Haqqinda.az

Piri Məhməd Paşa - Yavuz Sultan Səlim səltənətinin son illərində Qanuni Sultan Süleyman ilk illərində (1518-1523) Osmanlı Sultanlığında Sədrəzəm olmuşdur.

Piri Məhməd Paşa Ağsarayda Zənciriyyə Mədrəsəsi müdərisslərindən məşhur Cəmaləddin Ağsaraylının nəvələrindən olub, atası Əhməd Çələbidir. Amasiyada və ya Ağsarayda doğulmuş olacağı deyilir, doğum yeri haqqındı dəqiq bilgi yoxdur. Ağsarayın Osmanlı dövlətinə birləşdirilməsindən sonra Amasiyaya köçmüşdür. Təhsilini Amasiyada almışdır. Sonra şəriyyət məhkəməsi katibi oldu və bilik və bacarığına görə baş katib oldu. II Bəyazidin taxta çıxması ilə İstanbula köçmüşdür. 1499-cu ildə Dövlət xidmətinə girərək Silivri və Galata kadılıq vəzifəsində işləmişdir. 1508-ci ildə Anadolu dəftərdarı olmuşdur.

Piri Mehmed Çələbi, başdəftərdarlıkla Çaldıran səfərində iştirak etdi. İaşə və mənzil işlərini yerinə yetirmədə faydalılıq göstərib ad etdi. Bir hərb məclisində gözlənilmədən dərhal hücuma keçilməsi xüsusundakı söyləmiş olduğu sözlər ilə Sultan Səlimin təqdirini qazandı. Şah İsmayıla qarşı zəfər sonrasında ikinci vəzir Dukakinoğlu Əhməd Paşa ilə birlikdə Təbrizin zəbt edib mühafizəsiylə vəzifələndirildi. Bu səfərdən dönüşündə Nahçıvana gəlindiyi zaman oktyabr 1514-cü ildə vəzifəsindən azad olunan Mustafa Paşanın yerinə üçüncü vəzir təyin edildi. Amasiyada Mart 1515-ci ildə yeniçəri üsyanı sonunda vəzirlikdən alındısa da üç gün sonra təkrar vəzir təyin edildi.

Hersekli Əhməd Paşanın son dəfə vəzirlikdən azad edildikdən sonra, Misir səfərinə qarşı olduğu üçün, Piri Mehmed Paşa da azad edilərək təqaüdə göndərildi.

Yavuz Sultan Səlimin Osmanlı ordusu ilə 1516-cı ildə (hicri 922də) Misir səfərinə hərəkəti üzərinə İstanbul gözətçisi və sədarət baş məmuru təyin olundu.

Misirin fəth edilməsindən sonra Misirdə olan Osmanlı ordusuna İstanbuldan iaşə, tədarük və sursat gətirməsi və Misirdən geri dönüşdə əldə edilən qənimətin İstanbula daşınması üçün Yavuz Sultan Səlim İstanbuldan bir donanma filotu istəmişdi. İstanbul gözətçisi olan Piri Mehmed Paşa İskəndəriyəyə sövq ediləcək donanmanı böyük bir vasvasılıqla təchiz etdi. Qalada və Geliboluda hazırlanan altı yüz/üz parçadan çox və padşahın istədiyi ədəddən çox olan bu donanmadakı gəmilər altısı top və beşini də at gəmisi olaraq tənzimlənilmişdi. Amma 1517-ci il başındakı çox şiddətli qış səbəbindən bu donanma ancaq 26 Mart 1517-ci ildə İstanbuldan ayrıldı. İskəndəriyəyə gələn gəmilərə xəzinələr və qənimət yükləndi və bu filot 15 İyul 1517-ci ildə İstanbula gəldi. Piri Mehmed Paşanın bütün bu iş və səyləri, Yavuz Sultan Səlim gözündə, onu hazırlamaqda idi.

Misir Səfəri dönüşündə ani bir qərarla Yavuz Sultan Səlim sədrəzəm olan Yunus Paşanı 13 Sentyabr 1517-ci ildə edam etdirdi. Yerinə dərhal sədrəzəm təyin edilmədi və İstanbulda olan Piri Mehmed Paşa tələsik Suriyaya çağırıldı. Piri Məmməd Paşa 24 yanvar 1518-ci ildə Şamdakı ordugaha çatdı və bir gün sonra da Sədrəzəm vəzifəsinə gətirildi.

