Haqqinda.az

Əhmədli Sabir Məmməd oğlu — nasir, publisist, 1955-ci ildən AYB-nın üzvü, Azərbaycanın xalq yazıçısı (1992), Əməkdar incəsənət xadimi (1984).Mündəricat
1 Həyatı
2 Mükafatları
3 Əsərləri
4 Filmoqrafiya
5 Həmçinin bax


Həyatı

Sabir Əhmədli 1930-cu il iyulun 10-da Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunun Cəbrayıl kəndində anadan olmuşdur. ADU-nun filologiya fakültəsini bitirmişdir. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti redaksiyasında ədəbi işçi, nəsr şöbəsinin müdiri (1956-1993), baş redaktor (1993-1996) işləmişdir.
II Dünya Müharibəsi qəhrəmanı Cəmil Əhmədovun qardaşıdır.

Mükafatları
"Əmək şöhrətinə görə" medalı ilə təltif edilmişdir (1975).
"Qızıl sünbül" ədəbi mükafatı laureatı (1991).

Böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin dünyasını dəyişməsi ilə poeziyamıza üz verən ağır kədərin ürəyimizdən göynərtisi getməmiş, bizə daha ağır bir kədər üz verdi, nəsrimizin görkəmli nümayəndəsi, xalq yazıçısı Sabir Əhmədli sıralarımızdan getdi. Onun Cəbrayıla qayıtmaq arzusu ürəyində qaldı. Bir neçə il əvvəl televiziya müxbirinə Sabir Əhmədli 75 yaşdan sonrakı həyatının arzularını belə anlatmışdı: "Ürəyim düşmən tapdağında qalan Qarabağım, doğulduğum Cəbrayıl üçün nanə yarpağı kimi əsir, ən böyük arzum doğma torpaqlarımızın azad olması, Cəbrayılda ömrümün sonunacan yaşayıb, onun torpağına qarışmaqdır.

Amansız tale Sabir deyəni demədi. O, Cəbrayılı - ata-baba torpağını bir daha görmədən Bakının Binəqədi qəsəbəsinin torpağına tapşırıldı. Vətənimizin hər yerinin torpağı müqəddəsdir. Binəqədi də bineyi-qədimdən müqəddəs torpağımızdır. Arzu arzudur. Lakin Sabirin əsərlərində tərənnüm olunan torpaqlarımızın sahəsi çox böyük idi. Bir dəfə o, Türkiyədə yazdığım şeirlərdən birini oxumağımı istədi. Oxuduğum şerin bir bəndi Sabirin çox xoşuna gəldi, dedi: "Elə bil ki, mənim də ürəyimin səsini ifadə etmisən:



Harda ana dilimdə insanlar danışırsa,

Ora mənə əzizdir, mənə vətən görünür.

Qəlbimin göy səması elə genişdir, geniş,

Bir başında Ağdəniz ağır-ağır çalxanır,

Bir başında Altayım ağ buluddan görünür".



Bəlkə də bu bəndi yazmağım Sabirlə ünsiyyətimdən, onun bütün türk xalqlarına sevgisindən ağlıma gəlmişdi.

Nə yaxşı ki, məzarı üstə vida nitqi söyləyən millət vəkili, yazıçı-publisist Aqil Abbas da Sabirin yaradıcılığını yüksək qiymətləndirib, nitqini bu sözlərlə bitirdi: "Sabir Əhmədliyə torpaq darlıq eləyər, o, 300 milyonluq bir xalqın ürəyinə həkk olunub, bu azdımı?!" Sabirin yaxın dostu, AMEA-nın müxbir üzvü Tofiq Hacıyevin kövrək ürəyi daha da kövrəlmişdi, böyük yazıçının, əziz dostun vəfatı onu da sarsıtmışdı: "Sabir əbədiyyətə adını çoxdan yazıb, ölümsüz əsərləri "Ömürdən nişanə" kimi onun adını yaşadacaq, yatdığı torpağı da, ziyarətgaha çevirəcək…"

Məzar başında mənim də ürəyimdən istər-istəməz bu sözlər keçirdi: "2009-cu ilin fevralında ustad Bəxtiyarı, aprelində Dədə Sabiri itirdi ədəbiyyatımız. Hər iki itki XX əsr ədəbiyyatımızda əvəzsiz yerləri olan, yarası sağalmayan böyük itkidir.”

