Haqqinda.az

Əsrik Cırdaxan məbədi - Tovuz rayonunun Əsrik Cırdaxan kəndi ərazisində yerləşən, təxminən VII-X əsrlərə aid edilən alban məbədi və qala divarları.

Əsrik Cırdaxan kəndinin meşə ərazisində olan albanlara məxsus bu tarixi abidə torpaqdan 100 metr yüksəklikdə yerləşir. Ərazisi isə 2 hektardır. Məbədin divarına əl vurmaq kifayıtdir ki, daşlar yerə tökülsün. Bütün bunlar azmış kimi abidənin ətrafını qamış və ot-alaq basıb. Tarixi abidə baxımsızlıqdan qəzalı vəziyyətə düşərək bir hissəsi uçub. Abidənin mütəxəssislər tərəfindən yenidən bərpasına ehtiyac var. Ardı »

Yesuagen — (yaxud Esuagen və Asuagen) Qafqaz Albaniyası çarı. Onun dövründə köhnə əlifbanın təkmilləşdirilməsi yolu ilə yeni Alban əlifbası yarandı. Bu barədə Moisey Kalankatlı, eləcə də V – VIII əsrlərin erməni müəllifləri Koryun, Movses Xorenli xəbər verirlər. II Yezdəgirdin bacısı ilə evlənmişdi. 444-cü ildə II Vaçe tərəfindən əvəz olundu.

Ailəsi[redaktə]
Moisey Kalankatlının verdiyi məlumata görə çar Yesuagenin 4 övladı olmuşdur:

II Vaçe - taxtda onu əvəz etmişdi
Xoçkorik - qeyri-qanuni oğlu idi
III Vaçaqan
Adsız bir qız - Girdman knyazı Barzabod Mehrani ilə evlənmişdi.
Yesuagenin nişanı[redaktə]
Yesuagenin monoqramı 1975-ci ildə fransız alim Filipp Ginyo tərəfindən yayımlanan Sasani şahlarının möhürlərinin arasında Mürtəzalı Hacıyev tərəfindən tapılmış, S.Y.Qasımova tərəfindən çar Yesuagenə Ardı »

Kirakos Gəncəlinin müəllifi olduğu Tarix əsəri monqol basqını və monqol hökmranlığı dövründə Qafqaz xalqlarının tarixini öyrənmək üçün qiymtli mənbədir.Quruluşuna görə Tarix əsəri 66 fəsildən ibarətdir.(Lakin heç də nəşrlərin hamısında 66 fəslin hamısı yoxdur)Onlardan 22si Ermənistana,18i Qafqaz Albaniyasına,7si isə Gürcüstana həsr edilmişdir.Qalan fəsillər Qafqaz xalqlarının ümumi dini problemlərinə,eləəc də [Hülakülər dövləti]]nin suyasu tarixinin bəzi məsələlərinə,onların vergi siyasətinə və Kiçik Asiyanın,Mesopotomiyanın Hülakülər tərəfindən işğalına həsr olunmuşdur.
Kirakos kitabın Albaniyaya aid olan bölmələrində mifoloji dövrdən tutmuş,monqol basqınına qədər alban tarixinin kompilyativ icmalını verir.Əsərdə Qafqaz Albaniyasının ərazisinin monqollar tərəfindn işğal edilməsi haqqında,Xaçın knyazı Həsən Cəlalın hakimiyyəti dövrü və onun tərəfindən tikilmiş Qandzasar monastırının inşası haqqında müstəqil Ardı »

Haqqında[redaktə]
Həsən Cəlalın dövründə Xaçın knyazlığı ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatıb. O, Qafqaz Albaniyasında uzun müddət hakimiyyətdə olmuş Mehranilər sülaləsinin və gürcü çarı Tamaranın məşhur sərkərdələri Mxarqradzelilərin nəslindəndir.

1261-ci ildə monqol yürüşləri zamanı həlak olan Həsən Cəlal və onun nəslindən olan alban katolikosları Qandzasar məbədinin ərazisində dəfn olunublar.

Həsən Cəlal həmişə dövrün epiqrafik abidələrində böyük minnətdarlıqla "Xaçın ölkələri knyazı", "Albaniya hökmdarı" və başqa bu kimi titullarla anılır. Məhz Həsən Cəlalın göstərişi ilə alban memarlığının şah əsəri olan Qandzasar məbədi tikilib. Həsən Cəlal dövrünün ən görkəmli dövlət xadimlərindən biri olub.

