Haqqinda.az

Sultan V Murad (30.05.1876-31.08.1876) -Osmanlı sultanı. V. Murat (d. 21 Sentyabr 1840, İstanbul - ö. 29 Avqust 1904, İstanbul), 33. Osmanlı padşahı. Atası Sultan Abdülmecit, anası çərkəz əsilli Şevkefza Qadın Əfəndinin. Əvvəlki Osmanlı padşahı Əbdüləzizin qardaşı oğlu və sonrakı Osmanlı padşahı II. Abdulhəmidin böyük qardaşının. Sultan Əbdüləzizin bir saray çevrilişi nəticəsində taxtdan endirilmədən sonra onun yerinə keçmiş (ya da keçirilmiş), 93 gün boyunca taxtda qaldıqdan sonra ağılı tarazlığının pozulduğu səbəb göstərilərək 31 Avqust 1876-cı ildə padşahlıq mövqesindən nazil edilmişdir. Osmanlı tarixi boyunca ən az müddət rəhbərlikdə qalmış olan padişahtır. Taxtdan endirildikdən sonra bir çox siyasi qrup tərəfindən yenidən rəhbərliyə gətirilməyə çalışılmış olmasına baxmayaraq, bu cəhdlərin heç biri müvəffəqiyyətli ola bilməmişdir.Mündəricat
1 Padşah olmadan əvvəlki həyatı
2 Təhsil həyatı
3 Veliahtlık dövrü
4 Sonrakı həyatı
5 Şəxsiyyəti və şəxsi həyatı
6 Yoldaşları və uşaqları


Padşah olmadan əvvəlki həyatı

Sultan Murat 21 Sentyabr 1840-cı ildə İstanbulda, Çırağan Sarayında anadan olub. Padşah Abdülmecit ilə Şevkefza Qadın Əfəndinin böyük oğulları. Atası padşah Abdülmecit tərəfindən çox sevilmekte və bu səbəblə onun tərəfindən vəliəhd elan edilmək istenmekteydi.

Təhsil həyatı

Atasının ilk kişi övladı olması səbəbindən təhsili və təhsilinə böyük diqqət göstərilən V. Murat, dövrünün ən məşhur alimlərindən Şərq mədəniyyəti və elm sahəsində dərs aldı. Əvvəl Ethem Paşadan, sonra isə Kamal Paşa ilə Gardet adlı bir Fransızdan dərs alaraq 14 yaş öyrənməyə başladığı Fransızcasını inkişaf etdirdi. Mızıkayı Humayun komandiri Guatelli Paşa və Augusto Lombardi adlı bir digər İtalyandan etdiyi piano dərsləri musiqi sahəsində irəliləyiş qeyd etdi və öz-özünə bir çox mahnı bəstələdi.

Veliahtlık dövrü

Sultan Əbdüləziz ilə birlikdə çıxdığı Avropa səyahəti əsnasında Avropanı yaxından görüb heyran qalmış, bu gəzinti əsnasında İngiltərədə tanış olduğu Uels Şahzadəsi (sonradan İngiltərə Kralı olan VII. Edward) ilə yaxın bir dostluq kurmuştu.Mason olan tək Osmalı padşahının, Masonluqda 18. dərəcəyə qədər yüksəlmişdir. Əmisinin tanışı sərbəstlik sayəsində, Kurbağalıderedeki köşkündə ailəsi və maiyeti ilə birlikdə rahat bir həyat yaşadı.

Taxta çıxışı və hökmdarlığı:

Sultan V. Murat, taxtdan endirilən Sultan Əbdüləzizin yerinə 30 May 1876-cı ildə padşah oldu. Cülus və beyət tarixinin qərarlaşdırılan gündən bir gün əvvələ alındığı özünə bildirilmediği üçün dairəsinə gələn əsgərlər tərəfindən tutuklanacağı vəhminə qapılaraq depressiyaya girdi. Serasker Hüseyn Avni Paşanın avtomobilinə minərkən Paşa avtomobildən inmeyerek böyük bir protokol murdar imza atmaqla yanaşı, belindən çıxardığı silahı qorxu içindəki V.Murat 'a uzatmış və qorxusu bir qat daha artmışdır. Sahildən çatanaya bindirileceği sırada dənizin fırtınadan görə qabarması üzərinə qorxuya qapılaraq minmək istəməmiş müdaxilə edilərək düzülmüş, Sarayburnuna keçilərək bir avtomobillə Beyazıt'taki Seraskerlik binasına (bugünki İÜ Mərkəz universitetin) gedilərək orada beyət mərasiminə başlanmışdır. Sultan Əbdüləzizin Topkapı Sarayına nəql edildiyi xəbəri gəlincə tələsik ilə Dolmabahçe Sarayına gedilərək mərasimdə orada davam edilmişdir.

