Haqqinda.az

Con Baptist (ibranicə: יוחנן המטביל, Yoḥanan ha-mmatbil, ərəbcə: يحيى Yəhya və ya يوحنا المعمدان Yəhya əl Mamdan, aramicə: ܝܘܚܢܢ Yohanan) – xristianlığın ilk vaizi[1] və İordan çayında baptizm mərasiminin əsasını qoymuş[2] ən mühüm xristian dini obrazlardan biri[3]. Əksər tarixçilər onun həmçinin Hz. İsanı (ə.s.) da xaç suyuna çəkməsini qeyd edirlər.[4]

Con bütün müqəddəs İncil mətnlərində, o cümlədən yəhudi tarixçisi Cozefin əsərində xatırlanmışdır.[5] O, növbəti yəhudi peyğəmbərinin gəlməsi haqqında işarələri duyan və hazırlıqlara başlayan ilk şəxs olmuş, çətin həyat sürmüş, günhalara təhrik edən qanunlara qarşı çıxmış və Allahın ədalətinə ümid etmişdir. Con həm Xristianlıqda, həm də İslamda[6] xüsusi hörmət edilən şəxslərdəndir. Həmçinin Bahailik[7] və Mandaeizmdə də bu şəxsin xüsusi yeri vardır. Bəzi mütəxəssislər qeyd edirlər ki, o, yarı asketik həyat tərzi sürən Essenlərdən dən təsirlənərək qiyaməti gözləmiş, baptizm (xaç suyuna salma) mərasiminin əsasını qoyaraq[8], onu ilk dəfə sınaqdan keçirmişdir. Lakin, hər halda, bunu sübut edən dəlillər yoxdur.[9]

Müqəddəs Conun həyata keçirdiyi baptizm, tutduqları əməllərdən peşman olmuş günahkar insanların, günahlardan arınması mərasimi olmaqla, qədim yəhudi adət-ənənəsi ilə uyğunluq təşkil edirdi. Con özündən daha böyük və daha güclü olan hansısa məsihi gözləyirdi.[10] İsa (ə.s.) ola bilsin ki, Conun davamçısıdır.[2][11][12] İsrail hökmdarı Herod Antipas görür ki, Con, onun hakimiyyəti üçün təhlükə yaradır, arvadının da təkidi ilə onu aradan götürmək qərarına gəlir.[3] Bir çox xristian teoloqun qeyd etdiyinə görə İsa (ə.s.) Müqəddəs Conun missiyasını davam etdirmişdir və İsanın (ə.s.) ilk davamçılar əvvəllər Conun davamçıları olmuşlar.[13] Onların hər ikisi, həm İsa (ə.s.), həm də Con mürəkkəb tarixi, siyasi və dini proseslərin gerçəkləşdiyi bir dövrdə yaşamışlar.

Müqəddəs Con haqqında müqəddəs mətnlərdə yazılanlarla ilə yəhudi tarixçisi Cozefin yazdıqları arasında bəzi uyğunsuzluqlar vardır.[14] Əhdi-Cədiddə göstərilir ki, Con İsanın (ə.s.) gələcəyini əvvəlcədən xəbər vermişdir. Lakin tezliklə o, Herodun arvadının təhriki ilə həbs edilmişdir.[1] Xristianlar əksər halda İncilə istinadən inanırlar ki, Con İsanın (ə.s.) müşdəçisi və ya mübəşşiridir[15] və o, İsanın (ə.s.) gələcəyini xəbər vermişdir. O, həmçinin İlyas peyğəmbər kimi də qeyd edilir.[13] Lukanın İncilində isə o, İsanın (ə.s.) qohumu kimi də yad edilir.[16]

Cozef isə göstərir ki, Con İsanın (ə.s) doğulacağını əvvəlcədən bilərək, hazırlıqlara başlamış, doğum günü (24 iyun) ziyafət vermiş, şəhid olacağı günü (29 avqust) isə böyük kədərlə qeyd etmişdir. [1]

