Haqqinda.az

I. Oruc ibadətinin hikmət və faydası nədir?
Allahın əmr və qadağanları əlbəttə ki qulların yaxşılığı üçündür. İslam alimləri, bütün hökmlərin insanların faydalarına olmalarının birliyi içindədirlər. Allahın edilməsini istədiyi şeylərdə qullar üçün çox böyük faydalar, qadağan etdiyi şeylərdə isə böyük zərərlər olduğu bir həqiqətdir. İslamın özlərinə yüklədiyi missiya gərəyi İslam alimləri müxtəlif ibadətlərin fayda və hikmətləri mövzusunda həmişə baş yormuş, bunların fərdi praktik faydalarından çox, insan nəfsinin təmizlənilməsi və yüksəldilməsi yolunda funksional hala gətirilməsinə çalışmışlar. Bu məzmunda qulların etməklə öhdəçilikli olduğu ibadətlərin təmin etdiyi bəzi faydalar ya da hikmətlər görüldüyü kimi, bu faydaların və ya reallaşdırılmaq istənən məqsədlərin hamısının görülə bilinmədiyi də bir həqiqətdir.
Oruc ibadətinin təməl hədəfi insanları təqvaya çatdırmaqdır. Bu şəxsən Qurani Kərimdə "Ey iman edənlər! Allaha qarşı gəlməkdən çəkinməniz və təqvaya çatmanız üçün oruc, sizdən əvvəlkilərə fərz olduğu kimi, sizə də fərz edildi …" (Bəqərə: 183-184) şəklində ifadə edilməkdədir.
İnsanı mənəvi bir ucalığa daşıyan oruc, qulun, qısa müddətdə ürəyi və ruhu üzərində yığılmış günahlarından uzaqlaşmasını təmin edər. Beləcə oruc, insanı "kad eflaha məhrum zekkaha" ayəsinin sirrinə çatdırar. Bu, nəfsini pisliklərdən təmizləyənin, qurtuluşa çatdığının bir ifadəsidir. Necə ki sədəqə və zəkat, inananları günahlardan təmizləyər, onları təmizləyib, ucaltsa (Tövbə: 9/103) bədənin zəkatı olan oruc da (İbn Macə, Sıyam, 44) insanı nəfsinin hakimiyyəti altında əzilməkdən qurtarar.
Oruc tutan adam, nəfsinin zəncirlərini qıraraq Allahın ipinə sarılmış olar. Nəfs insanı eqoistləşdirib təkliyə apararkən, insan Allahın ipinə sarılmaqla ictimai bir varlıq olduğunu hiss edər. Oruc ayı olan ramazan boyunca toplu halda edilən ibadətlər birlik duyğusunu yaxşılaşdırar. Zəngin, kasıbla eyni safda namaz qılar, eyni süfrədə yemək yeyər. Oruc, nəfsin istəklərinə iradi olaraq uzaq dayanma tərbiyəsini, aclıq və susuzluğun verdiyi çətinliyə dözmə tərbiyəsini verməkdədir. Adamın həyatı boyunca müvəffəqiyyətli bir hala sahib ola bilməsi şübhəsiz iradi tərbiyədən keçməkdədir. İradəsi zəif insanlar həyatda müvəffəqiyyətli ola bilmədiyi kimi, ührəvi baxımdan da sonları yaxşı deyil. Çünki ibadətlər tamamilə iradəsi güclü insanların ifa edə biləcəyi bir mövqe və xüsusiyyət ifadə etməkdədir. Bu nöqtədə oruc, nəfsin istəklərinin idarə altına alınmasında, ruhun təmizlənilib ucaldılmasında təsirli olmaqdadır. Necə ki orucun dəyişik formalarda da olsa dərhal bütün din və mədəniyyətlərdə riyazət və mücahede yolu olaraq mənimsənmiş olması bu həqiqəti ifadə etməsi istiqamətiylə diqqət çəkicidir.
Oruc ibadətiylə qənaət, təkrar qapımızdan evlərimizə girər. Aclıq çəkən insan yoxsulun, möhtacın vəziyyətini anlar və qənaət etmənin əhəmiyyətini daha yaxşı qavrayar. Artıq israf edə bilməz. Allah Rəsulunun "Qənaət bitməyən bir xəzinədir (Beyhaki, Zühd, 2/88)" sözü möminin qulaqlarında əks-sədalanar. Nemətin köhnəsindən daha çox qədrini bilən insan, Allaha olan şükrünü artırar. Ehtirasın məhrumiyyətə, qənaətin rəhmətə vəsilə olduğunu anlar. Allah Rəsulunun "iqtisad edən dolanışıq çətinliyi çəkməz" (İbn Əbi Şeybe, əl-Musannef, 5/331) müjdəsi həyatında təzahür etməyə başlar.
Oruc ibadəti, insana iftar və sahur ilə, qılınan təravih namazlarıyla, digər ibadətlərlə həyatı intizama salma imkanı verər.
Oruc ayı olan ramazan ayı qulun Rəbbinə dua edərək, günahlarının bağışlanması üçün həyat yoluna yerləşdirilmiş fürsət və xəzinələrlə doludur. Adam, Quran üzərində daha çox düşünmə imkanı tapar. Ramazanın gətirdiyi bərəkətlə, günahların ürək və beyin üzərində örtdüyü pərdəni qaldırmasıyla insan, bəzi ayələri daha dərindən hiss edər və anlar.
