Haqqinda.az

Esrlerden beri terifi edilmeye çalışılar. Tek yaçılar, şairler, elm adamları deyil, belke her yeni aşiq cüt de özlerince yeni bir terif getirmeye çalışarlar. Bu her kes üçün eyni olmadığını, zamana ve keslere göre deyişen bir duyğu olduğunu gösterer. Amma yene de deyişmeyen, universal bir istiqameti de vardır. Bu, iki insan arasında derin ve qalıcı bir elaqenin qurulmasıdır. Heyatının bu ya da bu dövründe her kesin dadmış olduğu bir duyğudur bu: iki insan baxışarlarının bir-birlerine çekildiklerini hiss ederler. Eşq, tesadüfi ve qarşı qoyulmazdır. Aşiq olan insan, aşiq olmağa qerar verdiyi üçün etmez bunu; hetta başlanğıcda çox derin bir elaqeye bele girmeyi gözlemirdir . Eşq, planlanmamış, qeyri-iradi inkişaf eden bir romantik hereketdir. Köhne mifologiyaya göre, aşiq olmaq insanın şüurunu, iradesini ve mühakime etme bacarığını texire salar: eşq tanrısı oxunu teyin eder ve insan iflah olmaz bir sevdaya düşer. Derhal bütün cemiyyetlerde, daha çox kiçik yaşlarda uşaqlara insan heyatının bir meqsedinin de evlenmek, sevmek ve sevilmek olduğu öyrediler. Etraflarında her kes evlilikden, böyük eşqlerden, kişi-qadın elaqelerinden danışmaqdadır. Yetkinlik çağına geldiklerinde uşaqların başları eşq ve sevgi haqqında bir yığın şablon düşünceyle dolmuşdur. İlk genclik çağının ateşiyle, daha aşiq olmadan eşq haqqında düşünmeye başlarlar. Bir çox genc, qarşılaşdıqları vaxt “gerçek eşqi” tanıyıb tanıya bilmeyeceklerini maraqlanarlar. Halbuki bele bir maraq yersizdir, çünki her kes öz başına geldiyinde belesine benzersiz bir duyğunu derhal seçim ede bilecekdir. Bununla birlikde, hedefini tapa bilmediyi de olar: insan şiddetli bir aşiq olma arzusu daşıdığı, içini yandırıcı bir sevda duyğusu örtdüyü halda heç cür uyğun bir sevgili tapa bilmez. Heç bir yoldaş namizedi, qarşı cinsden heç bir kimse, içindeki qovurucu duyğuya eyni düşmür. Bu veziyyetdeki insanlar çox vaxt eşqi ideallaşdırarlar; ideal bir sevgili arxasında qaçdıqları üçün, gerçekle heç cür uzlaşa bilmezler. Meşhur filosof Eflatunun “Merasim” adlı eserinde bele bir efsane iştirak eder: insanlar başlanğıcda küre formasında varlıqlardır ve ele bacarıqlı, ağıllı, enerjili ve heyat doludurlar ki, tanrılar özlerini tehdid altında hiss ederler. Bu tehlükeden qorunmaq üçün bu küre formasındakı insanları ortadan ikiye bölerler; insanın başlanğıcdakı bütünlüyü iter, biri dişi biri kişi olmaq üzre iki dene yarım varlıq çıxar ortaya. Bundan bele bu varlıqlar yeniden inteqrasiya olunmağa, dişi ile kişisni birleşdirmeye seylerler; ve bütün enerjilerini de bu inteqrasiya olunma seyinde xercleyib istehlak etdiklerinden öteri de tanrılar üçün bir tehlüke meydana getirmekden çıxarlar. Bu , eşqle elaqedar iki doğrunu dile getirmekdedir: birincisi, insanlara bir bütünlük qazandırdığıdır. Eşq, insanları yarımlıqdan qurtararken, onlara tekken sahib ola bilmeyecekleri bir serhedsizlik ve tamamlanmışlıq duyğusu vermekdedir. Amma eyni zamanda, bu inteqrasiya olunma insanların özlerini xerclemelerine tükenmelerine düşmekdedir. Aşiq olan insanlar her cür ehtiyatı elden buraxdıqları, serveti ve başqa sahelerdeki müveffeqiyyetleri bir terefe iteledikleri üçün neticede mütleq zererli çıxmaqdadırlar. Şübhesiz, bütün enenevi ehvalatlar kimi bunun da izah etdikleri de mütleq olaraq qebul edile bilmez. Böyük eşqler yaşadıqları halda heyatlarının diger sahelerinde de mehsuldar ola bilmiş kesler olduğu kimi, sırf eşqsiz qalmaqdan öteri sonsuzluğa ve müveffeqiyyetsizliye mehkum olmuş kesler de vardır. Belke deyile bilecek tek şey, aşan ele yüngül ve iz buraxmadan keçen bir tecrübe olmadığı, sevdaya düşen adamın her cür neticeye dözmek mecburiyyetinde olduğudur.