Sabir Əhmədli yaradıcılığında 30-cu illərdən 90-cı illərin sonunadək xalqımızın taleyində baş verən bir çox acılı-şirinli məqamlar bədii ifadəsini tapmışdır. O, realist qələminə sarılıb, gördüyü, duyduğu kimi yazmış, oxucu ürəyinə yol tapmışdır. Həyatının dərd və sevincinin ifadəsini Sabir Əhmədli əsərlərində görmüş, xalqı onun əsərlərini sevə-sevə oxumuşdur.

Sabirlə ilk tanışlığımı xatırlayıram. Uşaqgəncnəşr 1955-ci ildə "Gəncliyin səsi" adlı almanax çap etmişdi. Kitabı şair Nəbi Babayev (Xəzri) və sevimli yazıçımız İlyas Əfəndiyev tərtib etmişdi. Nəbi müəllim şeirləri, İlyas müəllim isə nəsr əsərlərini toplamışdı. İlyas müəllim Yazıçılar İttifaqının nəsr üzrə məsləhətçisi, Nəbi müəllim isə şeir məsləhətçisi idi. Həmin kitabda respublikanın hər tərəfindən göndərilən əsərlər seçilmişdi. Həmin kitabın nəsr bölməsində Sabirin "Arabaçı" hekayəsi oxucuların və ədəbiyyatşünasların diqqətini daha çox cəlb etmişdi. 1955-ci ildə Komsomolun Mərkəzi Komitəsinin təşəbbüsü ilə respublika gənc yazıçıların müşavirəsi də keçirildi. Müşavirəni keçirmək üçün Ziyalılar evi ayrılmışdı. Komsomolun Mərkəzi Komitəsinin katibi və görkəmli yazıçılarımızın iştirak etdiyi müşavirədə gənc yazıçıların yaradıcılığı haqqında görkəmli yazıçımız və ədəbiyyatşünas Mir Cəlal müəllim məruzə etdi. O, Əli Kərimin "Poçtalyon" şerini, Sabir Əhmədlinin "Arabaçı" hekayəsini təhlil edib yüksək qiymətləndirdi. O vaxt həmin məruzə "Azərbaycan" jurnalında çap edilibdir.

Təkcə "Arabaçı" hekayəsinə görə Sabir SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul olundu. Az sonra isə (1956-cı ildə) "Ədəbiyyat qəzeti"nin nəsr şöbəsinin müdiri təyin edildi. Sabir məsuliyyətli və tələbkar bir işçi kimi "Ədəbiyyat qəzeti"ndə 1993-ilə qədər fasiləsiz işləmişdir. Sabir qəzetdən söhbət düşəndə deyirdi: "Ədəbiyyat qəzet"inin çox əməkdaşları, baş redaktorları bir qədər işləyib başqa işə gedirdilər.

Üç adamınsa həmişəlik iş yeri "Ədəbiyyat qəzeti" olub. Məmməd Əkbər müəllim, mən və Ayaz Vəfalı.

Ayaz 1959-cu ildən bu günədək, ədəbi işçi, məsul katib, baş redaktor kimi "Ədəbiyyat qəzeti"nin cəfakeşi olub. Süleyman Rüstəmdən sonra Qasım Qasımzadə, Yusif Əzimzadə, Hüseyn Abbaszadə, Nəriman Həsənzadə, Cabir Novruz, mən də baş redaktor işləmişəm.

Sabirin xatirini çox istədiyi Məmməd Araz onun mərdliyindən, işdə prinsipial, yaradıcılıqda özünə tələbkarlığından ağızdolusu danışırdı. Biz təzə yazdığımız şeirləri əsasən Məmmədgildə müzakirə edirdik. Sabir şeri çox yaxşı təhlil edir, artıq misraları bir dəqiqədə pozurdu. Lakin biz Sabirə heç zaman öz yazısını orda oxutdura bilmirdik. Təvazökarlıqla deyirdi: "Hekayə uzundur, çox vaxt aparar, çap olanda oxuyarsınız, fikrinizi deyərsiniz.”

