Haqqinda.az

Xaç daşı[redaktə]
Mingəçevir kilsə kompleksi ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı üzərində tovuzquşları və müqəddəs xaç təsviri olan alban yazılı daş aşkarlanmışdır. Daş bəzi araşdırmaşılara görə xaç altlığı, bəzilərinə görə isə qurbangah olmuşdur. Daşın üzərindəki mətni Jost Gippert deşifr etməyi bacarmışdır: Ağamız İsanın adı ilə! Bu sütunun ... üzərində ucaldılmışdır ... xaç
Xosrovun 27-ci ilində
...birinci...
Abas, Çolanın yepiskopu hazırladı bu(nu).
Şamdan[redaktə]
Qazıntılar zamanı tapılan şamdan üzərindəki yazıları Volfqan Şulze 2003-cü ildə deşifr etmişdir. Şamdan ətrafındakı yazılar tam sıralanmadığı üçün düzgün cümlə qurmaq mümkün olmasa da, sözlər ayrılıqda deşifr olunmuşdur:

Mən...kafirlik...qul...Allah..bu..yalvarış
Mən...siz..et..et..sevgi
Yanğın...
Digər şamdanda isə çox güman bir neçə sözün qısaltması olan Alban hərfləri, "İsa" və "oğul" sözləri oxunur.

Tağlar[redaktə]
Qazıntılar zamanı tapılan Ardı »

Kəlbəcər rayonunun ərazisində, Tərtərçayın sol sahilində yerləşən, xalq arasında Xotavəng və ya Xudavəng məbəd kompleksi, yəni "tanrı məbədi" adlandırılan monastır kompleksi Qafqaz Albaniyası dövləti dağıldıqdan bir əsr sonra – IX əsrdə Qarabağın dağlıq hissəsində yaranmış Xaçın Alban knyazlığının dini mərkəzi olmuşdur. Kompleksdə alban yepiskopunun iqamətgahı və dini maarif mərkəzi fəaliyyət göstərmişdir. Arxeoloji tədqiqatların nəticələrindən məlum olur ki, monastrın əsası VI-VII əsrlərdə qoyulmuşdur. Mehranilər sülaləsindən olan Xaçın knyazı Həsən əlalın oğlu olan Vaxtanq kompleksin əpazisində geniş tikinti işləri aparmış, Arzu xatun isə 1214-cü ildə əri Vaxtanqın və iki oğlunun xatirəsinə kompleksdə Arzu Xatun məbədini tikdirmişdir. Kilsənin şərq fasadında daş üzərində knyaz Vaxtanqın, Ardı »

Katolikosluqdan öncə[redaktə]
Katolikos XI İohannesin qardaşı idi.Gəncəsər monastırında katolikos siyahısında göstərilir. Katolikos XI İohannesin seperatçı və ruspərəst meylinə görə həbs edən İbrahim xan Sargisi də əsir saxlamışdı. Katolikos İsrail onların qaçmağına imkan verməmiş, Sargis yenidən həbs olunmuş, qardaşları Cəlalbəy və Danyalbəy həbs olunmuşdu. Cəlalbəy daha sonra xəyanətə görə edam olunmuşdu.

Katolikosluğu[redaktə]
1794-cü ildə keşişlər tərəfindən katolikos seçilsə də Gəncəsər monastırı və Amaras monastırı Katolikos İsrailin əlində olduğu üçün bu ancaq nominal titul xarakteri daşıyırdı və Ağbatda mərkəzlənmişdi. Gülüstan müqaviləsindən sonra Gəncəsərə qayıdan Sargis qardaşıoğlu Bağdasarla birlikdə fəaliyyətə davam edirdi. 1815-ci ildə Rusiya sinodunun qərarı ilə Alban Həvari Kilsəsinin katolikosluğu ləğv edildi və Sargisin dərəcəsi Ardı »

II Qriqor (doğum tarixi bilinmir – 1331) – 1287 – ci ildən hakimiyyətdə olmuş Xaçın knyazı.

