Haqqinda.az

Axtardığın haqqında - Hər gün yeni məlumat öyrən

Özünə İnam - Ralf Uoldo Emerson

Ne te qu­a­e­si­ve­ris ex­tra ( Sə­nə hər nə la­zım­dır­sa özün­də ax­tar (lat).)

İn­san özü­nün yol gös­tə­rən ul­du­zu­dur.
İn­sa­nın qəl­bi onu na­mus­lu və mü­kəm­məl edir,
Onu saf­laş­dı­rır, nur­lan­dı­rır və ta­le­yi­nə tə­sir gös­tə­rir.
Heç nə on­dan öt­rü həd­siz tez və ya həd­siz gec ol­mur.
Bi­zim həm yax­şı, həm də pis hə­rə­kət­lə­ri­miz
Fa­tal köl­gə ki­mi, da­im bi­zi iz­lə­yən mə­lək­lər­dir.

Ber­mont və Flet­çe­rin “Na­mus­lu in­sa­nın ta­le­yi” essesinə epi­loq


Kör­pə­ni qa­ya­lıq­lar ara­sı­na at,
Onu ca­na­var sü­dü ilə bəs­lə,
Qoy o, qı­şı ça­la­ğan­lar və tül­kü­lər ara­sın­da ke­çir­sin,
On­da bu kör­pə­nin əl­lə­ri və ayaq­la­rı güc­lü və çe­vik ola­caq.

Bu ya­xın­lar­da bir məş­hur şa­i­rin bir ne­çə şe­ri­ni oxu­dum. Bu şeir­lər mə­nə çox ori­ji­nal və qey­ri-adi gö­rün­dü. Be­lə şeir­lər­də nə­dən bəhs edil­mə­sin­dən ası­lı ol­ma­ya­raq on­lar in­sa­nı san­ki nə ba­rə­də­sə xə­bər­dar edir, onu eh­ti­yat­lı ol­ma­ğa ça­ğı­rır­lar. Bu şeri­lə­rin do­ğur­du­ğu hiss­lər on­la­rın əsa­sı­nı təş­kil edən fi­kir­lər­dən da­ha əhə­miy­yət­li­dir.İn­sa­nın öz tə­fək­kü­rü­nə ina­mı, onun qəl­bin­də­ki hə­qi­qə­tin ha­mı üçün hə­qi­qət ol­ma­sı­na ina­mı – da­hi­ya­nə­lik­dir. Öz giz­li əqi­də­lə­ri­niz ba­rə­də da­nı­şın, qoy on­lar ha­mı­nın əqi­də­si­nə çev­ril­sin. Çün­ki əv­vəl­cə giz­li olan­lar son­ra­dan hə­mi­şə aş­kar­la­şır və nə­ti­cə­də bi­zim il­kin fi­kir­lə­ri­miz məh­şər gü­nü – İs­ra­fi­lin su­ru­nun sə­da­la­rı al­tın­da özü­mü­zə qa­yı­da­caq­dır. Mu­sa pey­ğəm­bər ki­mi, Pla­ton və Mil­ton ki­mi da­hi­lə­rin ən bö­yük mə­ziy­yə­ti on­dan iba­rət idi ki, on­lar ki­tab­la­ra və ənə­nə­lə­rə gü­vən­mir, baş­qa­la­rı­nın de­dik­lə­ri­ni de­mir, yal­nız öz­lə­ri­nin dü­şün­dük­lə­ri ba­rə­də da­nı­şır­dı­lar.İn­san onun zə­ka­sı­na il­dı­rım ki­mi ça­xan (və çox­say­lı us­tad­la­rı­nın, müd­rik­lə­rin de­di­yin­dən qat-qat əhə­miy­yət­li olan) işıq şü­a­sı­nı gör­mə­yi və onun ar­xa­sın­ca get­mə­yi öy­rən­mə­li­dir. La­kin nə­dən­sə in­san öz fi­kir­lə­ri­ni, sa­də­cə ola­raq bu fi­kir­lər onun özü­nə məx­sus ol­du­ğu­na gö­rə əs­la tə­rəd­düd et­mə­dən, bir kə­na­ra atır. Biz da­hi­nin hər bir işin­də vax­ti­lə özü­mü­zə məx­sus ol­muş, son­ra isə elə özü­mü­zün tək­zib et­di­yi­miz fi­kir­lər gö­rü­rük və bu fi­kir­lə­ri baş­qa bi­ri­sin­dən eşi­dən­də onu az qa­la mö­cü­zə ki­mi qə­bul edi­rik. Bö­yük in­cə­sə­nət əsər­lə­ri də bi­zə ey­ni­lə bu cür tə­sir gös­tə­rir. On­lar bi­zə öz qəl­bi­mi­zin sə­si­ni din­lə­mə­yi o qə­dər inan­dı­rı­cı şə­kil­də öy­rə­dir ki, bü­töv bir xor dəs­tə­si bu­nu edə bil­məz. Biz hə­mi­şə bil­di­yi­miz bir mə­sə­lə ba­rə­də ta­nı­ma­dı­ğı­mız ada­mın fik­ri­ni eşi­dən­də az qa­la xə­ca­lət çə­kə­rək eti­raf et­mə­yə məc­bur olu­ruq ki, özü­mü­zün çı­xar­dı­ğı­mız nə­ti­cə­ni bir baş­qa­sın­dan eşi­di­rik.Dün­ya­nın dərk edil­mə­si pro­se­sin­də hər bir in­san mü­əy­yən bir mə­qam­da yə­qin edir ki, pa­xıl­lıq – na­dan­lıq­dır, imi­ta­si­ya isə – in­ti­har­dır, in­san gö­rür ki, öz ta­le­yi­ni özü qur­ma­lı­dır, ka­i­nat­da bə­rə­kə­tin sa­yı-he­sa­bı ol­ma­sa da, in­san özü bir qa­rış ha­lal tor­pa­ğın­da gər­gin əmək sərf et­mə­sə, bu bə­rə­kə­tin bir­cə zər­rə­si də ər­sə­yə gəl­mir. İn­sa­nın da­xi­lin­də giz­lə­nən qüv­və hə­lə tə­zə­dir və o özü bu qüv­və­ni sı­naq­dan ke­çir­mə­yin­cə, heç kəs onun nə­yə qa­dir ol­du­ğu­nu bil­mək iq­ti­da­rın­da de­yil.Bir şəxs, bir xa­rak­ter və ya mü­əy­yən bir fakt in­sa­na çox güc­lü tə­sir gös­tə­rə bi­lər, baş­qa­la­rı isə bu­nu edə bil­mir. Bü­tün bun­lar in­sa­nın yad­da­şın­da əks olu­nur və bu ək­so­lun­ma pro­se­sin­də yad­daş­da qa­baq­ca­dan mü­əy­yən edil­miş har­mo­ni­ya­nın tə­si­ri də özü­nü gös­tə­rir.