Sabirin hekayələri mətbuatda, əsasən jurnalda tez-tez çıxırdı. Çox keçmədi ki, onun "Bir payız axşamı" kitabı (Azərnəşr, 1961) səs saldı. Tələbələrin, ümumiyyətlə ədəbiyyatı sevənlərin əlindən düşmürdü. Xüsusilə respublika kitabxanaları, məktəb kitabxanaları Sabirin kitablarını az zamanda kitab mağazalarından götürür, ya da Kəndkitabın xətti ilə sifariş edirdilər.

1989-cu ildə "Azərnəşr"də Sabirin iki cildlik əsərləri çap edildi. Çox az zamanda həmin kitablar əl-əl gəzilirdi.

Onun bir-birinin ardınca çıxan "Aran" ("Uşaq Gəncnəşr",1962) iki hissəli romanı, "Pillələr" ("Azərnəşr", 1964), "Yamacda nişanə" ("Gənclik", 1973), "Toğana" ("Yazıçı" 1981), "Mavi günbəz" ("Gənclik", 1984, povestlər), "Yasamal gölündə qayıqlar üzürdü" ("Yazıçı", 1984), "Yasaq edilmiş oyun, Gülmalı kişinin axırı" ("Yazıçı", 1988) sürətlə respublikamızın hər tərəfinə yayılmışdı. Mən televiziyada "Gənclər" proqramının baş redaktoru işlədiyim illərdə rayonlarda çox olurdum. "Məhsul bayramları"nın çəkilişlərində gənclərdən, müəllimlərdən hansı əsərləri oxumusunuz sualına, cavabda İlyas Əfəndiyev, İsmayıl Şıxlı, Bayram Bayramov, İsa Hüseynov, Sabir Əhmədli, İsi Məlikzadə, Anar və Əkrəm Əylislinin adları olardı.

O, İsi ilə çox yaxın idi. Bir dəfə mənə zəng etdi ki, Pirşağıdan şeir yazmısan. İsinin ayaqları ağrıyır. Onun dərmanı Pirşağı qumudur - deyiblər. Oraya səninlə getmək istəyirik. Etiraz etmədim, mənim maşınımla getdik. Yolda maşını İsi də sürdü, maşını təriflədi: "Əla maşındır bu 412-lər. Mənim "Moskoviç"im zay çıxıb.” İsidən soruşdum: “Neçə ildir maşın sürürsən?” İsi dedi: “Təzə-təzə öyrənirəm.” Mən dedim: “Bu ikinci maşınımdır.”

Sabiri gülmək tutdu, dedi: - Görünür birincinin başında dəlləklik öyrənmisən. Bu maşına da qıymırsan, ehtiyatla sürürsən. Mən Sabirin sözlərini təsdiq edib dedim: İndi İsi də təzə maşın alanda, onu göz-bəbəyi kimi saxlayacaq.

Pirşağıda Mikayıl Hüseynovun, Mirmehdi Seyidzadənin bağının yanından dolanıb gözəl bir qumlu yerdə süfrə açdıq. Sabir İsi Məlikzadənin xətrini çox istəyirdi, onun kitablarına rəy verirdi. İndi də İsi ona təzə əsərinin süjetindən danışırdı, mənə dedi: "Gəl, sən də qulaq as". Dedim ki, qardaş, yox, mən bütün günü onun-bunun əsərini oxuyuram, istəyirəm bu gün başım dincəlsin. Hava sakit idi, su isti, zümrüd kimi suda çimib quma uzandım. Onlar da dənizə baş vurub, bir az çimdilər və ayaqlarını qızmar quma basdırıb xeyli söhbətləşdilər, mən bir az da çimdim. Dönüb dəniz boyu üfüqə baxanda gördüm buludların arasında günəş ocaq kimi közərir, zolaq-zolaq buludlar da qıp-qırmızıdır. Sabirlə İsi kürəklərini günəşə çevirdikləri üçün bu mənzərəni görmürdülər. Sudan çıxıb Sabirə yaxınlaşdım: “Qardaş, bir dön o mənzərəyə bax”. İsi də, Sabir də cəld dönüb mənzərəyə baxdılar. Sabir dedi: “İlyas bayaqdan təbiətdən zövq alır, biz də başımızı mübahisəyə qatmışıq.”