Oruc bədənin zəkatı olaraq, bədəndə yığılmış zərərli ünsürlərin dəfi üçün metobalizmaya böyük bir imkan verər. İnsanın, bədənini digər canlılardan daha fərqli olaraq maddə və mənanın sirli və ahəngli bir birləşməsi olaraq görməyə başladığı bu ayda, bədənlər yenilənər, beyinlər parlayar… Allah Rəsulunun "Sumu tesıhhu" "oruc tutun ki səhhət tapasınız" sözünü təsdiq edərcəsinə bədənlərimiz sağlamlıq tapar. (Taberani, Mucemul-Evsat, VIII, 174; Münziri, et-Tergib, 2/206)
Ramazan orucu ümidsiz insanların bağışlanma ümidlərini yaşıllaşdırdıqları bir zaman dilimidir. Oruc, qəflətən gələcək çətinliklərə qarşı insanlara dayanıqlı olmağı öyrədən bir müəllimdir. Uşaqlarımıza dinlərini öyrənmə və həyat fürsəti verən bir aydır ramazan…
Allah Elçisi, inanıb qarşılığını Allahdan gözləyərək ramazanı qiymətləndirənlərin keçmiş günahlarının bağışlanacağını söyləmişdir. (Nəsəi, İman, 21) Eyni şəkildə Allah Elçisi, Səhabəsi Kab b. Ucreyə xitab olaraq: "Ey Kab! Namaz adamın Müsəlman oluşuna dəlildir. Oruc isə möhkəm bir qalxandır. Sədəqə vermək, suyun, alovu söndürdüyü kimi günahları silib süpürər. Ey Kab! Haramla bəslənən bədənin sümüklərinə ancaq alovda olmaq yaraşar. (Tirmizi, Cümə, 79)" deyə söyləmişdir.
Orucun hikmətləri ilə hökmlərini anlamaq arasında möhkəm bir bağ vardır. Orucun qaydalarının bilinməsi orucumuzu Allah Rəsulunun bizə hikmət olaraq buraxdığı sünnəsinə uyğun oruclar tutmamıza imkan verəcək.
II. Oruc Haqqında Bəzi Ümumi Məlumatlar
1.Ramazan Orucu Kimlərə Fərzdir?
Ağıllı, yetkinlik çağına çatmış və oruc tutmasına maneə bir bəhanəsi olmayan hər Müsəlmanın Ramazan orucunu tutması fərzdir.
2. Hansı Hallarda Ramazanda Oruc Tutulmaya bilər?
İslam dini, kəsləri gücləri nisbətində məsul tutmuş, güclərini aşan və ya çətinliyə gətirib çıxaran vəziyyətlərdə asanlaşdırıcı hökmlər gətirmişdir. Aşağıdakı bəhanələrə sahib kəslərin Ramazanda oruc tutmaqla öhdəçilikli olmayıb daha sonra qəza etmələrinə və ya yerinə fidyə vermələrinə icazə vermişdir:
a) Səfər:
Səfər, Ramazan ayında oruc tutmamaq üçün sənəd olaraq qəbul edilmişdir. Səfər əsnasında tutulmayan oruclar, daha sonra qəza edilər. Quranda "Ey iman gətirənlər! Oruc tutmaq sizdən əvvəlki ümmətlərə vacib edildiyi kimi, sizə də vacib edildi ki, (bunun vasitəsilə) siz pis əməllərdən çəkinəsiniz(Oruc tutmaq) sayı müəyyən olan (bir ay) günlərdir. (Bu günlərdə) sizdən xəstə və ya səfərdə olanlar tutmadığı günlər qədər başqa günlərdə oruc tutmalıdırlar. Oruc tutmağa taqəti olmayanlar isə (hər günün əvəzində) bir yoxsulu doyuracaq qədər fidyə verməlidirlər. Hər kəs könüllü xeyir iş görərsə (həm oruc tutub, həm də fidyə verərsə), bu onun üçün daha yaxşı olar. Bilsəniz oruc tutmaq sizin üçün nə qədər xeyirlidir." buyurulmaqdadır (Bəqərə, 183-184).
Gecədən oruca niyyətlənib, gündüz səfərə çıxan kimsə, diləsə bu orucunu pozar, diləsə tamamlayar. Gecədən oruc tutmağa niyyətlənib gündüz isə səfərə çıxmaq məcburiyyətində olan kimsə səfərdə çətinlik çəksə orucunu poza bilər. Ancaq orucunu tamamlaması daha uyğundur. Hz. Peyğəmbər, Məkkənin fəthi üçün səfərə çıxdığında oruclu ikən, Kedid deyilən yerə çatınca orucunu pozmuşdur (Buxari, Savm, 34; Müslim, Sıyam, 15). Bu tətbiq səfərə çıxınca orucun pozula biləcəyini göstərməkdədir.
b) Xəstəlik:
Oruc tutduğu zaman, xəstəliyinin artmasından və ya uzanmasından narahatlıq edilən kimsə ilə, xəstəliyi səbəbiylə oruc tutmaqda çətinlik çəkən kəslərin Ramazan ayında oruc tutmayıb, yaxşılaşdıqdan sonra bunları qəza etmələrinə icazə verilmişdir. Yuxarıda zikr edilən ayə buna işarə etməkdədir. Mütəxəssis bir həkim tərəfindən oruc tutması halında xəstə olacağı bildirilən kimsə də xəstə hökmündədir.