Şüa han­sı nöq­tə­yə düş­mə­li­dir­sə, göz qa­baq­ca­dan hə­min nöq­tə­yə yö­nəl­miş olur. La­kin be­lə olan­da göz yal­nız hə­min şü­a­nı se­çə bi­lə­cək­dir. Be­lə­lik­lə, biz özü­mü­zü tə­əs­sü­rat­la­rın ya­rı­sın­dan məh­rum edir və biz­lər­dən hər bi­ri­nin təm­sil et­di­yi ila­hi ide­ya­nı na­qis­ləş­di­ri­rik. Şü­a­nın bu cür gö­rü­nə­cə­yi­nə inan­maq və on­dan xe­yir­xah əməl­lər üçün is­ti­fa­də et­mək olar, la­kin Al­lah öz qüd­rə­ti­nin təb­liğ olun­ma­sı­nı qor­xaq adam­la­ra eti­bar et­məz­di. İnsan öz işinə can qoyanda buna se­vi­nir və vəc­də gə­lir, bu müm­kün ol­ma­yan­da isə insan rahat ola bilmir. Bu elə bir qur­tu­luş­dur ki, in­sa­nı heç nə­dən qur­tar­mır. Bu hal­da in­sa­nın dü­ha­sı onu tərk edir, il­ham pə­ri­lə­ri da­ha onun kö­mə­yi­nə gəl­mir, bə­si­rət qa­bi­liy­yə­ti, ümid his­si itir.
Özü­nü­zə eti­bar edin: hər bir in­sa­nın qəl­bi məhz bu po­lad si­min he­sa­bı­na dö­yü­nür.
İla­hi vəhy si­zi han­sı yo­la sövq edir­sə, hə­min yo­lu tu­tun. Mü­a­sir­lə­ri­ni­zin cə­miy­yə­ti­ni və ha­di­sə­lər ara­sın­da əla­qə­lə­ri ne­cə var­sa, elə, ol­du­ğu ki­mi də qə­bul edin.
Bö­yük in­san­lar hə­mi­şə bu cür hə­rə­kət et­miş və uşaq­la­ra xas olan bir sə­mi­mi­lik­lə öz zə­ma­nə­si­nin ru­hu­na inan­mış­dı­lar. On­lar öz his­siy­yat­la­rı­na ina­nır­dı­lar ki, ən eti­bar­lı qüv­və on­la­rın qəl­bin­də­dir, on­la­rın əl­lə­ri ilə hə­rə­kət edir və on­la­rın bü­tün var­lı­ğı­nı ida­rə edir.
İn­di öz yük­sək zə­ka­sı­nın qüv­və­si ilə bu trans­sen­dent (qey­ri-adi) ta­le­yi qə­bul et­mə­li olan in­san­lar – bi­zik. Bu­nu xəl­vət bir yer­də giz­lə­nən zə­if və şi­kəst adam­lar, in­qi­lab dal­ğa­sın­dan qa­çıb can­la­rı­nı qur­ta­ran qor­xaq­lar yox, bu­nu ulu tan­rı­nın əm­ri­nə ta­be olan, xa­o­sa və qa­ran­lıq­la­ra mey­dan oxu­yan bə­ləd­çi­lər, xi­las­kar­lar və hi­ma­yə­dar­lar et­mə­li­dir­lər.