Sonralar o mənimlə, mən onunla hər dəfə görüşəndə deyirdi: Yenə Pirşağıya gedirsənmi? "Gedirəm, deyirdim, qızıl qumdu Pirşağı, günəşin hər zərrəsi dəniz üstə bir şahı". Mən ona Pirşağının adı çəkilən bir şerimi də oxuyurdum:



"Gəzmişəm Şüvəlanı, Pirşağını, Şağanı,

Şəkərdən şirin olur qara şanı, ağ şanı".



Sabir poeziyada təbiət şeirlərini çox sevirdi. Onun roman, povest, hekayələrində təbiət az sözlə çox dəqiq təsvir edilirdi. Həmin təsvir də əsərdəki ovqatla birləşirdi. "Qurumuş meşənin mahnısı" hekayəsində, "Yanvar hekayələri" ("Azərnəşr", 1992) silsiləsindən olan hekayələrində bu özünü xüsusilə göstərib: "Qərənfil qan içində", "Giliz xəzəl"ində təbiət bir-iki sözlə insanın əhvalını üzə çıxarır.

Sabirin əsərlərində yazıçının qarşısına qoyduğu məqsədi bəri başdan hiss etmək olmur. Hadisələr məhəbbəti də, nifrəti də, tarixin keşməkeşlərində insanın başına gələn müsibəti də əsər boyu bizə göstərirdi. İndi dilimizdə az işlənən sözləri də yerində elə məharətlə işlədirdi ki, yaddaşımızda təzədən möhkəmlənirdi.

Sabir başqa yazıçılarımızın təzə çıxan əsərlərinə, onun bədii taleyinə oxucunun münasibəti necə olacağını bir "görücü" kimi bəri başdan deyirdi. Biz onun fikri ilə hesablaşırdıq. Məmməd Araz, Söhrab Tahir ona məsləhət görürdülər: - Sabir, bu fikirlərini yaz, mətbuata çıxart. Sabirsə onlarla razılaşmır, zarafatyana deyirdi: Mən nə vaxtdan tənqidçi oldum. Bu ədəbiyyatşünasların, tənqidçilərin işidir, mən oxucu kimi fikrimi bildirdim.

Cavanlıqda Məmmədin darısqal otağı Sabirin, Əli Kərimin, Tofiq Bayramın və mənim ən çox getdiyimiz yığışıb mübahisə etdiyimiz yer idi. İnstitutdan ədəbiyyat dərnəyindən ayrılandan sonra təzə əsərlər haqqında mübahisələr edərdik, təzə yazılarımızı gecənin bir vaxtınacan bir-birimizə oxuyar, söhbətləşərdik. O vaxt 1-ci Sverdlovsk (indi Salatın Əsgərova) 125-də yerləşən kiçik otaq bəlkə də yoxdu. O kiçik otaqda bizim necə böyük-böyük arzularımız dilə gəlirdi. Sabir o balaca otağı balaca, isti bir yuvaya bənzədirdi.

Əli, Tofiq, Məmməd dünyasını xeyli vaxtdır dəyişib. Sabir də o xatirəli kiçik otağın söhbətlərini sinəsində apardı.

Böyük şairimiz Mirzə Ələkbər Sabir XX əsrin 11-ci ilində dünyasını dəyişmişdi. Onun adını daşıyan qüdrətli nasirimiz Sabir Əhmədli XXI əsrin 9-cu ilində dünyasını dəyişdi.

Şerimizin və nəsrimizin Sabirləri əbədi olaraq xalqımızın yaddaşında yaşayacaq!

Əsərləri
"Toğana" (1981),
"Yasamal gölündə qayıqlar" (1984),
"Gedənlərin qayıtmağı, dünyanın arşını" (1985),
"Kütlə" (1999),
"Axirət sevdası" (2003),
"Şəhid ruhu" (2004) və s. kitabların müəllifidir.

