Haqqinda.az

Avropa Hun İmperiyası — IV əsrin sonlarına doğru Balamirin liderliyində qərbə doğru yeriyən Hunların bir hissəsi ilk dəfə Şərq Anadoluya girdilər. Balamirin ölümündən sonra oğlu ya da nəvəsi olduğu sanılan Uldız dövründə isə Karpat dağlarını aşıb Macarıstana girərək burada Avropa Hun Devletini qurdular. Avropa Hun Devletinin xarici siyasəti Uldız dövründə təyin olunmuşdur. Bu siyasətə görə Bizans təzyiq altında tutulacaq və Germen qövmlərinə qarşı Qərb Roma İmperatorluğu ilə əməkdaşlıq ediləcək.Mündəricat
1 Uldız dövrü
2 Rua dövrü
3 Attila dövrü
3.1 Attilanın səfərləri
3.1.1 Birinci Balkan səfəri (441-442)
3.1.2 İkinci Balkan səfəri (447)
3.1.3 Qərb Roma (Qalliya) səfəri (451)
3.1.4 İtaliya Səfəri (452)
4 Avropa Hun Xaqanları
5 Suverenlik Sahəsi
6 Avropa Hunlarının Türk və Dünya tarixinə qatqıları
7 Avropa Hunlarının parçalanmasının səbəbləri


Uldız dövrü
Uldız, Bizansı təzyiq altına almaq məqsədiylə Trakya üzərinə yeridi. Barış istəyən Trakya qubernatoruna "Günəşin batdığı yerə qədər hər yeri zəbt edə bilərəm" deyərək Şərqi Romaya (Bizansa) meydan oxudu. Türklərin gücündən çəkinən Bizans, müqavilə bağlayaraq Hunların üstünlüyünü qəbul etdi.
Bu dövrdə Hunlar, Orta Avropadan Xəzərin şərqinə qədər uzanan geniş torpaqlara sahib olmuşdular. Dövlətin şərq bölgəsini Karatonun idarə etdiyi bilinirsə də bu hökmdar haqqında çox məlumat yoxdur.

Rua dövrü
412-422 illəri arasında Avropa Hun Dövləti ilə əlaqədar çox bir məlumata rast gəlinməməkdədir. Hökmdar soyundan gələn Rua 422 ilində taxtı ələ keçərərək, ölkəni qardaşları Muncuk, Oktar və Aybars ilə birlikdə idarə etdi. Muncukun erkən ölümü üzərinə Aybars ölkənin şərq qanadının rəhbərliyinə, Oktar isə qərb qanadının rəhbərliyinə gətirildi.
Rua, Uldızın təyin etdiyi Hun xarici siyasətini tətbiqə davam etdi. Casusluq fəaliyyətlərini irəli sürərək Bizans üzərinə bir səfər təşkil etdi (422). Bu səfər nəticəsində Bizans ağır bir vergiyə bağlandı.
Qərb Romadakı taxt qarışıqlıqlarından faydalanmaq istəyən Bizans, İtaliyaya qüvvət göndərdi. Bunun üzərinə Rua, altmış min şəxsiyyət bir ordunu Qərb Romanın köməyinə göndərərək Bizans İmperatoru Theodosiusı (Teodosyus) döyüşmədən geri çəkilmək məcburiyyətində buraxdı.
Bizans üzərinə edəcəyi yeni bir səfərə hazırlanarkən 434 ilində öldü. Yerinə qardaşı Muncukun oğulu At idilə keçdi.

Attila dövrü
Attilla( At idilə), əmisi Ruanın yanında yetişdi və onunla birlikdə müxtəlif səfərlərə qatılaraq dövlət rəhbərliyini və ordu komandirliyini çox yaxşı öyrəndi.Avropa Hun İmperatorluğunun Qərbi Romadaki səfiri olmuşdur. Onun zamanında Avropa Hun Dövləti ən parlaq dövrünü yaşadı.
Taxta çıxınca, ölkəni qardaşı Bleda ilə birlikdə idarə etdi.
434 ildə Margos Andlaşması imzalandı.

Bu razılaşmaya görə
Bizans, Hunlara ödəməkdə olduğu vergini iki bərkinə çıxaracaq,
Bizans, Hunlara bağlı qövmlərlə andlaşma etməyəcək,
Ticari əlaqələr sərhəd qəsəbələrində davam edəcək,
Bizans, əlindəki Hun əsirləri qaytaracaqdı.

Attilanın səfərləri

Avropa Hun İmperiyası ~ M.S.400

Birinci Balkan səfəri (441-442)

Bizansın Margos Antlaşmasının hökmlərinə uymaması üzərinə Atilla, Bizans üzərinə səfərə çıxdı. Şərq Trakyaya qədər irəliləyən Hun ordusundan çəkinən Bizans, barış istəmək məcburiyyətində qaldı. Bu Andlaşma ilə Atilla Bizansın ödədiyi vergini artırdığı kimi bəzi sərhəd qalalarını da ələ keçirdi. Bu səfərdən sonra Avropa Hunlarına Balkanların yolunu açılmış oldu.