Tə­bi­ət in­san­la­rın si­fə­ti­nin ifa­də­si­nə gö­rə, uşaq­la­rın, kör­pə­lə­rin və hət­ta hey­van­la­rın dav­ra­nı­şı­na gö­rə, bi­zim çox şe­yi an­la­ma­ğı­mı­za im­kan ve­rir. Xeyr, be­lə im­ka­na ma­lik olan zə­ka heç də par­ça­lan­mış və qi­yam et­miş, bi­zim mü­əy­yən məq­sə­də na­il ol­maq na­mi­nə öz qüv­və və və­sa­it­lə­ri­mi­zi he­sab­la­ma­ğı ba­car­dı­ğı­mı­za gö­rə hiss­lə­ri­mi­zə eti­bar et­mə­yən zə­ka de­yil. On­la­rın zə­ka­sı bü­töv, ba­xış­la­rı isə qə­tiy­yət­li­dir və biz on­la­rın üzü­nə ba­xan­da özü­mü­zü itir­irik. Kör­pə­lər heç kə­sə ta­be ol­mur, on­lar ha­mı­nı öz­lə­ri­nə ta­be edir­lər. La­kin Al­lah yaş­lı in­san­la­ra da, uşaq­lar və ye­ni­yet­mə­lər ki­mi, ca­zi­bə və gö­zəl­lik bəxş et­miş­dir. Al­lah bö­yük lütf­kar­lıq gös­tə­rə­rək bi­zə be­lə bir üs­tün­lük ver­miş­dir və əgər bu üs­tün­lük qəf­lə­tən var qüv­və ilə di­lə gəl­sə, onu rədd et­mək müm­kün de­yil. Əgər ca­van bir oğ­lan mə­nim­lə və ya si­zin­lə da­nı­şa bil­mir­sə, elə bil­mə­yin ki, bun­dan öt­rü onun gü­cü yox­dur. Qu­laq asın, gö­rün o bi­ri otaq­da onun sə­si ki­fa­yət qə­dər ay­dın və ifa­də­li eşi­di­lir. Gö­rü­nür, o öz ya­şıd­la­rı ilə ne­cə da­nış­maq la­zım ol­du­ğu­nu yax­şı bi­lir. La­kin onun utan­caq və ya bə­la­ğət­li ol­ma­sı­nın fər­qi yox­dur: o, bi­zi – yaş­lı­la­rı gə­rək­siz et­mək yol­la­rı­nı ba­şa dü­şə­cək­dir.
Na­har süf­rə­si ar­xa­sın­da öz­lə­ri­ni inam­lı hiss edən və ət­raf­da­kı in­san­la­ra yu­xa­rı­dan aşa­ğı ba­xan oğ­lan­la­rın qay­ğı­sız­lı­ğı (bi­ri­si­nə ba­rış­dı­rı­cı ruh­da bir söz de­yən ev sa­hi­bi­nin et­di­yi ki­mi) əsl sağ­lam mü­na­si­bə­tin gös­tə­ri­ci­si­dir. Qo­naq ota­ğın­da­kı oğ­lan dram te­at­rın­da­kı “par­ter” ki­mi müs­tə­qil qay­ğı­sız­dır, o, in­san­la­ra və ha­di­sə­lə­rə öz ba­xış bu­ca­ğın­dan nə­zər sa­lır, in­san­lar ba­rə­sin­də on­la­rın lə­ya­qə­ti­nə gö­rə mü­ha­ki­mə yü­rü­dür və bu­nu uşaq­la­ra məx­sus olan tərz­də, qı­sa xü­la­sə­lər şək­lin­də edir: “yax­şı­dır”, “pis­dir”, “ma­raq­lı­dır”, “sə­feh­dir”, “gö­zəl­dir” və ya “ağır­dır”. Onu bu hökm­lə­rin nə­ti­cə­lə­ri və ya ki­min­sə bunlarda ma­raq­la­rı na­ra­hat et­mir. Onun qə­ra­rı müs­tə­qil və sə­mi­mi­dir. Siz ona diq­qət gös­tər­mə­li­si­niz, o, si­zə yox.

