Haqqinda.az

“İnsanlardan eləsi də vardır ki, Allaha şəklə ibadət edər. Əgər ona bir xeyir toxunsa, (dini barəsində) arxayın olar (islamdan möhkəm yapışar). Yox, əgər ona bir bəla (müsibət) üz versə, çöhrəsi dəyişər (islamdan üz döndərib yenə küfrə qayıdar). Beləsi dünyanı da əldən verər, axirəti də. Açıq-aşkar ziyan budur, bu!”



Qurani Kərimdə çox önəmli mövzulardan biri də insanların imtahan olunmasıdır. Quranın bir çox ayələrində insanların, xüsusilə möminlərin hər gün, hər hadisədə sınaqdan keçirilməsindən xəbər verilir. Belə ki, bəzi ayələrdə ildə bir-iki dəfə insanların imtahan olunması göstərilsə də, digərlərində bu imtahanların həm də gündəlik olduğu bəyan edilir. “Tövbə” surəsinin 126-cı ayəsində belə buyurulur:



“ Onlar ildə bir və ya iki dəfə imtahan olduqlarını görmürlərmi? Yenə də tövbə etmir, ibrət almırlar.”



İmtahanın gündəlik olmasını göstərən ayələr Quranda çoxdur . Nümunə olaraq “Mülk” surəsinin 1-2 –ci ayələrini göstərmək olar.



İnsanların Allah-təala tərəfindən sınaqdan keçirilməsi çox əhəmiyyətli mövzu olduğu üçün, bu haqda ayələr həddindən artıq çoxdur. Lakin ayələrin insanlara çatdırmaq istədiyi əsas məqam ondan ibarətdir ki, onlara verilən bütün naz-nemətlər imtahan xarakterlidir, insanların kim olduğunu üzə çıxarmaq üçündür. Odur ki, Allah təala “Fəcr” surəsinin 15-ci və 16-cı ayələrində insanlara verilən və ya alınan naz-nemətlərin fəlsəfəsinin imtahan olduğunu açıqlayır:



“İnsana gəlincə, Rəbbi onu sınayıb ehtiram göstərəndə və ona nemət verəndə: "Rəbbim mənə ehtiram göstərdi!"– deyər. Amma onu sınamaq üçün ruzisini azaldanda: "Rəbbim məni alçaltdı!"– deyər.”



Bu imtahanlar ümumi olduğundan bütün insalara şamil olur. Lakin Allah mömin bəndələri bu sınaqlardan əlavə başqa imtahanlarla da sınağa çəkir. Belə ki, Quranın “Ənkəbut” surəsinin 2-3-cü ayələrində möminlərin doğru və yalançı iman sahibi olduğunu üzə çıxarmaqdan ötrü xüsusi sınaqlardan keçirilməsi qeyd olunur:



“İnsanlar elə güman edirlər ki, təkcə: "İman gətirdik!"– demələri ilə onlardan əl çəkiləcək və onlar imtahan edilməyəcəklər? Biz onlardan öncəkiləri də sınaqdan (fitnədən) keçirmişdik. Sözsüz ki, Allah doğru danışanları da, yalançıları da aşkara çıxardacaqdır.”



Ayədəki “fitnə” sözü insanlara çox tanış sözdür. Bəzi insanlar elə zənn edir ki, fitnə zamanı onun üzərinə heç bir vəzifə düşmür, və ya iman gətirdikdən sonra artıq o cənnət əhlidir. Lakin ayədə açıq aşkar göstərilir ki, insanın iman gətirdikdən sonra xüsusi imtahanlarla üzləşməsi qaçılmaz olur və fitnə zamanı məsuliyyətinin daha da artması danılmazdır. Odur ki, bu ayənin ardı və şərhi olaraq “Ali-İmran” surəsinin 179-cu ayəsində buyurulur: “Allah pisi yaxşıdan ayırmayınca möminləri sizin olduğunuz vəziyyətdə tərk edən deyildir. Allah sizə qeybi bildirən deyildir. Lakin, Allah Öz elçilərindən istədiyini seçər. Odur ki, Allaha və Onun elçilərinə iman gətirin! Əgər iman gətirib Allahdan qorxsanız, sizə böyük bir mükafat verilər”.