c) Hamiləlik və Uşaq Əmizdirmə:
Oruc tutmaları özlərinə və ya uşaqlarına zərər verməsi halında, hamilə qadınlar oruclarını tutmaya bilərlər. Əmzikli qadınlar da, südlərinin kəsilməsi və uşaqlarının zərər görə biləcəyi vəziyyətlərdə oruc tutmaya bilərlər. Hz. Peyğəmbər buna icazə vermişdir (Nəsəi, Sıyam, 50-51, 62; İbn Macə, Sıyam,3).
d) Çətin Və Məşəqqətli İşlərdə İşləmək:
Oruc tutduğu təqdirdə sağlamlığına bir zərər gəlməsindən qorxan kimsə, orucunu tutmaya bilər. Bu vəziyyətdə olanlar, icazəli olduğu günlər və ya uyğun zamanlarda tuta bilmədikləri orucları qəza edərlər.
Bir zərurət olaraq, ağır işlərdə işləmək məcburiyyətində olan kəslərin oruclu olaraq işlədikləri təqdirdə sağlamlıqları risk altında qalacaqsa ramazan ayında tuta bilmədikləri oruclarını uyğun bir zamanda qəza edərlər.
Quran bu vəziyyəti bu ayələrlə açıqlayar: "Ey iman gətirənlər! Oruc tutmaq sizdən əvvəlki ümmətlərə vacib edildiyi kimi, sizə də vacib edildi ki, (bunun vasitəsilə) siz pis əməllərdən çəkinəsiniz! (Oruc tutmaq) sayı müəyyən olan (bir ay) günlərdir. (Bu günlərdə) sizdən xəstə və ya səfərdə olanlar tutmadığı günlər qədər başqa günlərdə oruc tutmalıdırlar. Oruc tutmağa taqəti olmayanlar isə (hər günün əvəzində) bir yoxsulu doyuracaq qədər fidyə verməlidirlər. Hər kəs könüllü xeyir iş görərsə (həm oruc tutub, həm də fidyə verərsə), bu onun üçün daha yaxşı olar. Bilsəniz oruc tutmaq sizin üçün nə qədər xeyirlidir! İnsanlara doğru yolu göstərən, bu yolu açıq dəlilləri ilə aydınlaşdıran və (haqqı batildən) ayıran (Qur’an) ramazan ayında nazil edilmişdir. Aya (ramazan ayına) yetişən şəxslər (bu ayı) oruc tutmalıdırlar; xəstə və ya səfərdə olanlar isə tutmadığı günlərin sayı qədər başqa günlərdə tutsunlar. Allah sizin üçün ağırlıq deyil, yüngüllük istər ki, fövtə gedən günlərin orucunu tamamlayasınız və sizi düz yola yönəltməsinə görə Ona ("Allahu əkbər" deməklə) tə’zim və şükür edəsiniz. (Bəqərə, 183-185)
e) Yaşlılıq:
Oruc tuta bilməyəcək qədər yaşlı olan kəslər, oruc yerinə fidyə verə bilərlər. Bəqərə surəsinin 184-cü ayəsində, bu şəkildə oruca güc çatdıra bilməyənlərin, oruc tutmayıb fidyə vermələri lazım olduğu hökmə bağlanmışdır. Yaxşılaşma ümidi olmayan xəstələr də eyni hökmə tabedir.
3) Oruc Yerinə Fidyə Verilməsi
a. Fidyə Nə Deməkdir?
Orucla əlaqədar olan fidyə, dini bir termin olaraq, bəzi ibadətlərin əda edilməməsi ya da ədası əsnasında bəzi qüsurların işlənməsi halında ödənən dini-maliyyə öhdəçilikdir. İbadətlərlə əlaqədar fidyə, oruc və həccdə söz mövzusudur. Qocalıq və şəfa ümidi olmayan bir xəstəlik səbəbiylə oruc tuta bilməyən kimsə, daha sonra qəza etməsi mümkün olmadığından oruc tuta bilmədiyi hər günə qarşılıq bir fidyə ödəyər. Bu vəziyyətdəki bir kimsənin fidyə ödəməsi vacibdir. Qurani Kərimdə, "Oruc tutmağa güc çatdıra bilməyənlər, bir kasıb doyumu qədər fidyə ödəyər." (Bəqərə,184) buyurulmaqdadır. Bu ayədən hərəkətlə fidyə miqdarının, bir adamı bir gün üçün doyuracaq yemək olaraq aydın olmuşdur.
b. Fidyə Miqdarı Nə Qədərdir?
Fidyə miqdarı bir sədəqəi fıtır miqdarıdır.
Fidyənin miqdarı adam başına 4-5 manatdır.
4. Oruca Niyyət nə vaxt edilər?
İbadətlərdə niyyət əhəmiyyətlidir. Əsl olan, sözlü niyyətdən çox, ürəkdən niyyət etməkdir. Bu baxımdan oruca niyyət etmək insanın oruc tutmanın şüurunda olması mənasını verməkdədir. Sahura qalxmaq oruc üçün hərəkəti bir niyyətdir. Adam sahura qalxmamış olsa belə səhər bu şüur içində isə niyyətli sayılar.
Oruc üçün niyyətin vaxtı, axşam namazı vaxtının girməsiylə birlikdə başlar.