La­kin in­san öz şü­ur­lu­lu­ğu­nun gi­ro­vu­na çev­ri­lir. O, uğur­lu bir hə­rə­kət edən ki­mi dər­hal müs­tə­qil­li­yi­ni iti­rir, yüz­lər­lə in­san onu rəğ­bət və ya nif­rət his­si ilə iz­lə­mə­yə baş­la­yır və bu in­san on­la­rın fi­kir­lə­ri ilə he­sab­laş­ma­lı olur. Və bu­ra­da Le­ta unut­qan­lıq ça­yı­nın su­la­rı da kö­mək et­mir.
Axı in­san hət­ta bü­tün bun­lar­dan son­ra da ney­tral­lı­ğa qa­yı­da bi­lər! Kim bü­tün öh­də­lik­lər­dən yan ke­çə­rək, qə­rəz­siz, möh­kəm, əzm­li ba­xış­la­rı ilə baş­qa­la­rı­nın mü­ha­ki­mə­lə­ri­nə da­vam gə­tir­mək is­tə­sə, o, hə­mi­şə va­hi­mə­li ol­ma­lı­dır.
Bun­dan son­ra o in­san baş ve­rən bü­tün ha­di­sə­lər haq­qın­da fi­kir yü­rü­də­cək­dir; bu fi­kir ar­tıq tək­cə o in­san üçün yox, ha­mı üçün zə­ru­ri he­sab edi­lə­cək; o in­san san­ki miz­raq ki­mi, in­san­la­rın qu­laq­la­rı­nı de­şə­rək on­la­rı dəh­şə­tə gə­ti­rə­cək­dir.
Biz tən­ha qa­lan­da məhz bu cür səs­lər eşi­di­rik, la­kin biz dün­ya­ya qə­dəm qo­yan­da hə­min səs­lər sa­kit­lə­şir və bi­r az­dan güc­lə eşi­di­lir. Cə­miy­yət öz üz­vü­nün əzm­kar­lı­ğı­na qar­şı qə­rəz­li plan­lar qu­rur. Cə­miy­yət elə bir səhm­dar şir­kə­ti­nə ox­şa­yır ki, onun üzv­lə­ri öz əma­nət­lə­ri­ni qo­ru­yub sax­la­maq na­mi­nə azad­lıq­la­rı­nı və mə­də­niy­yət­lə­ri­ni qur­ban ver­mək ba­rə­də bir-bi­ri ilə söv­də­lə­şir. Eh­kam­la­ra ri­a­yət et­mək çox­la­rı­nın nə­zə­rin­də yax­şı əməl sa­yı­lır. Bu­ra­da bi­ri­si­nin özü­nə ina­mı baş­qa­la­rın­da ik­rah his­si do­ğu­rur. Cə­miy­yət re­al­lı­ğı və onu ya­ra­dan­la­rı de­yil, ad­la­rı və ənə­nə­lə­ri xoş­la­yır.
Kim adam ol­maq is­tə­yir­sə o, non­kor­fi­mis­tə (Nonkonformist – çoxluq tərəfindən qəbul olunmuş fikirlə razılaşmayan insan.) çev­ril­mə­li­dir. Kim mü­qəd­dəs pal­ma bu­daq­la­rı­nı yığ­maq is­tə­yir­sə, “əmə­li­sa­leh­lik” onu çaş­dır­ma­ma­lı­dır, o öz hə­rə­kət­lə­ri­nin doğ­ru­dan da “əmə­li­sa­leh­lik” olub-ol­ma­dı­ğı­nı ay­dın­laş­dır­ma­lı­dır. Dü­şün­cə­mi­zin sə­mi­mi­li­yin­dən da­ha mü­qəd­dəs sa­yı­la bi­lə­cək heç bir də­yər yox­dur. Özü­nü­zü azad edin, on­da bü­tün dün­ya si­zi bə­yə­nə­cək­dir.