Qurani Kərimdə insanların imtahan məsələsi qeyd olunmaqla yanaşı, hansı vasitələrlə bu imtahanların həyata keçirilməsi də açıq bəyan olunmuşdur. “Bəqərə” surəsinin 155-ci ayəsində Allah təala buyurur:



“Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal-dövlət, insan və məhsul itkisi ilə sınayarıq. Səbir edənlərə müjdə ver”



Ayədən göründüyü kimi Allah-təala insanları qorxu, aclıq və s. vasitələrlə imtahan edir. Ayədə önəmli mətləblərdən biri “lənəblüvənnəkum” cümləsidir. Ayədə gələn “lə” və “nuni səqilə” təkidi göstərməkdədir. Yəni Allah-təala bu vasitələrlə insanları mütləq və mütləq imtahan edəcəyini bildirmək istəyir. İkinci önəmli məqam isə qorxunun, bu imtahan vasitəsinin başqa vasitələrdən daha əvvəl gəlməsidir. Yəni imtahan vasitələri içində ən önəmli vasitə qorxudur ki, Allah-təala bütün möminləri onunla sınağa çəkir. Elə ona görə idi ki, mağarada qorxu imtahanından alnı açıq, üzü ağ çıxa bilməyən birinci xəlifə “Tövbə” surəsinin 40-cı ayəsində qınanılır. Baxmayaraq ki, sadaladığımız və bu barədə olan başqa ayələr insanlardan yox, Allahdan qorxmağın vacibliyini dəfələrlə bəyan etmişdir. Səhabələrə və müsəlmanlara bu ayələri şərh edən, əhvalatları əks etdirən başqa ayələr də nazil oldu ki, onlar bu hadisələrdən özləri üçün nəticə çıxarsınlar. Başqa peyğəmbərlərin, o cümlədən sonuncu peyğəmbərin ən böyük problemlərindən biri insanların həssas məqamda qorxu üzündən meydanı tərk edərək peyğəmbəri tək-tənha qoyub qaçmaları olmuşdur. Bu barədə nazil olan ayələr şərti olaraq 3 qismə bölünür:



1.Bəzi müsəlmanlar müharibəyə getməkdən imtina edirdilər



Bu barədə olan ayələr çox olduğundan nümunə üçün son döyüşdə nazil olan “Tövbə” surəsinin 38, 39 və 40-cı ayələri diqqətinizə çatdırırıq:



“Ey iman gətirənlər! Sizə nə olub ki, "Allah yolunda döyüşə çıxın!"– deyildikdə yerinizdə qaxılıb qalırsınız? Olmaya, axirətdən daha çox dünya həyatından razısınız? Halbuki dünya həyatının keçici zövqü axirətlə müqayisədə çox dəyərsiz bir şeydir. Əgər döyüşə çıxmasanız, Allah sizi ağrılı-acılı bir əzaba düçar edər və sizi başqa bir qövmlə əvəz edər. Siz isə Ona heç bir zərər yetirə bilməzsiniz, çünki Allah hər şeyə qadirdir. Əgər siz Peyğəmbərə kömək etməsəniz, bilin ki, Allah ona artıq kömək göstərmişdir. O vaxt kafirlər onu iki nəfərdən ikincisi olaraq Məkkədən çıxartdılar. O iki nəfər mağarada olarkən onlardan biri öz yoldaşına (Əbu Bəkrə) dedi: "Qəm yemə, Allah bizimlədir!" Bundan sonra Allah ona arxayınlıq nazil etdi, sizin görmədiyiniz döyüşçülərlə ona yardım göstərdi və kafirlərin sözünü alçaltdı. Ancaq Allahın Sözü ucadır. Allah Qüdrətlidir, Müdrikdir.”



Quran məntiqinə əsasən belə möminlər Allahpərəst yox, dünyapərəst olan qorxaqlardır.



2.Müharibəyə gedib məsuliyyətli məqamda meydanı tərk edənlər



Belə möminlər Allahın əmrinə itaət edib müharibəyə gəlsələr də, çox təəssüflər olsun ki, çətin və həlledici məqamda peyğəmbəri müharibə meydanında tək buraxaraq, hətta bəzi hallarda imanlarını da əldən verirdilər. Buna “Ali-imran” surəsinin 152, 153, 154 və 155-ci ayələrini misal göstərmək olar:



“Siz Allahın izni ilə düşmənləri qırıb-çatdığınız zaman, Allah sizə verdiyi vədini yerinə yetirdi. Nəhayət O, sizə arzuladığınız şeyi göstərdikdən sonra ruhdan düşdünüz, Peyğəmbərin əmri barəsində bir-birinizlə mübahisə etdiniz və asi oldunuz. İçərinizdən kimisi dünyanı, kimisi də axirəti istəyirdi. Sonra Allah sizi sınamaq üçün üzünüzü onlardan döndərdi. O, artıq sizi bağışladı. Allah möminlərə qarşı lütfkardır. O zaman Peyğəmbər arxanızdan (düşmənə yaxın olan sıralardan) sizi çağırdığı halda siz heç kimə əhəmiyyət vermədən düşməndən qaçırdınız. Allah da sizi qəminizin üstünə qəm qoymaqla cəzalandırdı ki, əlinizdən çıxan şeylərə və başınıza gələn müsibətə görə kədərlənməyəsiniz. Allah nə etdiklərinizdən xəbərdardır. Sonra O, bu qəm-qüssənin ardınca sizə bir təskinlik – bir qisminizi bürüyən mürgü nazil etdi. O biri qisminiz isə öz canlarının hayına qaldı. Onlar: "Bu işdə bizim üçün bir xeyir varmı?"– deyə Allah barəsində haqsız olaraq, cahiliyyə dövründəkinə bənzər düşüncələrə qapıldılar. De: "Bütün işlər Allaha aiddir!" Onlar sənə bildirmədiklərini öz içərilərində gizlədir: "Əgər bu işdə bizim üçün bir xeyir olsaydı, elə buradaca öldürülməzdik"– deyirlər. De: "Əgər siz evlərinizdə olsaydınız belə, öldürülməsi qabaqcadan müəyyən edilmiş kimsələr yenə çıxıb öləcəkləri yerlərə gedərdilər. Allah sizin kökslərinizdə olanları sınamaq, qəlblərinizdə olanları təmizləmək üçün belə etdi. Allah kökslərdə olanları bilir". Uhudda iki qoşun qarşılaşdığı gün içərinizdən üz döndərənləri şeytan, qazandıqları bəzi günahlar üzündən səhv etməyə vadar etdi. Allah artıq onları bağışladı. Həqiqətən, Allah Bağışlayandır, Həlimdir.”



Sonuncu ayədə gördüyünüz kimi, belə möminlərin müharibədən qaçmasının səbəbi də izah olunur. Belə ki, onların azmasına səbəb şeytan olsa da, əsas səbəb müharibədən öncə günah sahibi olmaları idi.

Əli(ə) “Nəhcül-bəlağə”nin 70-ci xütbəsində mübarizəni yarıda qoyub qaçan insanları hamiləliyin ağır günlərinə dözən, son günlərində isə uşağını salan qadınlara bənzədir. O qadınlar ki, ərləri ölüb, dulluq müddətləri də uzun çəkir. Xütbənin mətni belədir:



“Böyük Allaha şükür və sitayişdən və Həzrəti peyğəmbərə salamdan sonra, ey İraq camaatı! Siz hamiləliyi başa vurduqdan sonra uşağını salaraq ölü doğan, əri ölən və dulluq müddəti uzun çəkən, (öldükdən sonra oğlu və əri olmadığına görə) tamamilə yad adamların irsinə sahib çıxdığı hamilə qadın kimisiniz.”



3.Üzü ağ çıxan möminlər.



Sona qədər imanını qoruyub şeytanla mübarizədə qalib çıxan möminlər də var idi . Hərçənd ki, belələri az idi. Buna misal olaraq “Əhzab” surəsinin 22, 23, 24 və 25-ci ayələrini göstərmək olar:



“Möminlərin içərisində Allaha etdikləri əhdə sadiq qalan kişilər vardır. Onlardan kimisi əhdini yerinə yetirib şəhid olmuş, kimisi də şəhid olmasını gözləyir. Onlar əhdlərini əsla dəyişdirməyiblər. Bu ona görədir ki, Allah doğru danışanları doğruluqlarına görə mükafatlandırsın, münafiqlərə də ya istəsə əzab versin, ya da onların tövbələrini qəbul etsin. Həqiqətən, Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir. Allah kafirləri qəzəbli olduqları halda geri qaytardı və onlar heç bir xeyrə nail olmadılar. Döyüşdə Allah möminlərə kifayət etdi. Allah Qüvvətlidir, Qüdrətlidir.”



Keçmiş ümmətlərin və möminlərin başına gəlmiş əhvalatların Quranda buyrulmasına və peyğəmbərimizin də o ayələri şərh etməsinə baxmayaraq, bir çoxları çətin məqamlarda özləri üçün düzgün nəticə çıxara bilmirdilər. O hadisələrdən biri Talutla Calut arsında baş verən döyüşdür. Bu müharibədə də dindarların bir qismi döyüş ərəfəsində qaçır, digər qismi yarı yolda azır, başqa bir dəstəsi çayı keçəndən sonra Calutun qoşununun çoxluğundan qorxaraq döyüşdən imtina edir, sona qədər qalan yəqin sahibləri isə imtahandan üzü ağ çıxırlar. Halbuki, bütün bu dəstələr peyğəmbərlərindən Allah tərəfindən onlar üçün bir rəhbər seçilməsini istəmişdilər. Lakin gördüyünüz kimi, az bir qisimdən başqa çoxu əhd-peymanlarına sadiq qalmadılar. Bu hadisəni Allah-təala Qurani Kərimdə bütün müsəlmanlara, həmçinin biz möminlərə ibrət olaraq nazil etmişdir. Şübhəsiz ki, bu ayələrdən nəticə çıxaranlar yəqin sahibləri olacaqlar. Ayələrin təfsilatı belədir:



“Bəqərə”. 246-dan 252-ə qədər olan ayələr.