Bədii incəsənətdə Müqəddəs Con tez-tez kəsilmiş başı boçqabın içində Herod Antipasın ögey qızı Salome tərəfindən hökmdarın qonaqlarına təqdim edilərkən təsvir edilmişdir.[17]Xristian mədəniyyətində bu, Con Baptistin Herodun əmri ilə başı kəsilərək şəhid edilməsindən qaynaqlanmışdır.[18] O, həmçinin səhrada çırıq və köhnə paltar, dağınıq saçlarla, kitab yazarkən və ya qarşısında içində quzu olan tabaqla birgə təsvir edilir.[1] Pravoslav ikonalarında isə Müqəddəs Con tez-tez mələk qanadları ilə təsvir edilir. Markdan sonra (Mark, 1:2) o həm də "ἄγγελος" – angelos müjdəçi, xəbərçi kimi tanınır.[19]Mündəricat
1 İncildə
1.1 Doğulması
1.2 Fəaliyyəti
2 Con Baptist və Peyğəmbərlik
3 İosif
4 Əsas Xristian adətlərində
4.1 Şərq Provaslav Kilsəsində
4.2 Roma Katolik Kilsəsində
5 Yaradıcılığı
6 Başqa dinlərdə
6.1 İslamda
6.2 Mandeizmdə
6.3 İsa və Axır Zaman Müqəddəsləri
6.4 Bəhailikdə
6.5 Gnostik və antroposofik baxış
6.6 Birləşdirmə kilsəsində
7 Mədəniyyətdə
8 Anımı
8.1 Əsas Müqəddəs kimi
8.2 Bayramlar
8.3 Adı ilə adlandırılmış kilsələr və digər məbədlər
8.4 Məşhur kilsələr
9 Həmçinin bax
10 İstinadlar


İncildə

Dörd kanonik İncil, eyni zamanda Yəhudi İncilində Con Baptist müqəddəs insan kimi qeyd edilir. Həmin kitablarda o, İsanın (ə.s.) yaxınlarından biri kimi qeyd edilir. Üç sinoptik İncildə (Mark, Matfey, Luka) isə onun İsanı (ə.s.) xaç suyuna çəkməsi qeyd edilir. Matfey və Conda o, hamıdan əvvəl İsanın peyğəmbər olmasının fərqinə varır.

Doğulması

Lukanın İncilində Conun uşaqlığı təsvir edilərkən onun yaşlı kişi Zaxariya və sonsuz qadın Yelizavetanın övladı olması qeyd edilir.[20] Orada göstərilir ki, Conun doğulacağı atası Zaxariya Yerusəlim məbədində ibadət edərkən mələk Cəbrayıl (Qabriel) tərəfindən ona xəbər verilmişdi. Bundan sonra Zaxariya Abianın davamçısı, onun arvadı Yelizaveta isə Aaronun qızlarından biri[21] kimi tanınmağa başlamışdı. Bu isə Conun Aaronun nəslindən olmasını göstərmişdir.[22]

Lukanın İncilinə görə İsanın (ə.s.) doğulacağı haqqında Hz. Cəbrayılın (ə.s.) Məryəmə xəbər vermərkən, eyni zamanda Yelizavetanın da hamilə olduğunu və oğlan dünyaya gətirəcəyini bildirir. Bu xəbəri söyləmək üçün Məryəm (ə.s.) Yelezavetanın yanına gələrkən ana bətnində olan Con tərpənməyə və sevinməyə başlayır.[23] Zaxariya Hz. Cəbrayılın kəhanətindən öz nitqini itirir[24] və bir də uşağın adının qoylmasıyla bağlı müzakirədə danışaraq adın Con qoyulmalı olduğunu deyir.[25] Lukanın İnclinə əsaslanan Katolik təqviminə görə Con Baptistin doğulması İsanın (ə.s.) doğulmasından altı həftə əvvəl baş vermişdir.[26] Digər İncillərdə Hz. İsa (ə.s.) və Con Baptist arasında qohumluq əlaqələrinin olması haqqında heç nə qeyd edilmir. Tədqiatçı Reymond E. Braun isə qeyd edir ki, bu şübhəli tarixi faktdır.[27] Geza Vermes isə bu faktın şübhəsiz ki, Lukanın uydurması olduğunu qeyd edir.[28]