Ramazan, günü təyin olunmuş əhd və nafilə oruclarda niyyət, günorta namazına təxminən bir saat qalana qədər davam edər. Bunların xaricindəki, kəffarə, qəza, günü təyin olunmamış əhd oruclarında isə "imsak"dan əvvəl niyyət edilməsi lazımdır.
5. Oruc nə vaxt başlar nə vaxt bitər?
Özünü tutmaq, maneə törətmək, əl çəkmə, geri dayanma mənalarını verən imsak, dini bir anlayış olaraq, "dan yerinin ağarmasından (fəcri sadiq), günəş batana qədər yemədən, içmədən, cinsi münasibətdən və digər orucu pozan şeylərdən uzaq dayanmaq" deməkdir. (Baxın. Bəqərə, 187).
Oruc qadağanlarının başladığı fəcri sadiq, yəni dan yerinin ağarmağa başlaması, imsak vaxtıdır. Bununla şam namazının vaxtı çıxmış, səhər namazının vaxtı girmiş olar. Bu vaxt eyni zamanda sahurun sona çatıb, orucun başladığı vaxtdır. Oruc qadağanlarının sona çatdığı, günəşin batma vaxtına isə iftar vaxtı deyilir. Bu vaxtla birlikdə axşam namazının vaxtı girmiş olar. Gündüz və gecənin tam olaraq təşəkkül etmədiyi yerlərdə, imsak və iftar vaxtları, təqdirlə təyin olunar.
6. Axşamüstü Yatmadan Əvvəl Yemək yeyib Oruc tutmağa Niyyət edən Adam Gecə Oyandığında Hələ İmsak Vaxtı Girmədən Yemək yeyib Su İçə bilər?
"İmsak", səhər namazının giriş və orucun başlayış vaxtını ifadə edər. Oruc tutacaq adamın bu andan etibarən yemə içməyə son verməsi lazımdır.
Beləliklə, yatmadan əvvəl yemək yeyib oruc tutmağa niyyət edən adam gecə oyandığında imsak vaxtına qədər yeyib içə bilər.
7. Sahurda Azan Bitənə Qədər Yemək Yeyilə bilər?
Sahur vaxtı yemək yeyən adamın -azan oxunmuş olsun olmasın- imsak vaxtının girməsiylə birlikdə yeməyə və içməyə son verməsi lazımdır.
8. Bayram Günü Oruc Tutula bilər?
Ramazan bayramının birinci günündə, qurban bayramının dörd günündə oruc tutmaq məkruhdur. Çünki bu günlər ziyafət, yemə, içmə və sevinc günləridir.
9. Cümə Günü Oruc Tutula bilər?
Oruc tutulması məkruh olan Bayram günləri xaricindəki günlərdə oruc tutmaq caizdir. Ancaq yalnız Cümə günləri nafilə oruc tutmaq məkruh görülmüşdür. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.v.); "Kimsə Cümə günü oruc tutmasın. Ancaq bir gün əvvəldən və ya sonradan oruc tutursa bu təqdirdə Cümə günü də oruc tuta bilər" buyurmuşdur (Əbu Davud, Savm, 50). Buna görə, Cümə günü qəzaya qalan və ya əhd kimi vacib bir oruc tutmaqda qorxu yoxdur. Cümə günü nafilə oruc tutmaq istəyənlərin, bir gün əvvəl və ya sonrasında da oruc tutması uyğun olar.
10. Üç Aylar Deyə Adlandırılan (Rəcəb, Şaban, Ramazan) Aylarının Aralıqsız Olaraq Orucla Keçirilməsinin Bir Qorxusu Vardır?
Xalq arasında bilindiyi şəkildə üç aylar orucu olmayıb ancaq Rəcəb və Şaban aylarında; Hz. Peyğəmbərin digər aylara nisbətlə daha çox nafilə olaraq oruc tutduğu hədis qaynaqlarında iştirak etməkdədir (Buxari, Savm, 52, 53; Müslim, Sıyam, 175, 179). Ramazan ayında oruc tutmaq isə fərzdir. Bunun xaricində Bazar ertəsi, Cümə axşamı günləri ilə Hicri ayların 13, 14 və 15-i kimi müəyyən günlərində nafilə oruc tutduğu bilinməkdədir (Tirmizi, Savm, 44; Əbu Davud, 68). Ancaq Rəcəb və Şaban aylarında Hz. Peyğəmbərin aralıqsız oruc tutduğuna dair səhih qaynaqlarda hər hansı bir rəvayət yoxdur.
11. Qəza Oruclarının Aralıqsız Olaraq Tutulması Şərtdir?
Ramazan ayında tutulmayan orucların və başlanıb pozulan orucların qəza edilməsi lazımdır. Qurani Kərimdə, "İçinizdən xəstə olan və ya səfərdə olan, tuta bilmədiyi günlərin digər günlərdə tutsun." buyurulmaqdadır (Bəqərə,184). Qəza oruclarının aralıqsız tutulması haqqında hər hansı bir hökm yoxdur. Beləliklə, qəzaya qalan oruclar oruc tutulması məkruh olan günlər xaricində, arxasınca və ya ayrı günlərdə tutula bilər. Ancaq bu orucların, bir an əvvəl tutulması uyğun olar.