“Musadan sonra İsrail oğullarından olan əyanların başına gələnləri bilmirsənmi? O zaman onlar öz peyğəmbərlərinə dedilər: "Bizə bir hökmdar təyin et ki, Allah yolunda vuruşaq!" O dedi: "Sizə vuruşma vacib edilsə, ola bilsin ki, vuruşmayasınız?" Onlar dedilər: "Madam ki, biz yurdumuzdan çıxarılmışıq və övladlarımızdan ayrılmışıq, onda nə üçün Allah yolunda vuruşmayaq?” Vuruşmaq onlara vacib edildikdə isə onlardan az bir qismi istisna olmaqla hamısı döyüşdən üz çevirdilər. Allah zalımları tanıyır. Peyğəmbərləri onlara dedi: "Allah Talutu sizə hökmdar təyin etdi!" Onlar dedilər: "O necə bizə hökmdar ola bilər ki, biz hökmdarlığa ondan daha çox layiqik və ona heç böyük var-dövlət də verilməmişdir". O dedi: "Allah sizin üzərinizə onu hökmdar seçdi, elm və bədəncə onun gücünü artırdı. Allah Öz mülkünü istədiyi kəsə verir. Allah hər şeyi Əhatəedəndir, Biləndir. Peyğəmbərləri onlara dedi: "Onun hökmdarlığının əlaməti sizə bir sandığın gəlməsidir. Onun içərisində Rəbbinizdən bir təskinlik, Musanın ailəsindən və Harunun ailəsindən qalan bəzi şeylər vardır. Onu mələklər gətirəcək. Əgər siz möminsinizsə, bu sizin üçün bir dəlildir. Talut qoşunla birlikdə döyüşə yola düşdükdə əsgərlərinə dedi: "Allah sizi bir çayla imtahan edəcək. Kim ondan içsə, məndən deyildir. Bir ovuc götürən istisna olmaqla, kim ondan dadmasa, o, məndəndir". Onların az bir qismi istisna olmaqla hamısı ondan su içdilər. Talut onunla olan möminlərlə birlikdə çayı keçdikdən sonra bəziləri dedilər: “Bu gün bizim Caluta və onun qoşununa gücümüz çatmayacaq”. Allahla qarşılaşacaqlarını yəqin bilənlər isə dedilər: "Neçə-neçə az saylı dəstələr Allahın izni ilə çox saylı dəstələrə qalib gəlmişdir!" Allah səbir edənlərlədir. Onlar Calutun və onun qoşununun qarşısına çıxdıqda dedilər: "Ey Rəbbimiz! Bizə səbir ver, qədəmlərimizi möhkəmlət və kafir qövmə qələbə çalmaqda bizə yardım et! Möminlər Allahın izni ilə onları darmadağın etdilər. Davud Calutu öldürdü. Allah ona hökmranlıq və hikmət verdi, ona istədiyini öyrətdi. Əgər Allah insanların bəzilərini digərləri ilə dəf etməsəydi, yer üzü fəsada uğrayardı. Lakin Allah aləmlərə qarşı lütfkardır. Bunlar Allahın ayələridir. Biz onları sənə haqq olaraq oxuyuruq. Şübhəsiz ki, sən göndərilən elçilərdənsən.”



Bu ayələr peyğəmbərin ətrafında olan möminlərə ibrət və bildiriş olduğu kimi, bu gün də eynilə bizə dərs və bildirişdir.



249-cu ayədən aşağıdakı nəticələri çıxarmaq olar:

I Onların bir qismi sudan içərək imtahandan çıxa bilmədilər.

II Su imtahanından çıxa bilənlər Calutla üz-üzə gəlmək, döyüşmək imtahanından alnıaçıq çıxa bilmədilər.

III Quranın təbiri ilə desək, Allahın görüşünə yəqini olan kimsələr sona qədər mübarizəyə davam edərək, sınaqdan üzüağ çıxdılar.

Önəmli məqam bundan ibarətdir ki, 249-cu ayədə sona qədər döyüşən, bir an belə sarsılmayan möminlərə “yəqin sahibləri” adı verilmişdir. Baxmayaraq ki, bu insanlarla birgə olan başqa möminlər də çayı keçərkən imtahandan alnıaçıq çıxmışdılar, amma son anda zəiflik göstərərək qeybi imdadlara yox, zahiri gücə inandıqlarına görə bu məqama yüksələ bilmir, çəkdikləri əzab-əziyyətin mükafatını da əldən verirlər. Beləliklə də zahiri güc-qüdrətə, hesablamalara yox, ilahi hikmətə və onun qeybi yardımlarına inanan möminlər Allah nəzərində həqiqi möminlər və imtahandan üzüağ çıxan bəndələrdir.