Qısa müddət içində yaşadığı hadisələrin təsiri ilə artan qorxusu üzündən, mərasimin qısa kəsilməsi qərarlaşdırılmış, toplu halda dincliyə alınan qeyri-müslim camaat ruhaniləri özlərinə məxsus paltarlarıyla üzərinə gedincə qaçmağa çalışmışdır. Seraskerlikte və saraydakı mərasim əsnasında ənənəvi taxt Topkapı Sarayında getirilememiş və atalarının taxtına oturamamıştır. Padşahların mərasimlə Cümə namazına getdikləri Cümə Selamlığı əsnasında özünü sarayın hovuzuna atmağa çalışması üzündən bu mərasimdə bir daha cəsarət edilə bilməmiş, daha da əhəmiyyətlisi səltənətinin meşruiyetinin təsdiqi anlamına gələn qılınc alayı yapılamamıştır.

Bir neçə gün sonra Sultan Əbdüləzizin ölüm xəbərinin gəlməsi və sonra Hüseyn Avni Paşanın Çərkəz Həsən adlı gənc zabit tərəfindən öldürülməsi hadisələri üzərinə özünü tamamilə itirərək yatağında gözləri havaya tikilmiş halda hərəkətsiz kalakalmıştır. Xüsusi həkimi olan Dr. Kapolyon'un bir küvetin içinə yatırdaraq əlli zəli ilə qan almaq kimi son dərəcə səhv müalicə üsullarıyla vəziyyəti daha da pisləşmiş və sanki özündən ümid kəsilmişdi. Bu vəziyyətdə özündən ümid etdikləri ümidlərin suya düşdüyü qənaətinə çatan dövlət adamlarının qərarı ilə 93 gün qaldığı Osmanlı taxtından 31 Avqust 1876 tarixində endirildi.

Sonrakı həyatı

II. Abdulhəmid tərəfindən ailəsi ilə birlikdə məcburi iqamətə məcbur edildi. Ağıl sağlamlığı bir müddət sonra düzəldi. İki il sonra Ali Suavi hadisəsi baş verdikdə ailəsiylə birlikdə Çırağan bu gün Beşiktaş Anadolu Liseyi olaraq istifadə edilən hərəm binasına nakledildi.Bu hadisəyə qədər tanınan bir sıra serbestlikler tamamilə qaldırılmış və köhnə padşah ailəsi ilə birlikdə bir çox məhrumiyyətlərə məruz qalmışdır. Ağıl sağlamlığına təkrar qovuşduğu istiqamətindəki söz-söhbətlərin maiyetindeki bəzi kalfalar tərəfindən ortalığa yayılması bu tədbirlərin alınmasında təsirli olmuşdur. Çırağan'ın çölə ilə tamamilə əlaqəsinin kəsilməsi və möhkəm bir tarassut altına alınması bu dövrdə. Ailəsi və maiyetindekilerle birlikdə sıx bir qrupu meydana gətirmişlər və bu zümrəyə "Çırağanlılar" adı verilmişdir. Günlərini piano çalaraq, nəvələrinə ithaf etdiyi bəstələr edərək və onların musiqi istiqamətində eğitimleriyle maraqlanaraq keçirdi. 28 il davam edən bu uzun məhrumiyyət illərində ailəsi genişlemekle birlikdə itkilər da yaşanmışdır. Çırağan illərində iki qızı, səkkiz nəvəsi və şahzadə Əhməd Nihat Əfəndinin oğlu olan nəvə uşağı Şahzadə Əli Vasıb Əfəndi dünyaya gəlmişlər (1903). Bununla birlikdə Fehime Sultanın anası Meyliservet Kadınefendi, qızı Aliye Sultan, nəvəsi Cəlilə Sultan, Səlahəddin Əfəndinin ölü doğulan iki oğlu və üç gəlini vəfat etmiş bu itkilər köhnə padşahı dərindən sarsıtmışdır. Xüsusilə böyük bir sevgiylə bağlı olduğu anası Şevkefza Validə Sultanın vəfatından sonra günlərlə kimsəylə görüşmemiş, yemək yeməyi belə rədd edərək kədərini uzun zaman yaşamış, köhnə günlərindəki həyata bağlı halından əsər qalmamışdır. Qızı Hadice Sultanın, II. Abdulhəmidin damadlarından Kəmaləddin Paşa ilə girişdiyi bir könül əlaqəsinin ortaya çıxması üzərinə şəkər xəstəliyinə tutulmuş və bu narahatlığına yoldaşlıq edən qanlı basurunda təsiriylə 29 Avqust 1904 'də vəfat etmişdir. Sultan II. Abdulhəmid tərəfindən səssiz sədasız və sadə şəkildə Yeni Məscidi türbəsində anasının yanına dəfn edilməsi əmr edildi. Cənazəsi Topkapı Sarayına nəql edilmiş, padişahlara məxsus şəkildə Jilet-i Səadət Dairəsində gasledilerek təchiz və tekfini edildikdən sonra cənazə namazı üçün Sirkeci'ye gətirilmişdir. Burada xalqın diqqətini çəkməmək və hər hansı bir taşkınlığı qarşısını almaq üçün hərbi birliklər kordon yaradaraq möhkəm tədbir almalarına baxmayaraq, bəzi qruplar kordonu aşaraq tabuta çatmışlar və köhnə padşaha duyduqları hörməti göstərmişlər. Yeni Məscidi Turhan Validə Sultan türbəsində əlavə olaraq inşa edilən Cədid Havatin türbəsində anasının yanına dəfn edildi.