Yazıçının ölümü

"Bu sənətdə adam öz bağının bəhrəsini yemir" - Sabir Əhmədli mənə belə demişdi..



...Əslində bu yazını Çingiz Aytmatovun vəfatını eşidən andan yazıram. Böyük bir yazıçı təfəkkürünün itkisi, əsl yazıçı ürəyinin dayanması ilə barışa bilmirdim və mənə elə gəlirdi ki, Yer bu boşluqdan ağlını itirəcək... Ağlı azan, ipi boşalan Yeri Allahın yadına salıb yalvarırdım ki, qanadını onun üstündə saxlasın, balalarımıza, körpələrə rəhm eləsin...

Çingiz Aytmatovla vidalaşmaq çətin idi. O, yaxın dostumun atası kimi mənə doğma, Yaradan İnsan kimi əlçatmazdı. Yaradan İnsan sirli bir anlayışdı - ya insanın tanrıya, ya da tanrının insana sarı yolundakı kəsişmə nöqtəsidir. Biz bu nöqtəni ona görə görürük ki, ta inkar edə bilmirik.

O mənim üçün həm də "Əlvida, Gülsarı" deyib "Qiyamət"ə qaçdığım, dəniz kənarındakı alabaşla, ağ buludla, ana maralla, qurd ailəsiylə oynadığım, bu həyatın "Əsrdən uzun gün"ündən, "Edam kötüyü"ndən qorxduğum illərim demək idi. Adam bir ilindən ayrılanda dözə bilmir, o ki ola ömrünün bir parçası ilə vidalaşasan...

Onun yubileylərini, bu yubileylərin təntənəsini gözləyirdim, amma heç ağlıma da gəlməzdi ki, 80 illiyinin Bakıdakı təntənəsi bizi görüşdürə bilər. Biz - jurnalistlər onunla birgə Fəxri Xiyabandan keçəndə qəbir daşlarına yanındakı adamlardan daha diqqətlə baxdığını, tez-tez başını qaldırıb səmaya göz gəzdirməyini müşahidə etdim. Heydər Əliyevin məzarını ziyarət edəndən sonra özü bir yer seçib jurnalistlərə işarə ilə "buyurun" dedi, suallara qısa, məntiqi cavabını verdi. Səhərisi gün növbəti toplantıdan sonra qısa müsahibə istədim, dayandı. Yanındakılar tələsdiklərini, harasa artıq yubandıqlarını ona xatırlatdılar, çiynini çəkib bir növ günahkarcasına mənə dedi: "Devuşka, k sojaleniyu, vremeni tak malo..."

Ortaq türk dili ideyasına münasibətini, "Qar üstündə Məryəm"in taleyini bilmək istəyirdim... Bildim də - Azərbaycan yazıçıları ilə görüşdə Avrasiya Birliyinə daha çox önəm verdiyini, yarımçıq romanını hökmən bitirəcəyini açıqladı. Müasirlərindən çox razı olduğunu bildirən Aytmatov üzünü auditoriyaya tutub onu da dedi ki, müasirlərinizdən muğayat olun, bunu sizə 80 yaşlı bir ağsaqqal kimi deyirəm... Və bu səfər boyu onun çıxışlarını, jestlərini, görüşlərini izlədikcə məni qəribə bir hiss bürüdü: o elə bil türk elləri ilə vidalaşmağa, dostları ilə halallaşmağa gəlmişdi... Bu fikri o vaxt da dostlara dedim.

Niyə elə düşündüyümü bilmirəm, bəlkə Çingiz ağanın yorğunluğu, bəlkə də dönə-dönə sağollaşması, özünü adlı-sanlı yazıçıdan çox bir ağsaqqal kimi aparması, bizi bir-birimizə, yəni müasirlərimizə tapşırması diqqətimi çəkmişdi... Amma əgər yazıçının intuisiyası nədənsə narahat olsaydı, heç vaxt söz verməzdi, üstəlik təzə yazısı da vardı: "Bugünkü insanın mənəviyyatında bir boşluq var. O boşluq getdikcə böyüyür və bu, dünyada uzun illər boyu yaranmış harmoniyaların dağılmasına, parçalanmasına aparır..." Aytmatov tək-tək insanların həyatından başlanan mənəvi boşluqların nəticəsindən müasirlərini xəbərdar etmək, təlaşını, nigarançılığını yazmağa hazırlaşırdı...Yazıçını yaşadan yazıdır, elə öldürən də...

