Haqqinda.az

Hər uşaq ayrı bir dünyadır. Uşaq böyütmək isə ən müqəddəs, ən böyük, ən çətin və həyat boyu davam etdirilməsi lazım olan ən əhəmiyyətli sənətdir. Gələcək baxımından düşünüldüyündə bu mövzunun əhəmiyyəti hər keçən gün çox daha yaxşı aydın olmaqdadır. Daha doğulacaq uşaq ana qarınında ikən ana - atalarının başında bir çox sual işarəsi meydana gələr. Qızmı -oğlanmı olacaq ?

Uşaq tərbiyəsi
Hər uşaq ayrı bir dünyadır. Uşaq böyütmək isə ən müqəddəs, ən böyük, ən çətin və həyat boyu davam etdirilməsi lazım olan ən əhəmiyyətli sənətdir. Gələcək baxımından düşünüldüyündə bu mövzunun əhəmiyyəti hər keçən gün çox daha yaxşı aydın olmaqdadır. Daha doğulacaq uşaq ana qarınında ikən ana - atalarının başında bir çox sual işarəsi meydana gələr. Qızmı -oğlanmı olacaq ? Sağlam doğulub böyüyəcəkmi ? Ailəmizdə və gündəlik həyatımızda necə bir dəyişiklik olacaq ? İrəlidə necə bir insan olacaq ? Məktəb müvəffəqiyyəti yaxşı olacaqmı ? Necə bir peşə sahibi olacaq ? Həyatda müvəffəqiyyətli olacaqmı ? və buna bənzər yüzlərlə sual ilə uşağı gözləməyə başlayırlar .

Bütün bu sualların və bəzi bilinməyənlərin yanında uşaqların psixoloji inkişafını və şəxsiyyət inkişafını doğru istiqamətləndirmək ana - ataların ən əhəmiyyətli vəzifələrindən biridir. Bu vəzifənin tam və əskiksiz olaraq edilməsi isə hər baxımdan çox əhəmiyyətli və bir çox istiqamətdən çətindir. Hər nə qədər doğuşdan və genetik olaraq alınan xüsusiyyətlər olmasına qarşı, hər uşağın ayrı bir fiziki quruluşu, şəxsiyyət xüsusiyyəti, davranış paterni, psikososyal xüsusiyyətləri, anlayışı, həssas forması, zəka tutumu və ruhi inkişafı var. Bütün bu xüsusiyyətlər, ailə mühiti və davamlı dəyişən ətraf şərtləri ilə təsirləşincə ortaya bir çox istiqaməti ilə ana - atadan fərqli bir biyopsikososyal forma ortaya çıxmaqdadır.

Uşaqları anlamaq
Uşaqların ümumi davranış xüsusiyyətlərini tam olaraq anlamaq və onların ruh dünyalarına enmək onların psikososyal inkişafını istiqamətləndirmək baxımından çox əhəmiyyətli bir nöqtədir. Ana - ataların uşaqların ruh dünyalarına enmədən istiqamətləndirmə və tərbiyə səyləri, çox vaxt hədəfinə çatmaz .Ana - atalar hər gün birlikdə olduqları, gündəlik fəaliyyətləri birlikdə yaptıları uşaqlarını bəzən tam olaraq tanıya bilməməkdə və onların psikososyal inkişafını yaxşı istiqamətdə istiqamətləndirə bilməməkdədir. Bəzi ana - atalar, uşaqlarının yalnız fiziki baxımlarına istiqamətli qidalanma, sığınma, sağlamlıq problemlərini güdüb onların hadisələr qarşısındakı düşüncələrini, reaksiyalarını, şərhlərini, kədərlərini, sevinclərini, ruhi istiqamətlərini lazım olduğu qədər hesaba qatmazlar.

Uşağa ayrılan vaxt
Hər ana -ata uşaqlarının inkişafı və onların ruhi istiqamətləri ilə çox maraqlandıqlarını söyləyər amma öz - özlərinə oturub ''uşağıma bu gün nə qədər vaxt ayırdım ?'' deyə soruşduqlarında, özlərini təmin edən cavabı çox azı alar. Amerikalı bir professordan aldığım bir məlumata görə A. B. D. də edilən statistikalarda bir atanın uşağını gündəlik görmə müddəti 7 saniyə olaraq olmuş. Yəni eyni dam altında yaşayan bir-birindən tamam ayrı, ayrı dünyalarda insanlar . Yaxşı bu vəziyyət hansı nəticələri gətirər ? yəni ana ataların uşaqlarının ruhi istiqaməti və psikososyal inkişafı ilə əlaqədar əskiklikləri hansı nəticələri doğurar ?. Bunun cavabını düşündüyümdə hər biri ayrı bir ''gələcək '' olan uşaqlar ilə əlaqədar çox pessimist düşüncələr ağılıma gəlməkdədir. Bu səbəblə bu mövzunu irəli bir tarixdə, ayrı bir başlıq altında araşdırmaq istəyirəm .

Hətta 2000-ci illərdə buraxın ruhi inkişafı istiqamətləndirmə və mövcud ruhi problemləri, dünyada milyonlarla uşaq pis baxımdan, sadə sağlamlıq problemlərindən, qəzalardan, epidemiya xəstəliklərdən, ana ata laqeydliyinə bağlı səbəblər ilə həyatını itirir.