Ca­van yaş­la­rım­da olar­kən hör­mət­li bir məs­lə­hət­çim var­dı. O, köh­nə, xe­yir­xah ruh­lu kil­sə dok­tri­na­la­rı ilə mə­ni lap tən­gə gə­tir­miş­di. Bir də­fə hə­min məs­lə­hət­çi­yə ver­di­yim ca­vab hə­lə də ya­dım­da­dır. Mən ona su­al ve­rən­də ki, əgər mən ta­ma­mi­lə özü­mə qa­pan­mış hal­da ya­şa­yı­ram­sa, mü­qəd­dəs ənə­nə­lər mə­nim nə­yi­mə gə­rək­dir, – dos­tum de­di: “Ola bil­sin ki, bu im­puls­lar yu­xa­rı­dan de­yil, aşa­ğı­dan gə­lir”. On­da mən be­lə ca­vab ver­dim: “Mən be­lə he­sab et­mi­rəm, la­kin əgər mən ib­li­sin öv­la­dı­yam­sa, on­da mə­nim hə­ya­tım da ib­li­sin hə­ya­tı­na uy­ğun ol­ma­lı­dır”.
Mən­cə, heç bir qa­nun mə­nim öz tə­bi­ə­ti­min qa­nu­nun­dan mü­qəd­dəs ola bil­məz. İs­tə­ni­lən şe­yə lap asan­lıq­la yax­şı da de­mək olar, pis də; ye­ga­nə doğ­ru olan o şey­dir ki, qu­ru­lu­şu­ma uy­ğun ol­sun, uy­ğun ol­ma­ya­nı isə – yan­lış­dır. İn­san bü­tün hü­cum­la­ra si­nə gər­mə­yi ba­car­ma­lı­dır, özü­nü elə apar­ma­lı­dır ki, gu­ya on­dan baş­qa ət­raf­da nə var­sa, ha­mı­sı for­mal və efe­mer­dir. Ad­lı-san­lı şəxs­lə­rin, bö­yük bir­lik­lə­rin və can­sız tə­si­sat­la­rın qar­şı­sın­da ne­cə asan­lıq­la təs­lim ol­du­ğu­mu­zu fi­kir­lə­şən­də xə­ca­lət çə­ki­rəm. Bu ad­lı-san­lı və in­cə zövq­lü şəxs­lər mə­nə əs­lin­də, la­zım ol­du­ğun­dan qat-qat ar­tıq tə­sir edib is­ti­qa­mət­lən­di­rir­lər. Am­ma mən na­mus­lu, əzm­kar ol­ma­lı və bü­tün hal­lar­da acı hə­qi­qə­ti de­mə­li­yəm.
Məkr­li­lik və şöh­rət­pə­rəst­lik fi­lan­tro­pi­ya do­nu­na gi­rir­sə, bu­nun bir sə­mə­rə­si ola bi­lər­mi? Əgər qul­la­rın azad edil­mə­si uğ­run­da hə­rə­ka­tın qə­zəb­lən­miş və fa­na­tik bir üz­vü mə­nim ya­nı­ma gə­lib Bar­ba­dos­dan al­dı­ğı son xə­bər­lə­ri mə­nə söy­lə­mə­yə baş­la­yır­sa, nə üçün mən ona be­lə de­yə bil­mə­rəm: “Get, əv­vəl­cə öz uşaq­la­rı­nı, öz odun­çu­nu sev, xe­yir­xah və tə­va­zö­kar ol, şəf­qət­li ol; bir ne­çə min mil uzaq­da ya­şa­yan qa­ra­də­ri­li sa­kin­lər ba­rə­də qey­ri-tə­bii və qey­ri-sə­mi­mi qay­ğı­keş­li­yin­lə heç vaxt öz am­bi­si­ya­la­rı­nı giz­lət­mə. Sə­nin sev­gi­nə öz evin­də da­ha çox eh­ti­yac var”. Əl­bət­tə, bu cür rəf­tar kəs­kin və xo­şa­gəl­məz olar­dı, la­kin hə­qi­qət hə­mi­şə sax­ta sev­gi­dən daha gö­zəl gö­rü­nür. Mə­ziy­yət­lə­ri­niz sizə mü­əy­yən üstünlüklər ver­mir­sə, on­la­rın bir qə­pik­lik qiy­mə­ti yox­dur. Mə­həb­bət ah-za­ra və fa­si­lə­siz şi­ka­yət­lə­rə çev­ri­lən­də mə­həb­bət dok­tri­na­sı­nın ək­si­nə, nif­rət dok­tri­na­sı da təb­liğ olun­ma­lı­dır.
Ru­hum mə­ni səs­lə­yən­də mən atam­dan, anam­dan, ar­va­dım­dan, qar­da­şım­dan im­ti­na edə­rək, bu ça­ğı­rı­şa ca­vab ve­ri­rəm. Mə­nə qal­sa, bü­tün qa­pı­la­rın üzə­ri­nə “gə­ri­bə­lik” sö­zü ya­zar­dım. Hər hal­da, bu, qə­ri­bə­lik­dən aza­cıq da ol­sa yax­şı­dır, la­kin bu­nu araş­dır­maq üçün bü­tün gü­nü­mü­zü sərf edə bil­mə­rik. Mə­nim cür­bə­cür cə­miy­yət­lə­rə ni­yə qo­şul­du­ğu­mu və ya qo­şul­ma­dı­ğı­mı so­ruş­ma­yın. Və bu gün xe­yir­xah bir in­sa­nın et­di­yi ki­mi, siz də mə­nim yox­sul­la­rın və­ziy­yə­ti­ni yax­şı­laş­dır­maq və­zi­fə­lə­rim ba­rə­də da­nış­ma­yın. Mə­gər on­lar mə­nim yox­sul­la­rım­dır? Sə­nin­lə­yəm, ey sə­feh fi­lan­trop, mə­nə mən­sub ol­ma­yan və mə­nim mən­sub ol­ma­dı­ğım bu cür adam­la­ra sərf edi­lən hər bir dol­la­ra, hər bir sen­tə hey­fim gə­lir. Mə­nim mə­nə­vi ya­xın­lıq his­si bəs­lə­di­yim in­san­lar sin­fi var; on­la­rın xa­ti­ri­nə, la­zım gəl­sə, həbs­xa­na­ya düş­mə­yə də ha­zı­ram. La­kin si­zin bu po­pu­list xey­riy­yə­çi­li­yi­niz, ağıl­dan­kəm­lər üçün kol­lec­lər­də ve­ri­lən təh­sil, müx­tə­lif mə­na­sız assamb­le­ya­lar üçün bi­na­lar ti­kil­mə­si (bu bi­na­la­rın ço­xu ar­tıq ti­kil­miş­dir), əy­yaş­la­ra ve­ri­lən i­a­nə­lər və eh­ti­ya­cı olan­la­ra yar­dım gös­tə­rən min­lər­lə cə­miy­yət – bun­lar qə­bu­le­dil­məz­dir. Mən xə­ca­lət his­si ilə eti­raf edi­rəm ki, bə­zən mən də bu hiss­lə­rə uya­raq bir dol­lar ba­ğış­la­sam ­da bu dol­lar on­la­ra ha­lal ol­mur və gə­lə­cək­də ira­dəm çat­ma­lı­dır ki, bu­nu bir da­ha et­mə­yim.
