Haqqinda.az

Hacıyev Abbas Məhəmməd oğlu (1933-2011) — tənqidçi, ədəbiyyatşünas, 1980-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru (1970), professor (1973).

Həyatı

Abbas Hacıyev 1933-cü il yanvarın 1-də Gürcüstanın Borçalı (indiki Marneuli) rayonunun Sarvan kəndində anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra, öz dövrünün nüfuzlu təhsil ocağı olan Borçalı pedaqoji texnikumunda (1948-1952), 1952-1957-ci illərdə isə ADU-nun fılologiya fakültəsində təhsil almışdır. Tələbəlik dövründə adlı təqaüd almış, universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.

Əmək fəaliyyətinə Marneulidə müəllimlikdən başlamışdır (1957). Bir neçə aydan sonra onu Gürcüstan KP Marneuli rayon komitəsınə təlimatçı vəzifəsinə keçirmişlər.

1959-1961-ci illərdə Marneuli rayon komsomol komitəsinin birinci katibi olmuşdur. Həmin dövrdə Borçalı türklərinin hüquqlarının qorunması, burada Azərbaycan mədəniyyəti və təhsilinin inkişafı üçün prinsipiallıq və fədakarlıqla çalışmışdır.

Sonra Bakıdan nüfuzlu alimlərin dəvəti ilə Azərbaycan EA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda dövlət xadimi, yazıçı-alim Şıxəli Qurbanovun başçılq etdiyi ədəbi əlaqələr şöbəsində aspiranturada təhsilini davam etdirmişdir (1961-1964).

Görkəmli alim, yazıçı və pedaqoq professor Mir Cəlal Paşayevin elmi rəhbərliyi ilə "Tiflis ədəbi mühiti" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1965-ci ildə ona filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi verilmişdir. 1970-ci ildə yazıçı Mirzə İbrahimovun yaradıcılığına həsr edilmiş doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir.

1964-1974-cü illərdə M.F.Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunda müəllim, baş müəllim, dosent, professor olmuşdur, 1974-1979-cu illərdə əvvəlcə ədəbiyyat kafedrasının, sonra isə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kafedrasının müdiri kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Özünün istəyi ilə 1979-cu ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə köçürülmüşdür. O, burada əvvəlcə professor, sonra isə kafedra müdiri seçilmiş, uzun illər Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasına rəhbərlik etmiş, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbiyyatşünaslığın əsasları, ədəbi tənqid və digər fənlərdən dərs demişdir. Müəllim və kafedra müdiri kimi yeni ədəbiyyatşünaslar nəslinin formalaşmasında böyük rol oynamışdır, bir çox dissertasiya işlərinin elmi rəhbəri, məsləhətçisi, opponenti, rəyçisi olmuşdur.

ADU-nun filologiya fakültəsində filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi verən ixtisaslaşmış elmi şuranın (1979-1988), APİ-nin filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi adı verən ixtisaslaşmış elmi şurasının (1980-ci ildən), Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində Müdafiə şurasının, Təhsil problemləri İnstitutu nəzdində Müdafiə Şurasının, Təhsil Nazirliyi elmi-metodik şurasının və digər qurumların üzvü olmuşdur.

1961-ci ildə Gürcüstan SSR Marneuli rayon Sovetinə deputat seçilmişdir. Gürcüstan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı ilə (1961), Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının "Tərəqqi" medalı ilə (2006) təltif olunmuşdur.

Elmi fəaliyyəti

Abbas Hacıyev 1970-ci ildən filologiya elmləri doktoru, 1973-cü ildən professor olmuşdur. 1983-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü seçilib. O, bir sıra monoqrafiya və dərsliklərin, elmi və ədəbi-tənqidi məqalənin müəllifidir.

Onun "Tiflis ədəbi mühiti", "Tiflis Azərbaycan teatrı", "Tiflis Azərbaycan və Adıgün türk teatrı", "Mirzə İbrahimov", "Yazıçı şəxsiyyəti və bədii qanunauyğunluq", "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi", "Ədəbiyyatşünaslığın əsasları", "Sənətkarın yaradıcılıq fərdiliyi", "Bədii əsərin strukturu", "Ədəbi növlər və janrlar", "Ədəbi meyllər və cərəyanlar" adlı kitabları geniş yayılmışdır.

Onun yaradıcılığında ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbi-bədii mətnin poetikası, Tiflis və Borçalı ədəbi mühiti, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı, teatr tarixi və teatrşünaslıq, mətbuat tarixi mühüm yer tutur.