12. Pozulan Nafilə Orucun Qəza Edilməsi Lazımdır?
Nafilə oruc, Ramazan ayının xaricində tutulan orucdur. Nafilə də olsa, başlanan bir ibadətin tamamlanması lazımdır. Bu səbəblə digər nafilə ibadətlərdə olduğu kimi, pozulan nafilə orucun da, qəza edilməsi lazımdır. Qəza orucu tutmaqda olan adamın da bu orucu pozması vəziyyətində yenə qəza lazımlı olub kəffarə lazım deyil.
13. Şəvval Orucunun Hökmü Nədir?
Ramazan ayından sonra şəvval ayında altı gün oruc tutmaq müstəhəbdir. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.v.), "Kim Ramazan orucunu tutar və ona Şəvval ayından altı gün əlavə etsə, sanki ilin bütünündə oruc tutmuş kimi olar" (Müslim, Sıyam, 24; Tirmizi, Savm, 53) buyuraraq Şəvval ayında altı gün oruc tutmağa təşviq etmişdir. Bu oruc ard arda tutula biləcəyi kimi, ara verilərək də tutula bilər.
14. Aşura Orucunun Hökmü Nədir?
Məhərrəm ayının onuncu gününə, aşura günü deyilməkdədir. Rəsulullah (s.ə.v.), "Aşura günü orucunun əvvəlki ilin günahlarına kəffarə olacağını ümid edirəm" buyuraraq (Tirmizi, Savm, 47), bu gündə oruc tutmağı tövsiyə etmişdir.
Hz. Peyğəmbər dövründə Yəhudilər yalnız Məhərrəm ayının 10-cu günündə oruc tutduqlarından, onların davranışlarına bənzəməməsi üçün əvvəlinə və ya sonuna bir gün əlavə edilərək tutulması uyğundur.
15. Ramazanı Qarşılamaq və Yola salmaq Üçün Oruc tutmanın Hökmü Nədir?
Ramazanı qarşılamaq və ya yola salmaq məqsədi ilə oruc tutmanın dini bir dayağı yoxdur. Ancaq Hz. Peyğəmbər Şaban ayında çox və Şəvval ayında 6 gün oruc tutmuşdur. Ramazan ayı girmədiyi halda, Ramazanın gəlmiş ola biləcəyi düşüncəsi ilə Ramazandan bir və ya iki gün əvvəl oruc tutmaq isə məkruhdur. Ancaq, müəyyən günlərdə oruc tutmağı adət halına gətirən kəslərin, oruc tutduğu günlərin bu günlərə uyğun gəlməsi halında oruc tutmasında qorxu yoxdur. Necə ki Hz. Peyğəmbər (s.ə.v.), "Ramazanı bir və ya iki gün əvvəl orucla qarşılamayın. Əgər bir kimsə adəti olduğu üçün bu günləri orucla keçirirsə tutsun" buyurmuşdur (Buxari, Savm: 14; Müslim, Sıyam: 21).
16. İşi Gərəyi Daimi Olaraq Səfərdə Olan Adam Oruc İbadətini Necə Yerinə Yetirə bilər?
İslam dini Ramazan ayında oruc tuta bilməyən xəstə və yolda olanların sonradan qəza etmələrini əmr edər. Bəhanə davam etdiyi müddətcə sənəd də davam edər. Daimi bəhanəsi olan kəslər, bəhanələri ortadan qalxınca, zamanında tuta bilmədikləri Ramazan oruclarını qəza edərlər. Qurani Kərimdə; "… Kim də xəstə və ya yolçu olsa, (oruc) tutmadığı günlər tərəfindən başqa günlərdə tutsun." buyurulmaqdadır (Bəqərə, 185). Daimi olaraq uzun yola gedən kapitan və sürücülər də yolçu hökmündədir. Amma səfər əsnasında bir çətinlik çəkməyənlərin oruc tutması daha fəzilətlidir.
17. Oruclu İkən Qüsl Dəstnamazı Almaq, Çimmək Orucu Pozar?
Ağız və ya burundan su udulmadıqca yuyunmaqla və ya qüsl dəstnamazı almaqla oruc pozulmaz. Necə ki Hz. Aişə ilə Ümmü Sələmə analarımız Peyğəmbərimiz (s.ə.v.)-in Ramazanda imsaktan sonra qüsl dəstnamazı almış olduğunu xəbər vermişlər. (Buxari, Savm, 25). Buna görə gecədən qüslsüz olaraq imsak vaxtına girmək oruca zərər vermədiyi kimi, oruclu ikən qüsl dəstnamazı almaq da orucu pozmaz.
18. İhtilam Olmaq, Qüslsüz Olaraq Qalxmaq Oruca Zərər verər?
Oruclu ikən yuxuda ihtilam olmaq orucu pozmadığı kimi, qüsl almağı gecikdirərək qüslsüz olaraq qalxmaq də oruca bir zərər verməz. Ancaq, zəruri bir vəziyyət olmadıqca, dərhal qüsl dəstnamazı alınmalıdır.
19. Qüslsüz İkən Sahur Yeməyi Yeyilə bilər, Oruca Niyyət Edilə bilər?
Qüslsüz olan kimsənin əlini, ağzını yumadan yeyib içməsi uyğun hesab edilməmişdir. Ancaq əlini, ağzını yuduqdan sonra, qüsl dəstnamazı almadan sahur yeməyi yeməsində bir qorxu yoxdur.