...O gündən bu günə, bu yazının başladığı vaxtdan bəri bütün bunları gündə yüz kərə ürəyimdə dolandırsam da, yazmırdım. Yazıçı Çingiz Aytmatovun ölümü ilə Yerin ən böyük dayağını itirdiyinə əminiydim, keçirdiyim sarsıntının dərinliyinə də əminiydim, amma elə bil qolumdan tutan kimsə, söykəndiyim nəsə vardı... YAZIÇI öldü, yaşasın YAZI! Hə, elədir, "Yazıçının ölümü"nü yazmırdım, çünki yazının həmişəyaşarlığına inanırdım və Çingiz Aytmatov imzalı yazılardan su içə-içə böyüyən körpə-körpə yazıları, yazılarıyla ölməzliyə, sevgiyə, bəşəriliyə can atan körpə-körpə yazıçıları görürdüm...

...Sabir Əhmədlinin vəfatı aprelin 17-ni tarixləşdirdi. Azərbaycan üçün o günün ən vacib xəbəri bu idi, amma nədənsə televiziyamız, mətbuatımız susdu... Azərbaycan xalqının Nikolay Qoqolu heç vaxt unutmayacağı, Çili, Panama, Koreya hadisələri haqqında məlumatlar yayıldı və... Azərbaycanın xalq yazıçısı, prezident təqaüdçüsü, görkəmli nasir, 20-yə yaxın roman müəllifinin vəfatı, dəfni xəbərinə vaxt qalmadı. Niyə?

"Məhəmmədi əsgərlikdən saxlatdıra da bilərdim, cəbhədən yayındıra da. Amma o boyda oğulu xalqdan gizlədə bilməzdim. Onu nə təhər gizlədəydim axı?" Bunu Sabir müəllim bir dəfə müsahibəmizdə dedi. Biz bu böyük etirafı tarixə çevirə bilmədik, ona görə də Sovet İttifaqı Qəhrəmanının qardaşı, şəhid atası, nəhəng yazıçının itkisinin fərqində olmadıq...

"O qədər qanı axan canlıda bu qədər nəfəs, hey, güc hardandır, ilahi?"- bircə elə bu "Qanköçürmə stansiyası" bəsiydi, ta heç nə yazmasa belə... Amma o, Azərbaycan ədəbiyyatında realist nəsrin ən böyük və ən gözəl nümunələrini yazdı. Ədəbiyyatımızda Sabir Əhmədli qədər təpədən dırnağa kimi realist olan və realizmi ömrünün sonuna kimi heç bir ədəbi cərəyana dəyişməyən ikinci yazıçımız yoxdur. 20-yə yaxın roman, üstəgəl, povest, üstəgəl, hekayə, üstəgəl, publisistika - ondan məhsuldar ikinci nasirimiz də yoxdur.

"Yeni romanımın adı "Ura"dır. Ura - qədim sözümüzdür, kənddə-kəsəkdə indi də işlənir. Bostanın son məhsuluna, ən axıra qalanına deyilir. Axır məhsul şirin olur, əvəzsiz olur...Bu gün çox işlək olan məşhur "Ura!" - kəlməsi ilə bir yaxınlığını da duyuram, o da son, finiş, axır deməkdir, ola bilər ki, bu söz elə türk dilindən gəlmədir..." - Sabir Əhmədli romanının adını ilk dəfə "Şans"a demişdi. Ad qəribəydi, heç bilmirdik yazaq, yoxsa yox, yadımdadır, uzun-uzadı müzakirələri, axır ki, rəhmətlik Hüseyn Əfəndi yekunlaşdırdı: "Uralamaq feli dilimizdə var -axıra qalanı yığmaq, son məhsulu toplayıb seçmək, ayırmaq deməkdir, onda elə kök də uradır". Sabir müəllim yazdı, mətbuat yazdı, söz işləkliyini qaytardı, indi hamı işlədir, rahat yazır...

