təkcə monqolların deyil, eləcə də qədir türklərin etnogenezi, dini adət və ənənələrinin monqollarla əlaqəsi barədə əsaslı bilgilər verə bilir.

Bilgə xaqan Abidəsi

Bilgə xaqan, Orxon abidələrinde Ötüken dağının Türk məmləkətinin ürəyi olaraq əhəmiyyətini dilə gətirmişdir.Hətta yazılarda, Çinlilərin oyunlarına qarşı qoyub direnebilmek üçün "Ötüken meşəsində ayrılmayın." öyüdü verilmişdir. Ancaq Ötüken bu an Rusiya ve Monqolustan arasında bir yerlərdədir.

Tenqriçilik

Ötüken köhnə Türklərin (Göytürkvs.) ənənəvi inamı Tenqriçilikte Torpaq Anaya verilən adlardan biridir.Monqol dilindəEtugen,Itügenya daOdigankimi şəkillərinə də rast gəlinir. Ötüken-Kültü, Tengri-Kültü ile birlikte özellikle Göytürk İmperiyası əsnasında böyük əhəmiyyət qazanmışdır.

Köhnə inanca görə, Torpaq Ananın kefi ağacların vəziyyətindən müəyyən olar. Əgər ağaclar sağlam və güclü yetişir və bol meyvə verirlərsə, Torpaq Ananın insanlardan məmnun olduğuna inanırlar. Torpaq Anaya edilən bir dua, güclü və böyük bir ağaca doğru yöneltilir.

Ötüken, qədim türk yurdlarından biri olan Köktürklere (Göytürklər) paytaxtlıq etmiş şəhərin adıdır.