III. Orucu pozan-pozmayan şeylər

A. Bəzi ümumi məlumatlar
Oruclu ikən, yemək, içmək və cinsi əlaqə orucu pozar. Orucu pozan şeylərin bir qismi yalnız qəzanı tələb edərkən, digər bir qismi həm qəza, həm də kəffarəni tələb edir. İndi mövzu ilə əlaqədar bəzi məsələlərə toxunaq:
1. Hansı Şeylər Orucu Pozub Yalnız Qəzanı Tələb edir?
Səfər, xəstəlik, irəli dərəcədə yaşlılıq kimi qanuni bir bəhanəyə dayanan pozulan orucun, yalnız qəza edilməsi lazımdır. Ayrıca, qəsd olmadan yemək-içmək; bəslənmə məqsədi və mənasını daşımayan, yeyilib içilməsi halal olmayan və ya insan təbiətinin meyl etmədiyi şeylərin yeyilib içilməsi orucu pozar və yalnız qəzasını tələb edir.
Ramazanda bir bəhanə olmadan tutulmayan oruclar, gününə gün qəza edilər. Ancaq Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.v.), Ramazan ayında qaçırılan bir gün orucun savabına yetişmək üçün adamın bir il boyunca oruc tutsa yenə də bu savaba nail ola bilməyəcəyini söyləmişdir. Bunun üçün Ramazan ayında üzrsüz olaraq orucu tərk etmək, böyük bir günah olduğu kimi, həm Ramazan ayına hörmətsizlik həm də bütün Müsəlmanlara qarşı bir hörmətsizlikdir.
Bəhanəsiz olaraq Ramazan orucunu tutmamaq böyük günah olub ayrıca bundan ötəri tövbə və istiğfarda olmaq lazımdır. Ramazan ayı günahların əfvi üçün bir fürsətdir. Digər günlərdə tutulan oruc qiymət etibarilə Ramazanda tutulan orucun yerini tuta bilməz.
2. Oruc Kəffarəsi Nə Deməkdir Və Necə Ödənər?
Ramazan orucunun, bəhanəsiz olaraq pozulması vəziyyətində həm kəffarə, həm də pozulan orucun qəza edilməsi lazımdır.
Oruc kəffarəsi iki qəməri ay və ya 60 gün ara vermədən oruc tutmaqdır. Buna gücü çatmayan, 60 kasıbı bir gün ya da bir kasıbı 60 gün doyurar.
Adət halında olan qadınlar, bu günlərində kəffarə oruclarına ara verərlər. Bu vəziyyətlərindən çıxar çıxmaz ara vermədən kəffarə orucuna davam edərək 60 günü tamamlayarlar.
Şafi məzhəbinə görə bəhanəsiz olaraq ramazan orucunun yemə-içmə ilə pozulması vəziyyətində kəffarə deyil yalnız qəza lazımdır.
3. Unudaraq Yemək, İçmək Orucu Pozar?
Unudaraq yemək, içmək orucu pozmaz. Peyğəmbər Əfəndimiz, "Bir kimsə oruclu olduğunu unudaraq yeyərsə orucunu tamamlasın, pozmasın. Çünki onu, Allah yedirmiş, içirmişdir." buyurmuşdur (Buxari, Savm, 26; Müslim, Sıyam, 17). Unudaraq yeyən içən adam, oruclu olduğunu xatırlasa dərhal ağızındakıları çıxarıb ağzını yuyar və orucuna davam edər. Oruclu olduğunu xatırladıqdan sonra yemə-içməyə davam edən adamın orucu pozular.
4. Diş Fırçalamaq Orucu Pozar?
Diş fırçalamaq orucu pozmaz. Bununla birlikdə, diş pastasının və ya suyun boğaza getməsi halında oruc pozular. Orucun pozulma ehtimalı diqqətə alınaraq, dişlərin imsaqdan əvvəl və iftardan sonra fırçalanması uyğun olar.
5. Qusmaqla Oruc Pozular?
Özbaşına qusmaqla oruc pozulmaz. Ancaq adamın öz istəyi və müdaxiləsiylə meydana gələn qusma, "ağız dolusu" olması halında, orucu pozar.
B. Sağlamlıq problemləri və oruc
Tibbin inkişafı ilə indiki vaxtda bir çox yeni müayinə və müalicə üsulları ortaya çıxmışdır. Bunların bir qismi orucu pozmaqda bir qismi isə pozmamaqdadır. Bu üsullarla əlaqədar müəyyən suallar və cavabları belədir:
1. Asma Xəstələrinin Oksigen Spreyi İstifadə etmələri Orucu Pozar?
Ağciyər xəstələrinin istifadə etdikləri spreydən, bir istifadədə 1/20 ml. kimi çox az bir miqdar ağıza sıxılmaqdadır. Bunun da əhəmiyyətli bir qismi ağız və nəfəs boruları divarında əmilərək yox olmaqdadır. Bundan geriyə bir miqdarı qalıb tüpürcək ilə mədəyə çatdığı mövzusunda qəti bir məlumat da yoxdur. Dəstnamaz alarkən ağızda qalan su ilə müqayisə edildiyində, bu miqdarın çox az olduğu görülməkdədir. Halbuki oruclu, dəstnamaz alarkən ağzına verdiyi sudan geri qalan miqdarın mədəyə çatması halında orucun pozulmayacağı mövzusunda hədis (Darımı, Savm, 21) və İslam alimlərinin icması vardır. Hz. Peyğəmbərin oruclu ikən misvak istifadə etdiyi, səhih hədis qaynaqlarında iştirak etməkdədir (Buxari, Savm, 27; Tirmizi, Savm, 29). Digər tərəfdən, "qəti olaraq bilinən, şübhə ilə pozulmaz" qanunu lazımınca, mədəyə çatıb çatmadığı mövzusunda şübhə olan söz mövzusu maddə ilə oruc pozulmaz.
