Haqqinda.az

Həyatı
Zə­fər" tə­xəl­lü­sü ilə şeir­lər yaz­mış Mür­tə­za­qu­lu xan Şam­lu təx­mi­nən 1591-ci il­də dün­ya­ya gəl­miş, Sə­fə­vi hökm­dar­la­rın­dan Şah Sə­fi (1629-1642) və II Şah Ab­ba­sın (1642-1666) ha­ki­miy­yə­ti döv­rün­də yük­sək döv­lət və­zi­fə­lə­rin­də iş­lə­miş, eşi­ka­ğa­sı­ba­şı, di­van­bə­yi, qor­çu­ba­şı, Ker­man vi­la­yə­ti va­li­si, Seyx Sə­fiəd­din tür­bə­si­nin mü­tə­vəl­li­si ol­muş­dur. Özü­nün yaz­dı­ğı ki­mi, yüz min bey­tə ya­xın fars­ca şeir­lə­ri olan şa­ir, ya­şı­nın ix­ti­yar ça­ğın­da, 1669-cu il­də Azər­bay­can türk­cə­sin­də şeir­lə­rin­dən iba­rət di­va­nı­nı ta­mam­la­mış­dır. Onun türk­cə şeir­lə­rin­də Ə.­Nə­vai, Ş.İ.Xə­tai və M.Fü­zu­li tə­si­ri gö­rü­nür.

Zə­fər di­va­nı­nın di­ba­çə­sin­də, de­mək olar ki, Nə­vai di­va­nı di­ba­çə­si­nin əv­və­li­ni tək­rar edir. Nə­vai di­ba­çə­sin­də in­sa­nı di­gər məx­lu­qat­dan üs­tün ya­ra­dıb ona nitq, şe­ir yaz­maq qa­bi­liy­yə­ti ve­rən ya­ra­da­na şü­kür­lər oxu­yur: "Şükr va si­pas ol qo­dir­ğa kim, çün adam oso­yiş-qo­hi­din vu­cud oro­yi­şi oqoh­la­ri­ğa cil­va ber­di. İnson­ni so­yir max­lu­qot­din nutq şa­ra­fi bi­la mum­taz qil­di.

Rü­bai:

Ul kim, çü ca­hon xil­qə­tin oğoz et­ti, Sü­ni kil­mi­ni naqş par­doz et­ti.

İnson xay­lin nutq ila mum­taz et­ti, Nutq ah­li­ni nazm ila sa­naf­roz et­ti".

Zə­fər di­va­nı­nın di­ba­çə­sin­də bə­zi söz və ifa­də­lə­ri də­yiş­sə də, mət­ni Azər­bay­can türk­cə­si­nə uy­ğun­laş­dır­sa da, onun Nə­vai­dən bəh­rə­lən­mə­si şüb­hə­siz­dir. "Şük­rü si­pa­si na­mü­tə­na­hi ol qa­di­ri-bi­çu­nə kim, çün adəm asa­yiş­ga­hi­din məx­lu­qat­din bər­gü­zi­də edib nit­qi-şə­ri­fi­nə müm­taz qıl­dı.

Rü­bai:

Ol kim, cə­han xil­qə­tin ağaz et­di, Sü­ni­ni kilk­lə nəqş­pər­daz et­di.

İnsa­nı qa­mu nitq ilə müm­taz et­di, Nitq əh­li­ni nəzm ilə sə­rəf­raz et­di."

Zə­fər di­va­nı­nın da­ha qı­sa olan di­ba­çə­sin­də Nə­vai di­ba­çə­si ilə uy­ğun gə­lən di­gər yer­lər də var­dır.

Nə­vai qi­tə­lə­rin­dən bi­ri­ni Mə­həm­məd pey­ğəm­bə­rə həsr et­miş­dir. Bu­ra­da de­yi­lir ki, qey­ri xalq­la­rın onun di­ni­nə eti­qad et­mə­si on­la­ra xe­yir­dir. Pey­ğəm­bə­ri gü­nə­şə, in­san­la­rı isə onun şüa­la­rı­na bən­zə­dən şa­ir de­yir ki, zər­rə­lər nə qə­dər çox ol­sa­lar da, gü­nə­şə ma­ne ola bil­məz­lər.

Mu­ham­ma­di ara­bi şa­ni on­din azam erur Ki, nuqs bol­ğay ulus bol­sa naf­yi­ğa go­yil.

Qu­yaş aşa­si­ğa la­ma an­din or­tuq erur Ki, zar­ra kas­ra­ti bol­ğay zi­ya­si­ğa qo­yil.

Zə­fər bu şei­rə yaz­dı­ğı nə­zi­rə­si­nə əla­və et­di­yi bir beyt­də de­yir ki, yal­nız pey­ğəm­bə­rin yo­lun­da fə­na müt­ləq olan­lar onun bü­tün ya­ra­dı­lı­şın sə­bə­bi ol­du­ğu­nu bi­lir­lər:

Mə­həm­mə­di-ərə­bi şa­nı on­dan ar­tıq­dır Ki, qeyr mil­lət əgər ol­ma­ya ona qail.

Gü­nəş ki­mi bu ca­ha­nı tu­tub­dur ən­va­rı, ­Hə­qir zər­rə nə­dir kim, ola ona hail.

O­nun yo­lun­da fə­na müt­ləq ol­ma­yan nə bi­lir Ki, ol­dur sə­bə­bi kül­li-afə­ri­niş gil.