Haqqinda.az

Dərbənd xanlığı - XVIII ərdə indiki Azərbaycan ərazisində mövcud olan xanlıqlardan biri.

Azərbaycanın ən qüdrətli xanlıqlarından biri sayılan Dərbənd xanlığı 1918-ci ildə Rusiyaya birləşdirilib. Rusiyaya birləşdirilərkən Dərbənd xanlığının sahəsi 7 min kv. km. idi. [1]

XVIII əsrin əvvəlində Səfəvilər dövlətinin zəifləməsi nəticəsində Azərbaycan əsasən qapalı həyat sürən çoxsaylı xanlıqlara parçalandı. Bu xanlıqlardan biri də Dərbənd xanlığı idi. [2]

Quba xanı Fətəli xan qonşu xanlıqları, Qubaya ilhaq etmək üçün çox çalışdı. Bu çalışmaların nəticəsində Dərbənd xanlığı Qubaya birləşdi. Fətəli xan Qafqaz sıra dağlarını və Xəzərin qərb sahilərindəki ərazini Samur çayına qədər və Dərbəndi fəth etdi. Dərbənd xanı Məhəmmədhüseyn xan Dərbəndini iki gözünü kör etdi. Onu Ardı »

Tarixi[redaktə]
Qaradağ xanlığının inzibati-ərazilərindən biri də Kəleybər mahalıdır. Mahal şərqdən Kərmədüz, cənubdan Yaft, qərbdən, şimaldan Keyvan mahalları ilə həmsərhəddir. Mərkəzi Kəleybər qəsəbəsi idi.

Ünlü tarixçi Həmdullah Qəzvini “Nüzhət əl-Qulub” adlı əsərində yazır: “Kəleybər və yaxud Kələntər əyalət şəhəri olub, ormanlıqlar və uca dağlar arasında yerləşir. Orada böyük bir istehkam var ki, ayağından götürülür. Məhsulu taxıl, üzüm və meyvəcatdır. Əhalisi qarışıqdır. Burda şafii məzhəbli türklər və talışlar yaşayırlar. Dəftərə görə vergisi 3000 dinardır”

Kəleybər mahalında bir neçə memarlıq abidəsi var. Bunların biri Özi kəndində yerləşən Şeyx Abdulla Ənsarinin məqbərəsidir.

Kəleybərdən 13 kilometrlik məsafədə yerləşən Peyğan qalası Sasanilər dövründə tikilib. El arasında bu qalaya “Yezid qalası” Ardı »

Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir — Qarabağ xanı (1747-1762), xanlığın yaradıcısı
İbrahimxəlil xan Cavanşir — Qarabağ xanı (1763-1806), general-leytenant
Mehrəli bəy Sarıcalı-Cavanşir — (d. 1735 - ö. 1785)
Mehdiqulu xan Cavanşir — Qarabağ xanı (1806-1822), general-mayor
Əbülfət xan Tuti, şair, general-mayor
Əhməd bəy Cavanşir , tarixçi
Cəfərqulu xan Nəva, şair, general-mayor
Baba bəy Şakir , şair
Məhəmməd bəy Sarıcalı-Cavanşir, xanlığın sərkərdəsi, müvəqqəti xanlığı icra etmiş şəxs
Məhəmməd bəy Aşiq, şair
Məhəmmədəli xan Cavanşir, diviziya generalı
Məhəmmədhəsən ağa Sarıcalı-Cavanşir, xanlığın vəliəhdi, general-mayor
Mirzə Mehdi Sarıcalinski, şair, praporşik
Molla Abbas Cavanşir, şair, riyaziyyatçı, axund
Ağabəyim ağa (Ağabacı), şair, Fətəli şah Qacarın şahbanusu
Hacı Ağalar xan Cavanşir, Qarabağ xanlığının sərkərdəsi, kapitan
Gövhərbəyim ağa Sarıcalı-Cavanşir, (1796-1888). şairə, mesanat
Xurşidbanu Natəvan, şairə
Qasım bəy Zakir , Ardı »

Qədim-qayım Qarabağın ünlü mahallarından biri də Dizaq-Cəbrayıllıdır. Mahalın sınır-sərhədi günеydən Araz çayı, quzеydən Dizaq mahalı, günbaтandan Bərgüşad mahalı və günbaтandan Xırdapara-Dizaq mahalıdır. Dizaq-Cəbrayıllı mahalı Dizaq mahalının ərazisində yaranıb. Mahal öz adını Cəbrayıllı еlindən alıb. Mahal 1822-ci ildə ləğv olundu. Dizaq mahalına bağlandı. Ardı »

Tarixi[redaktə]
Salyan və Neftçala rayonlarının ərazisində ərazisində mövcud olmuşdur. Mahal əvvəlcə müstəqil xanlıq, sultanlıq, sonra Quba xanlığının tərkibinə keçmişdir. Fətəli xan Qubalının vəfatından sonra Şirvan xanlığına qatılmışdır.