Beləliklə asma xəstələrin, rahat nəfəs almalarını təmin etmək məqsədiylə ağıza püskürdülən oksigenli dərman orucu pozmaz.
2. Göz Damcısı İstifadə etmək Orucu Pozar?
Mütəxəssis göz həkimlərindən alınan məlumatlara görə, gözə camcıdılan dərman miqdar olaraq çox az (1 mililitrenin 1/20-i olan 50 mikrolitre) olub bunun bir qismi gözün qırpılmasıyla çölə atılmaqda, bir qismi gözdə, göz ilə burun boşluğunu birləşdirən kanallarda olur. Damcının yox deyilə biləcək qədər çox az bir qisminin, həzm kanalına çatma ehtimalı var. Bu məlumatlar, yuxarıdakı məlumatlarla birlikdə qiymətləndirildiyində, göz damcısı orucu pozmaz.
3. Burun Damcısı İstifadə etmək Orucu Pozar?
Müalicə məqsədiylə burna camcıdılan dərmanın bir damcısı, təxminən 0,06 cm3 dir. Bunun bir qismi də burun çəpərləri tərəfindən əmilməkdə olub çox az bir qismi isə mədəyə çatmaqdadır. Bu da, dini baxımdan dəstnamazda ağıza su vermədə olduğu kimi əfv daxilində qiymətləndirildiyindən orucu pozmaz.
4. Ürək Xəstələrinin Dilaltı Dərman İstifadə etməsi Orucu Pozar?
Bəzi ürək narahatlıqlarında dil altına qoyulan dərman, ağız toxuması tərəfindən əmilib qana qarışaraq infarktı önləməkdədir. Bu cür dərman ağız içində əmilib yox olduğundan mədəyə bir şey çatmamaqdadır. Beləliklə, dil altı istifadə etmək orucu pozmaz.
5. Hər gün Dərman İstifadə etmək Məcburiyyətində Olan Xəstələrin Oruc tutmaları Lazımdır?
Xəstəlik, Ramazanda oruc tutmamağı mübah edən üzrlərdəndir. Bir kimsənin oruc tutduğu təqdirdə xəstələnəcəyi, xəstə isə xəstəliyinin artacağı tibbən və ya təcrübə ilə sabit olsa oruc tutmaya bilər. Yaxşı olunca da tək yediyi günləri qəza etməsi lazımdır. Ayədə "Sizdən hər kim xəstə yaxud yolçu olsa tuta bilmədiyi günlər tərəfindən digər günlərdə oruc tutar" buyurulmuşdur (Bəqərə,184).
6. Sidik Kanalının Göstərilməsi, Kanala Dərman Axıdılması Orucu Pozar?
Sidik kanallarına girən cihazlar və ya axıdılan dərmanlar orucu pozmaz.
8. Qulaq Damcısı İstifadə etmək Və Qulaq Yudurtmaq Orucu Pozar?
Qulaq ilə boğaz arasında da bir kanal var. Ancaq qulaq pərdəsi bu kanalı tıxadığından, su və ya dərman boğaza çatmaz. Bu səbəblə qulağa damcıladılan dərman və ya qulağın yuyulması orucu pozmaz. Qulaq pərdəsində deşik olsa belə, qulağa damcıladılan dərman, qulaq içərisində əmiləcəyi üçün, dərman ya heç mədəyə çatmayacaq ya da çox azı çatacaq. Daha əvvəl də ifadə edildiyi kimi, bu miqdar orucda bağışlanılmışdır. Ancaq qulaq pərdəsinin deşik olması vəziyyətində, qulaq yuyulan suyun mədəyə çatması mümkündür. Beləliklə, orucu pozacaq qədər suyun mədəyə çatması halında oruc pozular.
9. İynə Vurdurmaq, Xəstəyə Qan Vermək Orucu Pozar?
İynənin orucu pozub pozmayacağı, istifadə məqsədinə görə qiymətləndirilə bilər. Ağrını dindirmək, müalicə etmək, bədənin müqavimətini artırmaq, qida vermək kimi məqsədlərlə enjeksiyon edilməkdədir. Qida və kef verici olmayan enjeksiyonlar, yemək və içmək mənasını vermədiklərindən orucu pozmazlar. Ancaq qida və ya kef verici enjeksiyonlar orucu pozar. Xəstəyə qan verilməsi də, eyni hökmə tabedir.