Keçən əsrin əvvəlləri Tiflis Azərbaycan ədəbi mühitinə, Tiflis Azərbaycan teatrına, Adıgün türk teatrına dair Gürcüstan, Rusiya və Azərbaycan arxivlərində olan bir çox sənəd və mənbələri ilk dəfə məhz Abbas Hacıyev aşkarlayaraq tədqiq və dərc etmişdir. Bu mühitdə fəaliyyət göstərmiş bir sıra sənət xadimlərinin, ədib, rejissor, aktyor və mətbuat xadimlərinin yaradıcılığı haqqında materialları aşkarlayıb bu haqda ilk elmi söz deyən də Abbas Hacıyev olmuşdur.

O, Tiflis Azərbaycan ədəbi mühitinin, ictimai-mədəni həyatının, Tiflis, Borçalı və Ahısqada fəaliyyət göstərmiş teatrların, mətbuat orqanlarının tarixini, mədəniyyət və sənət xadimlərinin həyatını, Azərbaycan-gürcü ədəbi-mədəni əlaqələrinin naməlum səhifələrini geniş şəkildə və tarixi sənədlər əsasında işıqlandırmışdır.

Adıgün türk teatrının tarixinə dair əsərləri Azərbaycan mətbuatı ilə yanaşı, Türkiyə alimləri tərəfindən də bu sahədə ilk tədqiqat kimi yüksək qiymətləndirilmişdir. [1]

Arxiv materialları, real faktlarla Borçalı, Tiflis, Ahıska ərazisindəki türk mədəniyyətinin ümummilli dəyərini, əhəmiyyətini, avtoxton xarakterini təsbitləmiş, bu sahədə gələcək araşdırmalar üçün sanballı zəmin yaratmışdır.

Abbas Hacıyev 1960-cı illərdən başlayraq çağdaş ədəbi prosesə dair dəyərli məqalələrin müəllifi olan ədəbiyyatşünas-tənqidçi kimi də tanınır. Mirzə İbrahimov, İlyas Əfəndiyev, İsmayıl Şıxlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Elçin və bir çox digər ədiblərin yaradıcılığı, müasir ədəbi prosesin inkişaf meylləri haqqında monoqrafiya və məqalələr yazmışdır.

Bütün yaradıcılığı boyu müasir ədəbi prosesi izləyən Abbas Hacıyevin müxtəlif janrlı ədəbiyyat nümunələrinə dair bir sıra tənqidi əsərləri var.

Ali məktəblərin filologiya fakültələri üçün bir çox proqram və dərsliklərin, o cümlədən ali təhsil müəssisələri üçün Azərbaycanda ilk sanballı "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" dərsliyinin müəllifidir. Ədəbiyyatşünaslığın nəzəri məsələlərinə, mətn poetikasına, ədəbi prosesin mahiyyətinə dair araşdırmalar aparmışdır.

Əsərləri haqqında Azərbaycan, Rusiya, Gürcüstan, Türkiyə və digər ölkələrin mətbuatında nüfuzlu alimlərin rəyləri dərc olunmuşdur.

Onun rəhbərliyi ilə bir çox ədəbiyyatşünaslar nəsli yetişmiş, xüsusən, Tiflis və Borçalı ədəbi mühitinə, Ahısqa türklərinin mədəniyyətinə, mətbuat tarixinə dair əsərləri bu sahədə sonrakı araşdırmalara yol açmış və dəyərli məxəz olmuşdur.

Əsərləri
Tiflis ədəbi mühiti. Bakı: Yazıçı, 1980
Mirzə İbrahimov. Bakı: Yazıçı, 1982
Tiflis Azərbaycan Teatrı. Bakı: İşıq, 1984
Yazıçı şəxsiyyəti və bədii qanunauyğunluq. Bakı: Yazıçı, 1986
Ədəbiyyatşünaslığın əsasları. Bakı: APİ nəşri, 1988
Sənətkarın yaradıcılıq fərdiliyi. Bakı: APİ nəşri, 1990
Bədii əsərin strukturu. Bakı: ADPİ nəşri, 1992
Ədəbi növlər və janrlar. Bakı: ADPİ nəşri, 1994
Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bakı: Mütərcim, 1996
Ədəbiyyatşünaslığın əsasları. Bakı: Zaman, 1999
Ədəbiyyatşünaslığm əsasları. (dərslik, yeni nəşr). Bakı, 2005
Tiflis Azərbaycan və Adıgün türk teatrı. Bakı, 2006
Həyat və ədəbi tale (ədəbi-tənqidi məqalələr). Bakı, 2008
Ədəbiyyatşünaslığm əsasları (dərslik). Bakı, 2010
Ədəbi meyllər və cərəyanlar. Bakı, 2010
Sənətin işığında. Bakı, 2010
Prof.Dr. Abbas Hacıyev. Adigön Türk Tiyatrosu