İkinci Balkan səfəri (447)

I Balkan Seferindən sonra Bizans imzaladığı andlaşma şərtlərində uzaqgörənliklən vergini ödəmədiyi üçün Atilla yenidən səfərə çıxdı. İki kola ayrılan Hun ordusunun bir qolu Yunanıstana girir Teselyaya qədər irəlilədi. Digər qolu isə Sofiya, Filibe və Lüleburgaz şəhərlərini tutaraq Büyükçekmece yaxınlarına qədər çatdı. Bizans Imparatoru barış istəmək məcburiyyətində qaldı.

Edilən Anotolyos Antlaşmasına görə:
Bizans ödədiyi vergini üç bərkinə çıxaracaq,
Döyüş təzminatı ödənəcək
Tunanın cənubundakı yerlər əsgərlər təmizləndiriləcəkdi.

Qərb Roma (Qalliya) səfəri (451)

Roma Imparatorunun qızıyla evlənən Atilla , cehiz olaraq Imparatorluk torpaqlarının yarısını istəyincə, bunu qəbul etməyən Qərb Romanın üzərinə yeridi. Katalon Ovasında Atilla, 100 mini türk geri qalanıda gərməyin və islav qövmlərindən ibarət olan 200 min şəxsiyyət bir ordu ilə ikən roma ordusu da eyni bölgəyə 200 min şəxsiyyət ordu ilə gəlmişdi. Hun düşməni olan barbarların hamısı Aetiüs ordusunun safında idilər. 20 iyun 451 günü dünyanın iki yarısı biribiri üzərinə yüklendio günə qədər görülmüş ən qanlı döyüş oldu döyüş 24 saat davam etdi iki tərəfdə cok böyük ziyan gördü böyük itkinlər verdi lakin döyüş günü axşamı roma ordusu dağıldı.

Romanı dəstəkləyən Qərb Qot ordusu da kralları döyüşdə ölüncə çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır. Atilla çəkilməkdə olan Aetiüsü izləmədi ordusunu istirahət etdirdi. Zatən məqsədinə çatmış Romanın əsgər anbarı sayılan Galyanı işğal etmişdi. bundan sonrakı ilk ciddi hücumda bütün romanı tam olaraq çökəltəcəyi qəti idi.

Aradan keçən 20 gündə Atilla ordusunu öz paytaxtının bulundugu bölgəyə gətirdi. Döyüş sonrasında dünya onun yenilmezligini bir dəfə daha anlamış və qəbul etmişdi. Bu döyüşdən 1 il sonra Atilla Dagıttıgı Roma İmparatorlugunun hamısını idarəsi altına almaq icin hərəkətə gectigi zaman, ona etiraz edəcək gücləri qalmamışdı. 452 ilində Atilla Po düzənliyinə gəldi və Romadan yola cıkan Papa Leo Türk Başbugu dincliyinə cıktı və Attiladan Romanı əsirgəməsini istədi bütün şərtləri qəbul etdiklərini zatən Attilanın Romaya hakim oldugunu söylədi. yalnız Xristianlıq mərkəzinin yıxılmaması xahişini çatdırdı və Atilla Romaya hücum etmədən vergilərini daha da qatlı almış oldu və hakimliyini tanıtmış olmuşdu.

İtaliya Səfəri (452)

Atilla, 452 ilində yüz min şəxsiyyət ordusuyla Alplar üzərindən İtaliyaya girdi. Papa I. Leo başçılığında bir heyət Romanın bağışlanmasını istədi. Papanın xahişini qəbul edən Atilla geri döndü.

Avropa Hun Xaqanları

Hun əsgərləri
Balamir (375 – 378)
Baltazar (378 – 390)
Uldız (390 – 410)
Karaton (410 – 415)
Muncuk (415 – 425)
Oktar (425 – 430)
Rua (422 – 434)
Atilla (434 – 453)
İlek (453 – 454)
İrnek (454 – 454)

Suverenlik Sahəsi

Cənub Rusiya, Rumıniya, Yuqoslaviyanın şimal bölgəsi, Macarıstan, Avstriya, Çexoslovakiya, Cənub və Orta Almaniya (Şərq Fransadan Ural Dağlarına; Şimal Macarıstandan Bizans qapılarına qədər olan sahə). Sahə: təxminən 4.000.000 km2'dir.

Avropa Hunlarının Türk və Dünya tarixinə qatqıları
Avropada hakimiyyət quran və Avropa mərkəzli ilk Türk dövləti olmuşdur.
Qövmlər Göçünün başlamasında təsirli olmuşdur.
Qərb Roma İmperatorluğunun yıxılmasına səbəb olmuşdur.

Avropa Hunlarının parçalanmasının səbəbləri
Ələ keçərdikləri torpaqlarda getdikcə əhali olaraq azlıq təşkil etmələri.
Davamlı Türk köçləriylə bəslənə bilməmələri.
Nizamlı və möhkəm bir dövlət təşkilatı qura bilməmələri.
Yerləşik mədəniyyət ilə mübarizə edilməsi.
Yerləşik mədəniyyətin mənfi təsirləri.