Con Baptistin Lukanın İncilində və Samuelin Əhdi-Cədiddə təsvir olunmuş doğulmaları haqqında qeydlər arasındakı oxşarlıqlar araşdırmaçılar belə qənaətə gətirmişdir ki, Lukanın İncilində təsvir olunan Con Baptistin doğulması və İsanın (ə.s.) peyğəmbərliyi haqqında müjdə verməsi Əhdi-Cədiddə Samuel haqqında olan qeydlərdən götürülmüşdür.[29]

Fəaliyyəti

Dörd Kanonik İncildə Conun İordan çayında baptizm mərasimi başlaması və xalqa öyüd nəsihət verməsi qeyd edilir. Ən diqqət çəkən isə odur ki, o, Hz. İsanın (ə.s.) Məsih olduğunu anlayan və qəbul edən və onu xaç suyuna çəkən insan olmuşdur. Baptizm İsanın (ə.s.) fəaliyyətinin başlanğıcı hesab edilir. Markda, Matfeydə və Lukada (çox aydın şəkildə) qeyd edilir ki, Hz. İsa (ə.s.) Qalileydən Conun yanına gəlmiş və Con Baptist tərəfindən xaç suyuna çəkilmişdir. Bundan sonra Müqəddəs Ruh İsanın üzərinə enmiş və Cənnətdən gələn səs ona, Tanrının Oğlu olduğunu demişdir. Onların yaşayışları (həmçinin doğulmaları) həddən artıq oxşarlıq təşkil edir, amma hər halda xristianlıqda onun İsanın (ə.s.) peyğəmbərliyini qəbul edən ilk adam olmasına inanılır.

Hər nə qədər xristianlıqda İsanın (ə.s.) günahsız olmasına inanılsa da, hər halda o, günahlarından təmizlənmək üçün Con Baptist tərəfindən baptis edilmişdir. [30] Lakin Matfeyin İncilində həmçinin o da qeyd edilir ki, İsa baptis edilmək üçün Conun yanına gələrkən, o, bundan imtina edərək demişdir: "Mənim sən tərəfdən baptis edilməyə ehtiyacım var." Buna rəğmən İsa (ə.s.) Condan onu baptis etməyi istəmişdir. [31] Conun İncilinə görə Con Baptist İsanı (ə.s.) baptis etməmiş, yalnız onu həvariləri ilə tanış etmişdir. [32]

Conun İncilində qeyd edilir ki, İsanın həvariləri baptis edildikdən sonra bir neçə həvari ilə Con və bir yəhudi arasında mübahisə başlamış və bu zaman Con qeyd etmişdir ki, "İsaya daha çox hörmət və inam olunmalıdır, çünki, o daha böyükdür" [33] Conun İncilində daha sonra qeyd edilir ki, İsanın həvariləri sonra külli miqdarda insanı baptis etmişlər. Daha sonra İncildə qeyd edilir ki, İsa (ə.s.) Con Baptisi tərifləyərək "sən yanan və işıq saçan çıraqsan və sənin işığın uzun müddət, bir çoxlarının qəlbini nurlandıracaq" demişdir. [34]

Aktlar kitabında qeyd edildiyinə görə, Conun davamçıları daha sonra İsanın (ə.s.) davamçıları ilə birləşmişdilər [35], lakin İncillər, onların sonrakı fəalyyəti haqqında, Simon Peterin qardaşı Andrey xaric, heç bir məlumat vermir. İncillərdə təsvir olunmuş müxtəlid hadsələr Conun Məsih olmasıyla bağlı iddiaları həmişə rədd etdiyini göstərir və birmənalı olaraq onun Hz. İsadan (ə.s.) aşağı səviyyədə durduğu qəbul edilir. Lakin Harold W. Attridge kimi bəzi tədqiqatçılar düşünürlər ki, Con Baptistin statusu "yarı-bilincli idi və o, İsanın mübəşşiri olmuşdur. Necə ki, ilin xristianlar arasında, onların fikrində Con Baptistdən daha üstün olan İsanın (ə.s.) Con tərəfindən baptis edilməsi mübahisə doğururdu."