Və həmin mətbuat aprelin 17-si, 18-i, 19-u Nikolay Qoqolun Azərbaycan xalqının xatirəsində əbədi yaşayacağını, onun şərəfinə Moskvada, Kiyevdə düzənlənən tədbirlərin xırda detallarını xatırlatdı, Sabir Əhmədlini unutdu... Biz Qoqolun Azərbaycan ədəbiyyatına, mənəviyyatına təsirini desək də, ta ondan uzağa gedə bilmərik. Sabir Əhmədli Qoqol deyil axı, o, Azərbaycan xalqının, Azərbaycan dilinin, Azərbaycan nəsrinin, Azərbaycan təfəkkürünün görkəmli xadimidir.

Yazılarını oxuya-oxuya bu dildə yazmağı, müsahibələrini izləyə-izləyə danışmağı, mühakimələrini-müşahidələrini dinləyə-dinləyə düşünməyi, müasirlərin daş karxanasına çevirdiyi mətbuatdan bezəndə susmağı ondan öyrənmişik. Ailə üzvlərini, yaxın qohumlarını tanıyıram - müəllim, həkim, alim... onlar Azərbaycan xalqına xidmət edirlər və edəcəklər də. Qardaşı, 19 yaşlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Cəmil Əhmədov "Azərbaycan!" deyib döyüşə atılmışdı, oğlu Məhəmməd Azərbaycan uğrunda şirin canından keçdi... Sabir Əhmədliylə bərabər bütün nəsli-kökü də Azərbaycana söz atanın qabağına sözlə, Azərbaycan xalqına "qan-qan"deyənin qabağına canıyla, qanıyla çıxıb. Bəs onda niyə Azərbaycan xalqı öz yazıçısının ölüm gününü qırağa qoyub Qoqolu unutmayacağına söz verir?!

... Oğlunu itirəndən sonra bir müddət mətbuata-filana çıxmadı. Onda Dövlət Radiosunda çalışırdım, 20-21 yaşım vardı, ondan müsahibə almağı mənə həvalə etdilər. "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktoruydu, zəng elədim, əvvəl razılıq vermədi. Əsərlərindən, ədəbiyyatımızdan söz saldım... Dedi, gəl.

Otağa girəndə nəsə oxuyurdu, salam verib özümü təqdim elədim. Diqqətlə mənə baxdı. Səsyazma aparatını qurdum, yaxın gəldi, stulu çəkib oturdu. Ədəbi prosesimizlə bağlı birinci sualımı verdim... Başını aşağı salıb oturmuşdu. Sualımı bir də təkrar elədim... Xeyli sükutdan sonra ayağa qalxıb əvvəlki yerinə qayıtdı, "danışa bilmirəm, bala" - dedi. Bu dəfə mən onun yanındakı stulu çəkib oturdum.

- Cavanlarımızın üzünə baxa bilmirəm. Mənim balam da bu yaşdaydı... Elə yaraşıqlı, qanı elə qaynar idi ... Sən mənim Məhəmmədimi tanıyırdın? Tanısaydın, heç vaxt bura müsahibəyə gəlməzdin, elə oğuldan sonra mən nə danışım, axı...

- Sabir müəllim, siz mənim atamı tanıyırdınız?

- Kimin qızısan?

- Bu dünyada balalarından başqa heç nəyi olmayan bir atanın... Yaşa dolan bir ata görəndə sevinirəm, deyirəm, yəqin onun da üzü, səsi, yerişi indi belə olardı... Hər dəfə də məəttəl qalıram ki, bütün atalar niyə bir-birinə belə oxşayır, onlara baxa-baxa atam yadımdan çıxır, atamı yada saldıqca onlar mənə doğmalaşır... Belə çıxır ki, mən səhv eləmişəm, yaşa dolan atanı görəndə gərək köks ötürüm ki, mənim atam bu illərin heç birinə qalxammadı...