10. Diyaliz Tətbiqi Orucu Pozar?
Böyrək çatışmamazlığı xəstələrinə tətbiq olunan diyaliz, periton diyalizi, hemodiyaliz olmaq üzrə iki növdür. Periton diyalizi, qarın boşluğuna verilən xüsusi bir solüsyon vasitəsi ilə, xəstənin öz qarın pərdəsi istifadə edilərək qanın zərərli maddələrdən təmizlənilməsi və maye tarazlığının təmin edilməsi əməliyyatıdır. Hemodiyaliz isə, qanın bədən xaricində bir maşın köməyi ilə təmizlənib bədənə geri verilməsi əməliyyatıdır. Qan bir iynə vasitəçiliyi ilə xəstənin qolundan alınar. Hemodiyaliz maşını, diyalizör deyilən bir filtirdən qanı davamlı keçirərək zərərli maddələri və çox suyu filtir edər. Filtir edilən təmiz qan ikinci bir iynə ilə xəstənin damarına vurular. Bu əməliyyat edilərkən bəzən, qida məzmunlu maye verilməsi lazımdır. Buna görə xəstəyə hər hansı bir maye maddəsi verilmədən reallaşdırılan hemodiyalizde oruc pozulmaz. Digər diyaliz növlərində isə, bədənə qida məzmunlu maye verildiyi üçün oruc pozular.
11. Biyopsi Etdirmək Orucu Pozar?
Təhlil məqsədiylə bədənin hər hansı bir orqanından parça alınması (biyopsi), orucu pozmaz.
12. Qan Aldırmaq Orucu Pozar?
Qan aldırmaq orucu pozmaz. Necə ki Hz. Peyğəmbər ehramlı ikən və oruclu olduğu halda qan aldırmışdır ( Buxari, Tibb, 11, Sayd, 11, Savm, 22). Ayrıca Hz. Peyğəmbər :"Üç şey vardır orucu pozmaz: Qan aldırmaq, qusmaq, ihtilam olmaq.'' (Tirmizi, Savm, 24 ) buyurmuşdur.
13.Oruçlu Kimsə Akupunktur Etdirə bilər?
Akupunktur; bədəndə müəyyən nöqtələrə iynə batırmaq surətiylə müxtəlif xəstəlikləri müalicə etmə metodudur. Akupunktur tətbiq olunması halında, bədənin bəslənməsi, qida alması söz mövzusu olmadığından, akupunktur etdirmək orucu pozmaz.
14.Məlhəm Və Dərmanlı Bant İstifadə etmək Orucu Pozar?
Dəri üzərindəki məsamələr və dəri altındakı kılcal damarlar yoluyla bədənə sürtülən yağ, məlhəm və bənzəri şeylər əmilərək qana qarışmaqdadır. Ancaq dərinin bu əmişi, çox az və yavaş olmaqdadır. Digər tərəfdən bu yemə içmə mənasına da gəlməməkdədir. Beləliklə, dəri üzərinə sürtülən məlhəm, yapışdırılan dərmanlı bantlar orucu pozmaz.
15.Oruçlu Kimsənin Dişlərini Müalicə etdirməsi Orucu Pozar?
Oruclu bir kimsənin morfinli və ya morfinsiz olaraq dişlərini müalicə etdirməsi və ya çəkdirməsi orucu pozmaz. Ancaq müalicə əsnasında, qan və ya müalicədə istifadə edilən maddələrdən hər hansı bir şeyin udulması orucu pozar.
16.Susuz Olaraq Dərman Udmaq Orucu Pozar?
Oruclu bir kimsə qida və ya dərman (dərman) cinsindən bir şeyi istər su ilə, istər susuz olaraq yeyər və ya udarsa orucu pozular. Şafi məzhəbinə görə; özünə tək qəza lazımdır. Hənəfi məzhəbinə görə isə; həm qəza həm də kəffarə lazımdır. Ancaq oruc pozmağı mübah edəcək ölçüdə bir narahatlıq səbəbiylə dərman almış isə, orucu pozular və özünə tək qəza lazımdır, kəffarə lazım deyil.
C. Xüsusi hallarında qadınlar və oruc
1.Qadınlar Aybaşı və Nifas Hallarında Oruc Tuta bilərlər?
Qadınlar aybaşı və nifas hallarında, oruc tutmazlar (Buxari, Hayz, 1; Müslim, Hayz, 14, 15). Daha sonra tuta bilmədikləri oruclarını qəza edərlər. Bu mövzuda müşdəhidlər görüş birliyi içindədirlər.
2. Oruclu İkən Aybaşı Görən Qadın Nə Edər?
Oruclu ikən aybaşı görən qadının orucu pozulmuş olduğundan yeyib içər. Bu qədər var ki, belə bir qadın, yeyib içə biləcəyi kimi ədəbən oruclu kimi davranmağa davam edər.
3. İmsak Vaxtından Sonra Təmizlənən" Yəni Adəti Sona Çatan Bir qadın oruc tuta bilər?
İmsak vaxtından sonra təmizlənən" yəni adəti sona çatan bir qadın, o gün heç bir şey yeyib içməmiş olsa belə, oruc tutmuş sayılmaz.
4. Qadınların Ramazanda Adət Gecikdirici Dərman İstifadə etmələri Caizdir? Ayrıca İstifadə etdiyi Dərman Səbəbiylə Adəti Gecikən Bir Qadının Tutduğu Oruclar Etibarlıdır?
Ay halı oruc tutmağa manedir. Bu halda ikən tutulan oruc etibarlı olmaz. Dərman səbəbi ilə də olsa, axıntı olmadıqca ay halı baş vermədiyindən tutulan oruc səhihdir. Ancaq aybaşı qanı ilə bədəndə yığılan zərərli maddələr çölə atıldığından, bədənin səhhəti baxımından ay halını önləmək üçün dərman istifadə edilməsi tövsiyə edilməz.