Misirdən dönüşdə sədrəzəm Yunus Paşanın edamı üzərinə İstanbuldan gətirdilərək Şamda padşahla görüşüb Sədrəzəm təyin edildi (1518 yanvar) və Yavuz Sultan Səlimin vəfatına qədər mövqeyini mühafizə etdiyi kimi oğlu Sultan Süleymana da üç il Sədrəzəmlik etdikdən sonra 1523-cü ildə təqaüdə göndərildi.

Dövründəki əhəmiyyətli hadisələr:
1521-Belqradın fəthi
1522-Rodosun fəthi

Şəxsiyyəti və cəsarətiylə Yavuz Sultan Səlimin gözünə girmişdir. Hətta Belqradın fəthi üçün Qanuni Sultan Süleymanı razı salmış və Yavuz Sultan Səlim dövründən etibarən dənizçiliyi və donanmanı inkişaf etdirməyə çalışmışdır.

İkinci Vəzir Əhməd Paşa sədrəzəm ola bilmək üçün Piri Mehmed Paşanın yaşlılığını bəhanə edib Qanuni Sultan Süleymana onu vəzifədən götürməyə razı salmağa çalışmış və nəticədə müvəffəqiyyətli olmuşdur. Ancaq II Vəzirin yerinə sədrəzəmliyə Hasodabaşı İbrahim Ağanı gətirtmişdir və Piri Məmməd Paşaya maaş bağlayaraq onu təqaüdçü etmişdir.

Padşah Qanuni Sultan Süleyman ənənəyə görə ikinci vəzir olan Xain Əhməd Paşanı sədrəzəmliyə gətirməsi lazım olarkən, Misir qubernatorluğuna təyin etdi və sədrəzəmliyə 4 vəzir Pargalı İbrahim Paşanı gətirdi. Bəylərbəyi olaraq Misirə vardıqdan sonra Əhməd Paşa Məmlüklü dövlət adamlarını ətrafında yığaraq üsyan etdi. Müstəqilliyini elan edərək və yeni bir dövlət qurmaq üçün pul basdıraraq xütbə oxutdu. Sədrəzəm İbrahim Paşa üsyanı basdırmaq ilə vəzifələndirilib Misirə getsə də, Xain Əhməd Paşa sarayında öz adamları tərəfindən öldürüldü. Parqalı İbrahim Paşa Misir əyalətinin administrativ və maliyyə təşkilatları ilə işlərini böyük bir islahata tabe tutduqdan sonra İstanbula döndü.

Ölümü

Sədrəzəmlikdən təqaüdçü edildikdən sonra Silivridəki cütlüyünə çəkilən Piri Mehmed Paşanın saraya çox sıx gedib gəldiyi, hətta Qanuni Sultan Süleyman ilə münasibətlərinin olduqca yaxşı olduğu rəvayət edilər. Buradan hərəkətlə, Pargalı Kürəkən İbrahim Paşanın sədrəzəmliyinin geri alınacağından qorxduğu və 1532-ci ildə Mehmed Paşanın oğlu Mehmed Əfəndi ilə razılaşaraq atasını zəhərlətdiyi rəvayət edilər. Silivridə etdirmiş olduğu məscid yanında olan türbəyə basdırılmışdır.

Əsərləri

Piri Mehmed Paşa bir çox xeyir əsəri etdirmişdir. İstanbulda Haliçdə Halıcıoğlu ilə Hasköy arasında öz adını daşıyan bir səmt var. Bu səmtdə tikdirdiyi məscid və hamam onun adınadı. Yenə İstanbulda Zeyrek səmtində Halveti Təkkəsi, Soğükkuyu Məscidi və Mədrəsəsi, Mərcanda Başmaqçılar Məscidi, Molla Guranı Məscidi ətrafında Körüklü Təkkəsi olaraq xatırlanan Halveti Zaviyəsi və Şüşəçi Əli səmtində bir sibyan məktəbi vardır. Təqaüdə çıxıb vəfat etdiyi Silivridə məscid, imarət, məktəb və mədrəsədən ibarət olan bir külliyyəsi vardır, türbəsi də buradadır. Osmanlı ölkəsinin bir çox yerində də xeyir əsərləri var. Bunlar arasında Belqradda bir imarət, Konyada bir məscid, imarət və təkkə, Ağsarayda bir məktəb, Gülek Qalası yaxınlarındakı zaviyə və ribat sayıla bilər. Bu qədər çox dağınıq xeyr əsərlərinin gündəlik maliyyəsi üçün, Anadolu və Rumelidə bircox ərazı və əmlak vəqfləri var.