Ruhi inkişafa təsir edər
Hər bir uşağı ayrı bir dünya olaraq qəbul edib, onların ruh dünyasına enə bilmək, ancaq təhsil, ana -ata şüurlandırılması və məlumatlandırılması ilə olacaq. Ayrıca ailə formasının gücləndirilməsi, ailəyə təqdim edilən imkanların artırılması, uşaqların yaşadıqları mühitlərin, ətraf imkanlarının, dövlətin təmin edəcəyi imkanların müxtəlifliyi və keyfiyyəti bu problemlərin meydana gəlməsi və müddətində təsirli ola bilməkdədir .

Uşaq tərbiyəsində uşağın lazım olduğu şəkildə böyüdülməsi və onun cəmiyyətə hazırlanması, böyük ölçüdə ana- atanın həyatın ilk günündən etibarən uşaq ilə maraqlanması, onun ilə qarşılıqlı qarlılıqlı təsiri, ona dəyər vermələri, şəxsiyyətinə hörmət etmələri, ona kifayət qədər vaxt ayırmaları, onun baxım, qidalanma və qorumasını təmin etmələri, sevgi ehtiyacına cavab vermələri, ideal bir ailə mühiti hazırlamaları, ona qarşı ideal rəftarları, reaksiyaları, tutumları təsirli olmaqdadır . Burada təsir reaksiya prinsipini xatırlatmaq yerində olar, ana -atanın uşağa istiqamətli və ya gün içərisində ki hər hansı bir davranışı, sözü, rəftarı, reaksiyası və şərhinin uşaq üzərində bir mütləq bir təsiri olacaq. Və bu təsirin uşaqda əks olunmaları yaxşı və ya pis istiqamətdə görüləcək .Eyni şəkildə uşağın hər danışması, davranışı və şərhinə ana atanın reaksiyası da uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasına səbəb olmaqdadır.

Böyüyəcəkmi ? ailəmizdəyəni uşağı səhv bir şey etdiyində və bunu təkrarladığında səssiz qalan bir valideynlər bilavasitə olaraq '' mən bu davranışı dəstəkləyirəm '' mesajı verər. Digər tərəfdən uşağın müsbət davranışını təsdiqləməyən bir valideynlər uşağa yenə bilvasitə olaraq '' bu davranışın mənim üçün əhəmiyyətli deyil, olsa da olar olmasa da '' mesajını verər. Bununla birlikdə görməzlikdən gəlinən təkrarlayan səhvlər gedərək böyüyər, müsbət davranışlar isə gedərək azalar .Uşaqları hər an nəzarət etmək hər etdikləri mövzusunda xəbərdar olmağa çalışmaq uşağı ruhi gərginliyə itələyə biləcəyi kimi, digər tərəfdən uşağı idarəsiz və öz halında buraxmaqda uşağın önü alına bilməyən davranış problemləri inkişaf etdirməsinə zəmin hazırlayacaq. Bu iki qütbün ortasında hərəkət sahəsi ideal olanıdır.

Burada dərhal bunu ifadə etmək lazımdır ki, günümüz ünsiyyət və qarşılılıqlı təsir cəmiyyətində uşağın inkişafı mövzusunda ana -atalar üstlərinə düşən hər cür vəzifəni etsə belə qohum ətrafı, məktəb mühiti, yoldaş və ictimai ətrafı, dişarıdan gördükləri, eşitdikləri də inkişaf və ruh sağlamlığı baxımından çox əhəmiyyətli olmaqdadır. Ana -atalar bəzən özləri xaricində yaranan çətin mövzusunda olduqca çarəsiz qala bilməkdədir. Yəni həm ev içərisində uşağa lazım olan istiqamətləndirmə, həm də onun ev xaricində psikososyal inkişafına pis istiqamətdə təzyiq göstərəcək faktorlardan qoruma, ikisini də təmin etmək ideal inkişaf baxımından lazımlı və yetər şərt olmaqdadır .

Gündəlik həyatımızda necə bir dəyişiklik olacaq ? İrəlidə necə bir insan olacaq ? məktəb müvəffəqiyyəti yaxşı olacaqmı ? Necə bir peşə sahibi olacaq ? Həyatda müvəffəqiyyətli olacaqmı ? və buna bənzər yüzlərlə sual ilə uşağı gözləməyə qoyularlar .
Bütün bu sualların və bəzi bilinməyənlərin yanında uşaqların psikososyal inkişafını və şəxsiyyət inkişafını doğru istiqamətləndirmək ana - ataların ən əhəmiyyətli vəzifələrindən biridir. Bu vəzifənin tam və əskiksiz olaraq edilməsi isə hər baxımdan çox əhəmiyyətli və bir çox istiqamətdən çətindir. Hər nə qədər doğuşdan və genetik olaraq alınan xüsusiyyətlər olmasına qarşı, hər uşağın ayrı bir fiziki quruluşu, şəxsiyyət forması, davranış paterni, psikososyal xüsusiyyətləri, anlayışı, həssasiyyəti, zəka tutumu və ruhi inkişafı var. Bütün bu xüsusiyyətlər, ailə mühiti və davamlı dəyişən ətraf şərtləri ilə təsirləşincə ortaya bir çox istiqaməti ilə ana -atadan fərqli bir biyopsikososyal forma ortaya çıxmaqdadır.