Xe­yir­xah əməl­lər cə­miy­yə­tin nə­zə­rin­də adi qay­da­dan da­ha çox, müs­təs­na hal sa­yı­lır. Bi­ri var in­san, bi­ri də var onun xe­yir­xah əməl­lə­ri. İn­san­lar xe­yir­xah hə­rə­kət­lər de­yi­lən əməl­lə­ri edən­də, mə­sə­lən, cə­sur­luq və ya xe­yir­xah­lıq gös­tə­rən­də bu­nu elə edir­lər ki, san­ki gün­də­lik rəs­mi gə­zin­ti­də iş­ti­rak et­mə­dik­lə­ri­nə gö­rə cə­ri­mə ödə­yir­lər; elə bil hə­yat­da yer tut­ma­la­rı­na gö­rə kim­dən­sə üzr is­tə­yir və ya öz­lə­ri­ni tə­mi­zə çı­xar­dır­lar. (Şi­kəst və ru­hi xəs­tə­lər də öz ta­le­lə­ri­nə gö­rə be­lə­cə ca­vab ver­mə­li olur­lar.) Elə bil bu in­san­lar öz xe­yir əməl­lə­ri­nə gö­rə cə­za çə­kir­lər. Mən öm­rüm bo­yu özü­mü tə­mi­zə çı­xar­maq is­tə­mi­rəm, mən ya­şa­maq is­tə­yi­rəm. Mə­nim hə­ya­tım – ta­ma­şa de­yil, mə­nim öz öm­rüm-gü­nüm­dür. Mən is­tər­dim ki, bu hə­yat in­di­ki qə­dər gər­gin ol­ma­sın, yə­ni pa­rıl­tı­lı və qey­ri-sa­bit de­yil, nor­mal və ha­mar ol­sun. Mən is­tər­dim ki, hə­ya­tım qan sa­çan prob­lem­lər­lə do­lu ol­ma­sın, sağ­lam və xo­şa­gə­lən ol­sun.
Gö­rü­rəm ki, adi bir in­san­sı­nız və si­zin fə­a­liy­yə­ti­ni­zə qo­şul­maq ba­rə­də ça­ğı­rış­la­rı­nı­za əməl et­mək is­tə­mi­rəm. Çox nə­cib he­sab edi­lən bu fə­a­liy­yə­tə qo­şu­lub – qo­şul­ma­ya­ca­ğı­mın mən­dən öt­rü fər­qi yox­dur. Mə­nim bu­na ana­dan­gəl­mə hü­qu­qum var. İs­te­da­dım nə qə­dər cü­zi və mis­kin ol­sa da, mən ne­cə va­ram­sa elə­yəm və bu­nu tə­zə­dən sü­but et­mə­yə və ya ət­ra­fım­da­kı in­san­la­rın bu­nu eti­raf et­mə­lə­ri­nə eh­ti­yac duy­mu­ram.
Mən baş­qa­la­rı­nın dü­şün­dük­lə­ri­ni de­yil, özü­mü na­ra­hat edən işi gör­mə­li­yəm. Ger­çək və in­tel­lek­tu­al hə­yat­da ey­ni də­rə­cə­də çə­tin olan bu qay­da bö­yük­lü­yün və mis­kin­li­yin nə de­mək ol­du­ğu­nu an­la­ma­ğı xey­li də­rə­cə­də asan­laş­dı­ra bi­lər. Bu qay­da­ya ri­a­yət et­mək çox çə­tin­dir, çün­ki hə­mi­şə elə adam­lar ta­pı­la­caq ki, on­lar və­zi­fə­lə­ri­ni­zi si­zin özü­nüz­dən yax­şı bil­dik­lə­ri­ni gü­man edə­cək­lər. Ha­mı tə­rə­fin­dən qə­bul edil­miş fi­kir­lə ra­zı­la­şa­raq ya­şa­maq asan­dır. Əvə­zi­ni­zə bü­tün qə­rar­la­rı baş­qa­la­rı qə­bul edir­sə, on­da ya­şa­ma­ğı­nız xey­li asan­la­şır. La­kin bö­yük şəxs odur ki, küt­lə­nin ara­sın­da öz tən­ha­lı­ğı­nın müs­tə­qil­li­yi­ni hay­sız-küy­süz qo­ru­yub sax­la­ya bi­lir.
Siz­dən öt­rü heç bir əhə­miy­yə­ti ol­ma­yan ümu­mi fi­kir­dən im­ti­na edin, çün­ki bu cür fi­kir qüv­və­lə­ri­ni­zi bu­xov­la­yır. Siz vax­tı­nı­zı iti­rir­si­niz, öz xa­rak­te­ri­ni­zin də­yər­li cə­hət­lə­ri­ni məhv edir­si­niz. Əgər siz öl­müş bir məz­hə­bi dəs­tək­lə­yir­si­niz­sə, ölüb get­miş bir Bib­li­ya bir­li­yi­nin xey­ri­nə i­a­nə­lər ve­rir­si­niz­sə, bö­yük bir təş­ki­lat­la bir­lik­də döv­lə­tin le­hi­nə və ya əley­hi­nə səs ve­rir­si­niz­sə, de­mə­li, siz, sa­də­cə ola­raq, pan­si­on sa­hib­lə­ri­nin et­dik­lə­ri ki­mi qo­naq­la­ra açıl­mış süf­rə­yə qul­luq edir­si­niz – bü­tün bu səh­nə­lər si­zin ne­cə in­san ol­ma­ğı­nız ba­rə­də mən­də heç bir tə­səv­vür ya­rat­mır, bun­dan öt­rü nə qə­dər qüv­və­ni­zi hə­dər ye­rə sərf et­mə­yi­niz də öz ye­rin­də.
La­kin siz iş­lə­yin, on­da mən si­zin kim­li­yi­ni­zi bi­lə­rəm. İş­lə­yin, ca­nı­nız bər­ki­sin. İn­san ba­şa düş­mə­li­dir ki, kon­for­mizm sa­də­cə ola­raq, giz­lənqaç oyu­nu­dur. Əgər siz han­sı­sa bir sek­ta­nın üz­vü­sü­nüz­sə, on­da mən si­zin ar­qu­ment­lə­ri­ni­zi təx­mi­nən bi­li­rəm. Bu­dur, mən öz məz­hə­bi­nin qay­da­la­rın­dan bi­ri­nin hə­qi­qi­li­yi ba­rə­də da­nı­şan va­i­zi din­lə­yi­rəm. Axı əv­vəl­cə­dən bi­li­rəm ki, onun nit­qin­də bir­cə kəl­mə də tə­zə söz ol­ma­ya­caq. Axı gö­rü­rəm ki, bu va­iz za­hi­rən açıq mü­za­ki­rə apar­maq niy­yə­tin­də ol­sa be­lə, əs­lin­də bu­na heç ya­xın gəl­mək fik­rin­də de­yil. Axı bi­li­rəm ki, o, mə­sə­lə­yə yal­nız bir­tə­rəf­li, ica­zə ve­ril­miş möv­qe­dən ya­na­şa­caq və bu­nu qə­rəz­siz bir adam ki­mi de­yil, kil­sə ke­şi­şi ki­mi edə­cə­yi­nə and iç­miş­dir. O, sa­də­cə ola­raq, muzd­lu və­kil­dir və kil­sə ka­fed­ra­sın­dan çı­xış edən bu ada­mın bü­tün hə­rə­kət­lə­ri baş­dan-ba­şa ədəbazlıqdır.
Be­lə­lik­lə, in­san­la­rın ək­sə­riy­yə­ti öz­lə­ri­ni möv­cud fi­kir­lər­dən bi­ri­nə bağ­la­maq üçün göz­lə­ri­nin bi­ri­ni və ya hər iki­si­ni bağ­la­mış­dır. Bu kon­for­mizm on­la­rı yal­nız ay­rı-ay­rı hal­lar­da sax­ta­kar­lı­ğa sövq et­mək­lə və ya han­sı­sa bir ya­la­nın mü­əl­li­fi­nə çe­vir­mək­lə ki­fa­yət­lən­mir, on­lar ar­tıq bü­tün hal­lar­da sax­ta­kar­lıq­la məş­ğul olur­lar. On­la­rın hə­qi­qə­ti də tam hə­qi­qət de­yil. On­la­rın de­dik­lə­ri “iki” hə­qi­qi iki de­yil, on­la­rın de­dik­lə­ri “dörd” hə­qi­qi dörd de­yil. On­lar hər nə de­sə­lər, bi­zi mə­yus edir­lər və biz bil­mi­rik, on­la­rın de­dik­lə­ri­ni cid­di qə­bul et­mə­yə də­yər­mi. Bu­nun­la be­lə, tə­bi­ət bi­zim əy­ni­mi­zə san­ki mən­sub ol­du­ğu­muz təş­ki­la­tın həbs­xa­na li­ba­sı­nı ge­yin­di­rir. Si­fə­ti­miz və gör­kə­mi­miz ey­ni olur, sir-si­fə­ti­miz­dən küt­lük ya­ğır.