Həyatı[redaktə]
1215-ci ildə Xaçın knyazlığında hakimiyyətə Həsən Cəlal gəlir. Ondan qalmış çoxsaylı yazılar onun mənşəyini öyrənməyə imkan Ardı »

Alban Həvvari Kilsəsinə rəhbərlik etmiş katolikosların aşağıdakı siyahısı alban tarixçiləri Moisey Kalankatlının "Alban ölkəsinin tarixi", Mxitar Qoşun "Alban salnamələri", Kirakos Gəncəlinin "Tarix" və Steppanos Orbelianın "Sünik tarixi" əsərlərinin mətninin müqayisəsi əsasında dəqiqləşdirilmişdir. Lakin siyahı tam deyil. Belə ki, XII əsrdən sonrakı alban mənbələrinin əksəriyyəti ermənilər tərəfindən məhv edildiyindən yerli mənbələrdən bu haqqda məlumat almaq mümkün deyil. Erməni mənbələrinin isə səhihliyi şübhə doğurduğundan həmin mənbələrdən istifadə edilmədi. Gəncəsər məbədində də alban katolikoslarının böyük bir siyahısı daş üzərində yazılmış və qorunmuşdu. Lakin hazırda məbəd erməni işğalı altında olduğundan həmin siyahıdan da istifadə etmək imkanı yoxdur. Həmin siyahının ermənilər tərəfindən məhv edilib-edilmədiyi də bəlli Ardı »

Katolikosluğu[redaktə]
Xaçın məliyi III Vəlicanın oğlu idi. Gəncəsər monastırında katolikos siyahısında göstərilir. Onun dövründə Şah Sultan Hüseyn Səfəvi tərəfindən rəsmən Qarabağ yepiskopluğu, Gəncə yepiskopluğu, Qaşqatağ yepiskopluğu, Zərzibil yepiskopluğu və Şamaxı yepiskopluğu Alban Həvari Kilsəsinin təsir dairəsi kimi tanındı. Esayanın dövründə həm də Alban kilsəsi Erməni Qriqoryan Kilsəsinin üstünlüyü rəsmən tanıdı. Katolikosluğunun 4-cü ilində Katolikos V Nerses öz yurisdiksiyasını elan etdi. Erməni patriarxı Katolikos I Aleksandr Cuğayetsi Esayanı müdafiə etməyə davam etdi. 1711-ci ildə İsrail Ori ilə Həştərxana gedən Esaya tezliklə geri qayıtmalı oldu. Esayanın diplomatik missiyaları 1723-cü ildə I Pyotrun Xəzəryanı bölgələri işğal etməsi ilə nəticələndi. 1719 və 1721-ci ildə Katolikos I Ardı »

II Həsən (doğum tarixi bilinmir – 1287) – Xaçın knyazı.

Hakimiyyəti Yuxarı Xaçın (Zar) ərazisini əhatə etmişdir. I Qriqor Dopun oğludur. Ağin hakimləri Vaçutyanlar nəslindən Mamkan xatunla evli olmuşdur. II Həsən haqqında olan əsas tarixi mənbələr kilsə kitabələridir. Mənbələrdə qeyd edilir ki, onun hakimiyyətinə tabe olan ərazilər Göyçə gölünün şərq sahillərinə qədər uzanırdı. Xronologiyalardan birinə görə II Həsən Həsən Cəlalın oğlu I İvane Atabəylə bir yerdə 1287-ci ildə vəfat etmişdir.

Xaçatur Keçareçinin “Nalə” əsərində də II Həsən xatırlanır. Ölümündən sonra taxta oğlu II Qriqor keçmişdir. Digər oğlu Atanas isə 1260—1270 Xudavəng monastırına rəhbərlik etmişdir. Ardı »

Ermənistanda III Kiçik Xosrovun hakimiyyəti dövründə (330—338) Vaqinak Süni Ermənistanın Aldznik vilayətinin hakiminə qarşı yürüşdə iştirak etmiş və bu vilayəti idarə etmək hüququ almışdır. 330-cu ilin sonunda Sünik sülaləsindən olan Andovk Süni yüksək hərbi mövqe əldə edir. Ermənistan çarı Tiranın (338—350) hakimiyyəti dövründə Sünik sülaləsindən olan Pisak Süni hökmdar sarayında “senekapet” (hökmdarın şəxsi təhlükəsizliyindən cavabdeh məmur) vəzifəsinə təyin olunur.

II Arşak (350—368) Ermənistanda hakimiyyətə gəldikdə Vaqinak Sünini şərq ordularının rəhbəri Andovk Sünini isə Aldznik və Tiqranakert rəhbəri təyin edir. Qızı Pərəncəmi Ermənistan hökmdarı II Arşaka ərə verən Andovk Süninin siyasi imkanları daha da genişlənmişdi. Öz romapərəst mövqeyi ilə tanınan Andovkun rəhəbrliyi Ardı »