Haqqinda.az

Alman tədqiqatçısı Muh­­len ya­zır­­dı: Türk-­ta­tarlardan mil­­li le­gion­­lar ya­rat­maqda iki türk ge­ne­ra­lı­­nın xü­s­u­si ro­lu ol­muş­du və 1941-­ci ilin okt­yab­rın­­da bu pla­nın müs­­bət hə­y­a­ta ke­ci­­ril­­mə­­sin­­də cəhd­­lər gös­­tər­­miş­­di­­lər. Hə­­min ge­ne­ral­lar­dan bi­­ri ta­nın­­mış hərbçi Nuru Paşa, di­­gə­­ri isə ge­ne­ral Ərkilət idi. Hə­­lə 1941-­ci ilin sent­yab­rın­­da Ber­li­­nə gə­­lən Nu­ru Pa­şa Al­ma­ni­y­a Xa­ri­­ci İş­­lər Na­zir­­li­­yi ilə əla­­qə­­lər qu­rub Veyts­ze­ker və Ber­man­la gö­­rüş­­lər ke­çir­­mişdir.

1941-­ci ilin pa­yı­­zın­­da Hit­­ler­lə Tür­­ki­­yə or­du­su Baş Qə­r­ar­ga­hı­­nın ge­ne­ra­lı Ər­­ki­­lə­­t arasında danışıq oldu. Şər­­qi Prus­si­y­a iqa­­mət­­ga­hın­­da gö­­rü­­şən ge­ne­ra­lın tək­­li­­fi Hit­­le­ri ma­raq­lan­dır­­mış­­dı. Tür­­ki­­yə­­ni öz tə­­rə­­fi­­nə çək­­mə­­yə ça­lı­ş­an Hit­­ler 1941-­ci ilin no­yab­rın­­da Tür­­küs­­tan le­gio­­nu­nun ya­ra­dıl­­ma­sı­n­a ra­zı­­lıq ver­di. Al­man or­du­su­nun ta­ma­mi­­lə məx­­fi olan 1941-­ci il 3 de­kabr ta­rix­­li əm­­ri ilə mü­­səl­­man-­Qaf­qaz, gür­­cü və er­mə­­ni le­gion­­la­rı for­ma­laş­dı­­rıl­­ma­ğa baş­la­dı. Son­ra­dan mü­­səl­­man-­Qaf­qaz le­gio­­nu şi­m­a­li-­qaf­qaz­lı və azər­­bay­can­lı ol­maqla iki ye­rə ay­rıl­­dı. 1942-­ci ilin or­ta­la­rın­­da on­la­ra da­ha iki­­si əla­­və edil­­di: Krım tatarları və Volqaboyu tatarları.

İlk vaxtlar mühacirlərdən ibarət Azərbaycan legionuna sonradan azər­­bay­can­lı əsir­­lər də daxil olmağa başladılar. Əsir azərbaycanlılar di­­gər xalq­lar­dan olan­lar­la bir­­gə al­man ober-­ley­te­nant Ba­ron fon Qou­be­nin baş­cı­­lı­­ğı al­tın­­da Za­po­roj­ye ya­xın­­lı­­ğın­­da­kı 444 say­lı təh­­lu­­kə­­siz­­lik di­­vi­­zi­y­a­sın­­da bir­­ləş­­di­­ril­­di. Son­ra on­lar­dan al­man za­bit­­lə­­ri­­nin rəh­­bər­­li­­yi al­tın­­da Tur­­kus­­tan ta­bu­ru ya­ra­dıl­­dı və bu son­ra­dan 444 say­lı turk ta­bu­ru adı­­nı al­dı.

La­kin mu­h­a­cir­­lə­­rin Al­ma­ni­y­a hö­k­u­mə­­ti təm­­sil­­ci­­lə­­ri ilə da­nı­­şıq­­la­rı hec də uğur­lu get­mir­­di. Xu­s­u­sən, Şi­m­a­li Qaf­qa­z xalqları, gürcülər və azərbaycanlılar öz öl­­kə­­lə­­ri­­nin mus­­tə­­qil­­li­­yi­­ni irə­­li sür­­dü­­yün­­dən al­man­lar tə­­rə­­fin­­dən qə­b­ul edil­­mir­­dilər. Be­lə ol­duq­da, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Şi­m­a­li Qaf­qaz­lı Səid Şamil Al­ma­ni­y­a­dan çı­­xıb get­mək məc­­bu­riy­­yə­­tin­­də qaldı. La­kin fon Men­de cə­­tin­­lik­­lə də ol­sa, M. Ə. Rə­s­ul­za­də­­ni mu­­vəq­­qə­­ti ola­raq sax­la­ya bil­­­­di. Hə­­min dovr­­də Al­ma­ni­y­a­da M. Ə. Rə­s­ul­za­də­­nin baş­cı­­lı­­ğı ilə Mil­­li Azər­­bay­can Ko­mi­­tə­­si də ya­ra­dıl­­dı.