Bu mahalda 1821-ci ildə Salyan, Seyidan Şahsevən, Əhmədbəyli, Novruzəlibəyli, Məmmədəlibəyli, Qaramanlı, Bayat, Surra, Xocaçobanlı, Arbatan, Qızılağac, Ərəbqardaşbəyli, Gəzəmənarxı, Marışlı, Şilli, Sarvan, Şorsulu-Xilli, Ballıca, Beşdəli, Ərdəbilli kəndləri vardı.

Salyan mahalının sakinləri əkinçilik, üzümçülük, balıqçılıq, çaparlıq, arabaçılıq, duz istehsalı. tüccarlıq, dəmirçilik, dülgərliklə məşğul olurdular.

24 kəndin daxil olduğu Salyan mahalı Şamaxı xanı Mustafa xanın xüsusi mülkiyyətində olmuşdur. Hacı Zeynalabidin Şirvani "Büstan-üs-siyahə" əsərində göstərirdi ki, "Salyanın şərq və cənub tərəfi Gilan (Xəzər – Ə.Ç.) dənizinə bitişikdir. Onun bir tərəfi Kür çayına Ardı »

Əmir Teymur öz imperiyasının paytaxtında da çox qərar tutmur və 1398-ci ilin avqustunda Hindistana yürüş edir. O, bundan əvvəl, İrandan qayıdarkən Azərbaycan vilayətinin və onun ətrafındakı ərazilərin idarəsini öz oğlu Əmiranşahın ixtiyarına buraxmışdı. Şərafəddin Əli Yəzdiyə görə Əmirzadə Əmiranşah Azərbaycan taxtgahını və Hülaku xan ulusunu elə məharətlə idarə edirmiş ki, "ətarf və əknafın heç bir padşah zamanında itaət etməmiş sərdarları" onun yanına gəliblərmiş[7]. Həmin müəllifin bu sözlərinə və müvafiq hadisələrin sonrakı gedişatı barədə yenə onun və həm də, Nizaməddin Şaminin qələmə aldıqlarına əsasən güman etmək mümkündür ki, 1396-cı ilin payızına qədər, yəqin ki Şəki hökmdarı Seyid Əli Orlat da Əmirzadə Əmiranşahın Ardı »

Şah İsmayıl ölümündən (23 may 1524) bir neçə gün əvvəl Ərdəbildə ikən

"Gürcüstanın Kaxet hakimi Ləvənd xanın Şəkiyə gəlməsi və Şəki valisi Həsən bəyin öldürülməsi haqqında".

məlumat almışdı və ona həm də bildirilmişdi ki,

"Şəki camaatı ondan (Həsən bəydən) sonra Dərvişməhəmməd bəyi hökumət taxtına əyləşdirdi. Ardı »

Bu ərazilər Ermənistan tərəfindən işğal edildikdən sonra Ermənistan Ekspedisiya Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşları bütün işğal edilmiş ərazilərə ezam edilərək ərazilərimizdə mövcud olan tarixi yer və ərazilərin coğrafiyasını müəyyənləşdirərək təcili surətdə yer adları və toponimləri dəyişdirir, memarlıq abidələrini isə milli və dini mənsubiyyətinə görə ya erməniləşdirir, ya da tamamilə sökərək dağıdırlar. Belə bir məqsədlə təşkil edilmiş daha bir qrup isə Azərbaycanın işğal altında olan Şahbulaq yaylağına ezam edildi. Bu qrupun rəhbəri Ermənistan Ekspedisiya Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşı Hamlet Petrosyanın göstərişi ilə Xocavənd və Xankəndi rayonlarının Şabulaq yaylağına yaxın olan kəndlərinin əhalisi cəlb edilərək Şahbulaq Qıfılı saray kompleksi daxilindəki məscid, hamam, Ardı »