Siz­də nə isə al­çal­dı­cı, təh­qi­ra­miz bir vər­diş də ya­ra­nır. Çox vaxt bu vər­diş bü­tün öm­rü­nüz bo­yu si­zi iz­lə­yir. Təh­qi­ra­miz vər­diş de­dik­də, bi­zi tə­rif­lə­yən olan­da si­fə­ti­mi­zin sə­feh gör­kəm al­ma­sı­nı, özü­mü­zü yax­şı hiss et­mə­yən­də, ya­xud ma­raq­sız söh­bət mə­qa­mın­da si­fə­ti­miz­də­ki sax­ta tə­bəs­sü­mü, ya­lan­dan gü­lüm­sə­mə­yi­mi­zi nə­zər­də tu­tu­ram. Be­lə hal­lar­da si­fə­ti­mi­zin əzə­lə­lə­ri tə­bii şə­kil­də hə­rə­kət et­mir, biz on­la­rı qəs­dən si­fə­ti­mi­zin kə­nar­la­rı­na doğ­ru sı­xı­rıq və əzə­lə­lər si­fə­tə həd­siz na­ra­zı­lıq ifa­də­si ve­rir.

Si­zin non­kor­for­miz­mi­ni­zə görə dünya sizə qarşı qəddarlıq edəcək. Bu­na gö­rə də in­san baş­qa­la­rı­nın si­fə­tin­də­ki hə­qi­qi na­ra­zı­lıq ifa­də­si­ni hiss et­mə­yi ba­car­ma­lı­dır. Tə­səv­vür edin ki, ic­ti­mai yer­də və ya dos­tu­nu­zun qo­naq ota­ğın­da ya­nı­nız­da da­ya­nan adam­lar si­zə çə­pə­ki ba­xır­lar. Əgər bu nif­rət his­si hə­min ada­mın ora­da­kı in­san­lar tə­rə­fin­dən qə­bul edil­mə­mə­si­nin nə­ti­cə­si ol­say­dı, bu adam qəm­li bir gör­kəm­lə çı­xıb evi­nə ge­də bi­lər­di, la­kin çox­la­rı­nın si­fə­ti­ni tur­şut­ma­sı­nın, elə­cə də baş­qa­la­rı­nın çöh­rə­sin­də­ki tə­bəs­süm­lü ifa­də­nin elə bir cid­di sə­bə­bi yox­dur. Bu adamlar istədikləri vaxt sifətlərinə istədikləri görkəm verməyi bacarırlar və buna külək əsəndə qəzeti necə yellədirsə, eynilə o dərəcədə təbii şəkildə edirlər.
Mə­gər ək­sə­riy­yə­tin siz­dən na­ra­zı ol­ma­sı se­na­tın və ya kol­le­cin siz­dən na­ra­zı ol­ma­sın­dan çox qor­xu­lu­dur? Dün­ya­dan bi­xə­bər ol­ma­yan əzm­kar adam sa­vad­lı si­nif­lə­rin qə­zə­bi­nə asan­lıq­la dö­zə­cək­dir. On­la­rın qə­zə­bi mə­ri­fət­li və ağ­la­ba­tan xa­rak­ter da­şı­yır, çün­ki on­lar öz­lə­ri utan­caq və in­cə qəlb­li in­san­lar­dır. La­kin on­la­rın qə­zə­bi­nə xal­qın na­ra­zı­lı­ğı da əla­və edi­lən­də, sa­vad­sız­lar və yox­sul­lar ayı­lan­da, bi­sa­vad və ko­bud qüv­və­lər, cə­miy­yə­tin tör-­tö­kün­tü­lə­ri qış­qı­rıb-ba­ğır­ma­ğa baş­la­yan­da on­da bu­ra­da sən­dən al­lah­se­vər­lik və ali­cə­nab­lıq tə­ləb olu­nur ki, bü­tün bun­la­ra əhə­miy­yət­siz bir şey ki­mi ba­xa­san.
Bi­zi öz qüv­və­lə­ri­mi­zə inan­maq­dan çə­kin­di­rən da­ha bir dəh­şət­li mə­qam var: bu, bi­zim ar­dı­cıl­lı­ğı­mız, keç­miş­də­ki hə­rə­kət­lə­ri­mi­zə və söz­lə­ri­mi­zə hör­mət bəs­lə­mə­yi­miz­dir, çün­ki bi­zi əha­tə edən­lə­rin nə­zə­rin­də öz hə­yat yo­lu­mu­zun me­ya­rı məhz əv­vəl­ki hə­rə­kət­lə­ri­miz ola bi­lər və biz hə­min adam­la­rı mə­yus et­mək is­tə­mi­rik.
La­kin ba­şı­mı­zı hə­mi­şə dik tut­ma­ğa nə eh­ti­yac var? Biz əv­vəl­ki hə­rə­kət­lə­ri­mi­zə və açıq söy­lə­di­yi­miz fi­kir­lə­rə nə qə­dər zidd ol­saq da, nə üçün keç­mi­şin bu gə­rək­siz yü­kü­nü özü­müz­lə da­şı­ma­lı­yıq? Fərz edək ki, de­di­yi­mi­zin zid­di­nə çıx­ma­lı­yıq, axı nə ol­sun? De­yə­sən, be­lə bir müd­rik qay­da var: in­san hət­ta nə­yi­sə ya­da sa­lan­da, tək­cə öz yad­da­şı­na ar­xa­yın ol­ma­ma­lı­dır, o öz keç­mi­şi­nə bu gü­nün min göz­lü ba­xı­şı ilə bax­ma­lı­dır və hə­mi­şə bu­gün­kü gün­lə ya­şa­ma­ğa ça­lış­ma­lı­dır.
Siz öz me­ta­fi­zi­ka­nız­da Tanrını şəx­siy­yət­siz­ləş­dir­di­niz, la­kin qəl­bi­ni­zin xoş mə­ram­lı sə­da­la­rı eşi­di­lən­də hə­ya­tı­nız­dan, ca­nı­nız­dan keç­mə­yi ba­ca­rın, məhz on­lar ila­hi qüv­və­yə rəng və for­ma ver­mə­li­dir­lər. Yu­sif öz li­ba­sı­nı kə­ni­zə ba­ğış­la­dı­ğı ki­mi, siz də öz nə­zə­riy­yə­ni­zi bir kə­na­ra atıb qa­çın.