Şəxsiyyəti və şəxsi həyatı

Uşaqlığında yaxşı bir təhsil alan Sultan V. Murat, yaxşı dərəcədə Fransızca öyrəndi. Oxumağa və ədəbiyyata olduqca düşkün idi. Fürsət tapdıqca Fransadan getirtiği kitabları, xarici qəzetləri uzun uzun oxucu, veliahtlık dövründə Ziya Paşa, Namiq Kamal kimi o dövrün bir çox şairi ilə söhbətlərdə olardı. Musiqiyə də maraqlı olan Sultan V. Murat, həm piano çalar həm də qərb musiqisi budağında bəstələr edərdi. Schottich və Vals bilinən əsərləridir. Sultan Vahideddin'in deyişiylə;

"Qardaşlar (V.Murat 'ı) tərəzinin bir tərəfinə, biz digər yeddi qardaş o biri tərəfinə qoysalar qardaş ağır basardı"

dediyi qaynaqlarda ifadə edilmişdir. Ailəsinə və maiyetine qarşı son dərəcə nəzakətli rəftar olan, gerçək nəzakət sahibi, həssas bir duyğu quruluşuna sahib, natiqlik qabiliyyəti və davranışları ilə ətrafındakıları təsir edə bilən qiymətli bir şəxsiyyət quruluşuna sahib idi.

Yoldaşları və uşaqları

Eleron mövhibələr Başkadınefendi (1835-1936) 'dən Şahzadə Mehmed Səlahəddin Əfəndi [1861 - 1915]


Reftarıdil Kadınefendi (1838-1936) 'dən: Şahzadə Süleyman Əfəndi [1866 - 1866]

Şayan Kadınefendi (1853-1945) 'dən: Hadice Sultan (1870-1938). (İlk evliliyi Əli Vasif Paşa [ö.1918] ilədir. Bu evlilikdən Ayşe Hanımsultan dünyaya gəlmişdir. İkinci həyat yoldaşı Rauf Hayrəddin Beyefendi'dir. Uşaqları: Hayri Bəy-əfəndi, Səlma Hanımsultan [1914-1941]. Kenize Muradın anasıdır.) Şahzadə Seyfəddin Əfəndi [1872 - 1872]


Meyliservet Kadınefendi (1854-91) 'dən: Fehime Sultan (1875-1929). (İlk həyat yoldaşı Əli Qalib Paşa [1871-1950] 'dır. İkinci evliliyini Mahmud Behçet bəy ilə etmişdir. Uşaqlar: Nemzâde Hanımsultan [1911-2000]. Timur Can Paşazade'nın (1978), ata tərəfdən nənəsinin.)


Rəssam Xanım-əfəndi (1860-1910) 'dən: Fatma Sultan (1879-1932). (Həyat yoldaşı Mahmud Rafiq İris [1887-1952] 'dir. Uşaqları: Ayşe Hadice Xanım-əfəndi [1909-1968], Məmməd Əli Bəy-əfəndi [1909-1981], Cəlaləddin İris [1916-1997]) Aliye Sultan (1880-1903).

Digər yoldaşları: Cenaniyar Qadın Əfəndi, Gövhəri Qadın Əfəndi, Teranidil Qadın Əfəndi, Cevherriz Xanım-əfəndi, Nevdür Xanım-əfəndi, Remişnaz Xanım-əfəndi və Filizten Xanım-əfəndi.