II Qriqorun hakimiyyəti əsasən Yuxarı Xaçın ərazisini əhatə etmişdi. Tərsaiç Orbeli və Həsən Cəlalın qızı Minaxatunun qızı olan Aspa xatunla evlənmişdi. Mənbələrdə II Qriqor “Kiçik Sünikin, Xandaberd, Akna, yüksək Qeqam dağlarının Sotkdan Şoxaqa qədər ərazilərin hakimi” adlanıdırılır. II Qriqordan sonra Yuxarı Xaçında haökmdar hakimiyyəti ləğv edilmiş və Yuxarı xaçın Həsən Cəlalyanlar sülaləsinin idarə etdiyi Aşağı Xaçına birləşdirilmişdir. Ardı »

Monumental heykəltəraşlıq Qafqaz Albaniyası plastik sənətinin maraqlı növlərindən biri idi. Gil və tunc heykəlciklər, daş heykəllər və s. bu qrupa daxildir. Tədqiqatçıların rəyinə görə, başı və ətrafları olmayan gil heykəlciklər hər hansı hadisə və ya tədbirin uğurla başa çatması ilə əlaqədar keçirilən mərasimdən sonra məhv edilir və qəbirlərdə basdırılırdı. Buna oxşar adət Orta Asiyada da vardı. Orada dulusçuluq məhsullarını yandırdıqda, onları "bədnəzər"dən qoruyan kukla heykəlciklərlə də belə rəftar edirdilər. Görünür, ecazkar varlıqların surətlərinin rəmzi olan bu sındırılmış heykəlciklər şər qüvvələrin bədnəzərlərini özlərinə cəlb etmək üçün sirli mərasimdən sonra məhv edilirdi. Eramızdan əvvəl IV-III əsrlərdən başlayaraq Albaniyanın dekorativ-tətbiqi sənətində kiçik formalar plastikası, Ardı »

Anatoli Petroviç Novoseltsev və Z. İ. Yampolski belə hesab edir ki, erkən orta əsrlərdə Qafqaz Albaniyasının əhatə etdiyi əraziyə, əsasən indiki Azərbaycanın, eləcə də Ermənistanın, Dağıstanın və Şərqi Gürcüstanın ərazisi daxil idi.

Erməni iddialarına görə, qədim dövrlərdə və erkən orta əsrlərdə Azərbaycan ərazisi Kür çayının yalnız şimalında (Kürün sol sahilində) yerləşmişdi, yəni bu ənənəyə görə Kür və Araz çayları arasındakı ərazi guya əvvəllər ermənilərin olub. Yalnız 387-ci ildən sonra həmin torpaqlar Albaniyanın tərkibinə keçmiş, lakin etnik, siyasi və mədəni cəhətdən əvvəlki kimi Böyük Ermənistanın Şərq əyalətləri olmuşdur..

Gürcü alimlərinin qənaətinə (köhnə) görə Kürün sol sahilindəki Albaniya ərazisinin Qərb hissəsi Gürcüstanın olmuşdur. Yeni gürcü Ardı »

1977-ci ildə Kamaltəpənin Cənub ətəyi meşə örtüyündən təmizlənən zaman,buradan da yaşayış yeri xarabalığı üzə çıxmışdır.Bu xarabalıq təxminən 10 hektarlıq bir ərazini əhatə edir.Onun Şimal kənarında Kamaltəpə və Qalanın Cənub divarları yerləşir.Qərb tərəfdən axan Qaraçay isə yüşüyış yerinin xeyli hissəini yuyub aparmışdır.Cənub tərəfdən Kamaltəpəyə qalxan köhnə yol yeri də var.Yeni aşkar edilən yaşayış yeri xarabalığı,Qalanın Cənub divarından bayır tərəfdə yerəşdiyi üçün onu şərti olaraq Bayır şəhər adlandırırlar.XIX əsrn 40-cı illərində Qəbələ şəhər xarabalığını nəzərdən keçirən A.Yanovski Bayır şəhər abidəsi üçün elmi əhəmiyyəti olan şifahi məlumat toplaya bilmişdir.Onun əldə etdiyi məlumata görə,şəhər xarabalığa çevriləndən sonra Qalanın Cənub ətəyində (yerli əhalinin dili ilə desək Ardı »

Həsən Monax (doğum və ölüm tarixləri bilinmir) — 1142—1182 – ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Xaçın knyazı, sərkərdə. Kürike Baqratuninin qızı Mamaxatunla evlənmiş və altı övladı olmuşdur. Onun hakimiyyətinə Aterk, Ləv qalası, Xaçın qalası və Avkaxaxaç əraziləri daxil idi. Alban Arşakiləri sülaləsindən olan Həsən Monax, Vaxtanq Səkərin oğludur. 1142-ci ildən Xaçın ərazisini idarə etmişdir. 1182 – ci ildə hakimiyyəti böyük oğlu Vaxtanq Taqavorazna verərək qardaşı Qriqorisin rahib kimi xidmət etdiyi Xudavəng monastırına çəkilmiş və ömrünün sonuna kimi rahib həyatı yaşamışdır. Hələ hakimiyyətdə olduğu dövrdə o, Xudavəng monastırında geniş quruculuq işləri aparmışdı. Ardı »