Onu görəndə onsuz da kövrəlmişdim, bu söhbətdən sonra gözüm doldu, ta heç nə demədən aparatı yığışdırdım. Gəldi, dedi ki, bağışla məni, qızım, biz cavanlarımızdan çox şeyi öyrənməliyik, elə dərd çəkməyi də... Mən hər saat özünü itirən adam deyiləm, bala dərdi yaman pis imiş, ona dözəmmədim... Gəl, otur, yazıçı-jurnalist kimi yox, elə ata-bala kimi danışaq, nə istəyirsən, soruş, yaz...

Bu ilk görüşümüzdən sonra dəfələrlə ondan müsahibə aldım, yaradıcılığıyla bağlı müxtəlif yazılar hazırladım, bir sıra məsələlərə münasibətini soruşdum... Bir dəfə olsun belə, kiminsə, hansı həmkarınınsa qarasınca kəlməsini eşitmədim... Kiminsə yaradıcılığına dodaq büzdüyünü də görmədim, başqasından söz salanda da özünəməxsus ustalıqla söhbəti öz yaradıcılığının üstünə gətirirdi. Əliylə rəfdəki kitablarını göstərib gülə-gülə deyirdi : "Nəvəm məndən soruşur ki, baba, sən bu kitablarlın hamısını oxumusan? Deyirəm, hə, oxumaq bir yana, mən onların hamısını yazmışam da... İndiki cavanların ən çox qorxduğu şey kitabdır..."

İtirdiyimiz adam, bax, belə yazı-pozu adamıydı. Özündən danışıb-eləməyi də yoxuydu, deyirdi ki, bu sənətdə adam öz bağının bəhrəsini yemir. Bir dəfə də soruşdum ki, bu şairlər, yazıçılar diyarında niyə özünüzə yaxın bir dost, həmdəm tapmadınız, axı? Belə cavab verdi: "O qruplaşma-filan məndən uzaq bir şeydir, qaldı ki, dost məsələsinə... Özümdə də günah var. Bilirsənmi, daş adamın öz ayağını yaralamayınca, ağrının nə olduğunu bilmirsən... Başına gələn başmaqçı olur..."

Bizim yazıçımız belə adamıydı - dili şirin deyildi, qılığı yoxuydu, ədəbi tədbirlərdən, çayxana müzakirələrindən, mühitdaxili söz-söhbətlərdən uzaqıydı... Gendən quru adam kimi görünsə də, sadəydi, simsarıydı...

Yazıçının sələfi də olmaq gözəldi, xələfi də... Ən çətini yazıçının müasiri olmaqdır. Mirzə Fətəli Axundovun müasirləri onun meyitini ortada qoyduqlarına görə bu gün yada salınır və...

"Müasirlərinizdən muğayat olun" - 80 yaşlı Aytmatovun ağsaqqal sözü qulağımda səslənir, "Daş adamın öz ayağını yaralamayınca ağrının nə olduğunu bilmirsən" - 79 yaşlı Sabir Əhmədlinin etirafını da elə bil təzədən eşidirəm və yazıçının ölümünə müasirlərinin etinasız münasibətini düşünürəm... "Sizdən sonra gələn nəsillər bir gün sizin üzünüzə..." - Mirzə Cəlilin səsini eşidirəm, qorxuram, utanıram...

YAZIÇI öldü, yaşasın YAZI - yox, inanmıram. Yazıçıların ölümü bizi yazının ölümünə yaxınlaşdırır... Aytmatovun dediyi böyük mənəvi boşluq bəlkə elə budur?! Böyük yazıçı deyiləndə onun adını çəkirik, Nobel mükafatı verəndə başqasının... 80 illiyində namizədliyini türk dünyası irəli sürdü, axırı nə oldu? Guya dünya Aytmatovu tanımır?

Biri var, müasirini tanımayasan, bilməyəsən, biri də var, dəyərini biləsən, onu tanıyasan və yanından ötəsən...

Bu elə Yazının ölməyi deməkdir ...

Filmoqrafiya
Evlənmək istəyirəm (film, 1983)