Kor-ko­ra­nə ar­dı­cıl­lıq cı­lız in­san­la­rın bay­ra­ğı­dır. Xır­da döv­lət xa­dim­lə­ri, fi­lo­sof­lar və il­a­hiy­yat­çı­lar bu­nu çox qiy­mət­lən­di­rir­lər. Ge­niş dün­ya ba­xı­şı­na ma­lik olan in­sa­na isə bu cür ar­dı­cıl­lıq sa­də­cə ola­raq, gə­rək de­yil. Bu onun üçün öz köl­gə­si­nin da­lın­ca qaç­maq ki­mi bir şey olar­dı. İn­di bu sa­at nə dü­şü­nür­sü­nüz­sə yal­nız onu, özü də ən sərt şə­kil­də de­yin, sa­bah isə – sa­bah nə fi­kir­lə­şir­si­niz­sə onu və ye­nə də ən sərt for­ma­da de­yin. Hər­çənd, si­zin sa­bah­kı söz­lə­ri­niz bu gün de­dik­lə­ri­ni­zə zidd ola bi­lər. De­yir­lər, əmin olun, si­zi hök­mən ba­şa düş­mə­yə­cək­lər. Mə­gər düz­gün ba­şa dü­şül­mə­mək çox pis şey­dir? Axı Pi­fa­qo­ru da, Sok­ra­tı da, İsa pey­ğəm­bə­ri də, Lü­te­ri də, Ko­per­ni­ki də, Qa­li­le­yi və Nyu­to­nu da düz­gün ba­şa düş­mür­dü­lər. Ümu­miy­yət­lə, bü­tün dövr­lər­də, dün­ya­ya gəl­miş hər bir müd­rik və saf in­sa­nı hə­mi­şə səhv ba­şa düş­müş­dü­lər. Da­hi­lə­ri heç vaxt düz­gün ba­şa düş­mə­yib­lər…


Tarix: 05.12.2014 / 15:27 Müəllif: Aziza Baxılıb: 101 Bölmə: Ümumi Psixologiya
loading...