Kirakos Gəncəlinin müəllifi olduğu Tarix əsəri monqol basqını və monqol hökmranlığı dövründə Qafqaz xalqlarının tarixini öyrənmək üçün qiymtli mənbədir.Quruluşuna görə Tarix əsəri 66 fəsildən ibarətdir.(Lakin heç də nəşrlərin hamısında 66 fəslin hamısı yoxdur)Onlardan 22si Ermənistana,18i Qafqaz Albaniyasına,7si isə Gürcüstana həsr edilmişdir.Qalan fəsillər Qafqaz xalqlarının ümumi dini problemlərinə,eləəc də [Hülakülər dövləti]]nin suyasu tarixinin bəzi məsələlərinə,onların vergi siyasətinə və Kiçik Asiyanın,Mesopotomiyanın Hülakülər tərəfindən işğalına həsr olunmuşdur.
Kirakos kitabın Albaniyaya aid olan bölmələrində mifoloji dövrdən tutmuş,monqol basqınına qədər alban tarixinin kompilyativ icmalını verir.Əsərdə Qafqaz Albaniyasının ərazisinin monqollar tərəfindn işğal edilməsi haqqında,Xaçın knyazı Həsən Cəlalın hakimiyyəti dövrü və onun tərəfindən tikilmiş Qandzasar monastırının inşası haqqında müstəqil fikirlər maraq doğurur.Kirakos həm də erməni tarixini,onlar tərəfindən xristianlığın qəbul edilməsindən başlayaraq tatarların gəlişinə qədərki dövrü qısaca şərh edir.
Fəridə Məmmədovaya görə Kirakosun əsas məqsədi Cənubi Qafqaza,Kiçik Asiyaya və Mesopotomiyaya monqol basqınının təsviri olmuşdur.Tarix əsərinin məzmunu və kompozisiyası aydın göstərir ki,erməni tarixçilərinin ciddi cəhdlə çalışmalarına rəğmən Kiraosun əsərini Ermənistan tarixi adlandırmaq son dərəcə yanlışdır.Fəridə Məmmədova T.İ.Ter-Qriqoryan tərədinədn Kirokosun bu ədsrinə verilən adı daha düzgün hesab edir:Kirakos Qanzaketsinin "Tarix"i.T.İ.Ter-Qriqoryan qeyd edir:XIII əsrdə işlədilən mənada Kirakos bir alban kimi,habelə XIII əsrin I yarısında və II yarısının əvvələrində Qafqaz Albaniyası ərazisində baş verən hadisələrin şahidi kimi Azərbaycan,eləcə də bütün Cənubi Qafqaz üçün mühüm tarixi əhəmiyyət kəsb edən əsər yaratmışdır.Dini,ilahiyyat sənədləri,rəvayətlər,müqəddəs dini kitablar,kilsələrin kanonik yazıları,Yevsefi Kesariyski,Sokrat Sxolast,Musa Kalankatlı,İovannes Sarkavaq kimi tarixçilərin və V-VII əsr erməni müəlliflərinin əsərləri müəllid üçün mənbə rolunu oynamışdır.
Tarix: 02.02.2015 / 13:52 Müəllif: Feriska Baxılıb: 69 Bölmə: Qafqaz Albaniyası