Haqqinda.az

Urnayr — Qafqaz Albaniyasında çar. Alban arşaki hökmdarı. 313-cü ildə Urnayr xristianlığı dövlət dini elan etdi. Mənşəcə Arşakilərdən olan Urnayrın (və onun varislərinin) xristianlığı qəbul etmələri, onların daxili inamları və ya xristianlığa olan meyillərindən daha çox siyasi mülahizələrlə bağlı idi. Monoteist din olan xristianlığın köməyilə Urnayr çoxmillətli alban dövlətini yaratdı. Həyatı[redaktə]
Hökmdar Urnayrın adı ilk dəfə 314-cü ildə çəkilir. Belə ki, o, Albaniya ərazisində yaşayan tayfaları uzaqgörənliklə birləşdirmək qərarına gəlmiş, bu yolda əsas vasitənin din olmasını anlamışdır. Nəticədə o, 314-cü ildə xristianlığı Albaniyanın dövlət dini elan etmişdir. Təkallahlığı qəbul etməklə o, tayfalarda olan 16 bütləri məhv edir və tayfaları vahid din ətrafında Ardı »

Qafqaz albanlarına məxsus olan və alban dilinə uyğunlaşdırılmış əlifba olan alban əlifbası, IV-V əsrlərdə parf mənşəli maarifçi Mesrop Maştots tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. Lakin əlifbanın nə zaman və kim tərəfindən yaradılması məsələsi hələ də həll edilməmiş olaraq qalmaqdadır.

Alban tarixçisi Moisey Kalankatuklu yazısı olan xalqlar içərisində madayları və albanları xüsusi qeyd etmişdir:

"Yazıya malik olan xalqlar budur: yəhudilər, romalılar (bunların yazısından bizanslılar da istifadə edirlər), ispanlar, yunanlar, madaylar, ermənilər və albanlar".
— M. Kalankatlı, I, III
1937-ci ildə filologiya elmləri doktoru, professor İ.V.Abuladze XV əsr əlyazmalarını öyrənərkən 7117 nömrəli əlyazmada alban əlifbasını əldə etmişdir. Sonra Mətndardakı bu əlyazmanın iki başqa surəti üzərində T.İ.Ter-Qriqoryan da tədqiqat aparmışdır. Bunlar Ardı »

Bərdə bazilikası – Bərdə şəhəri ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanmış qədim üçnefli alban məbədi. Məbədin mənbələrdə tez- tez xatırlanan və uzun müddət alban katolikoslarının iqamətgahı olmuş möhtəşəm Bərdə məbədi olduğu güman edilir.

Məbəd üç yanmdairəvi absidalı, üçnefli bazilika formasına malik idi. Məbədin uzunluğu 11 metr, eni isə 6 metrdir. Yandakı neflər nisbətən ensizdir (1,52 metrlik eni vardır). Məbədin divarları müxtəlif ölçülü bişmiş kərpicdən, özülü isə çaydaşından tikilmişdir. Məbədin divarları 1,5 metr ucalığınadək salamat qalmışdır. Binaya əsas giriş qərbdən idi və bu giriş orta nefə doğru aparırdı. Məbəd xüsusi məqsədlə tikilmiş iki cüt sütunla neflərə ayrılmışdı. Məbədin döşəməsi kvadrat formalı bişmiş kərpicdən hazırlanmışdır. Ardı »

Alban əlifbası ilə bağlı tədqiqatlar[redaktə]
Qafqaz Albaniyası tarixçisi Moisey Kalankatuklu yazısı olan xalqlar içərisində midiyalıları və albanları xüsusi qeyd etmişdir: "Yazıya malik olan xalqlar budur: yəhudilər, romalılar (bunların yazısından bizanslar da istifadə edirlər), ispanlar, yunanlar, midiyalılar, ermənilər və albanlar". Tədqiqatçılar müəyyənləşdirmişlər ki, uzun müddət elmi, bədii, publisistik əsərlər, kargüzarlıq sənədləri alban dilində yazılmışdır: "X əsr də daxil olmaqla alban mənbələri başlanğıcdan alban dilində tərtib olunmuşdur. Bura alban dini rəvayət ədəbiyyatı (aqioqrafiya), məktub şəklində yazışmalar, kanon ədəbiyyatı, qərarlar, salnamələr daxildir. Musa Kalankatlının "Alban tarixi" kitabı əvvəl alban dilində yazılmışdır". (48;236) Lakin alban əlifbasının nə zaman və kim tərəfindən yaradıldığı mübahisəlidir. Alban əlifbası haqqında Ardı »

Katolikos IX Davud - Albanların LXXVIII katolikosu.

Katolikosluğu[redaktə]
Katolikos IV Qriqorisin qardaşı Bağdasarın oğlu. I Təhmasibin əmri ilə asılaraq edam edilmişdi. Gəncəsər monastırında katolikos siyahısında göstərilir. Ardı »

Xoçkorik — Qafqaz Albaniyası naxararı. Yesuagenin qeyri-qanuni oğlu idi. Tsri şəhərinin valisi idi. III Vaçaqanla birlikdə müqəddəs Pantaleonun qəbrini aşkar etmişdir. Ardı »

Girdman — IV əsrdən Qafqaz Albaniyasının birinci böyük knyazları olan Mehranilər sülaləsinin irsi mülkü. Bu vilayətin lokallaşdırılması ilə bağlı üç nəzəriyyə mövcuddur. Bəziləri onun Ağsu - Girdman çayları rayonunda (I.Əliyev, F.Osmanov), digərləri müasir Qazax rayonu ərazisində (S.T.Yeremyan), üçüncü qrup isə Şəmkirçay hövzəsi ətrafında və müasir Gədəbəy rayonu ərazisində (Z.M.Bünyadov) yerləşdiyini iddia edirlər. Fəridə Məmmədova isə Girdman vilayətinin Albaniyanın şimal-qərbində, Kürün sağ sahilində, erməni və gürcü torpaqları ilə sərhəddə yerləşdiyini bildirir. Favstos Buzandın yazdığına görə, Girdman, Arsaq və Uti birlikdə 387-ci ilə qədər Ermənistanın tərkibində olmuşdur. Ancaq Ermənistan və Albaniyanın tarixi gerçəkliklərinin öyrənilməsi göstərmişdir ki, Girdman heç vaxt Ermənistana daxil olmamışdır. Mehranilər Ardı »

Katolikos IV Stepannos - Albanların LVII katolikosu.

Katolikosluğu[redaktə]
Katolikos II Nersesdən sonra kürsüyə gəlmişdi. Bu vəzifəyə gələndə hələ gənc idi. O Kirakos Gəncəlinin siyahısında adı çəkilən son katolikosdur. Ardı »