Haqqinda.az

Qarabağ xanlığı şərqdə Şirvan, cənubi-şərqdə Ərdəbil, qərbdə Naxçıvan, şimalda Gəncə xanlıqları ilə həmsərhəd idi. Xanlığın özü paytaxt Şuşa şəhərindən və 25 mahaldan ibarət idi. Xanlığa bağlı mahalları sıralayaq:

Cavanşir-Dizaq mahalı
Xırdapara-Dizaq mahalı
Dizaq mahalı
Dizaq-Cəbrayıllı mahalı
Çulundur mahalı
Püsyan mahalı
Mehri mahalı
Bərgüşad mahalı
Qaraçorlu mahalı
Bağabürd mahalı
Küpara mahalı
Əcanan mahalı
Sisyan mahalı
Tatev mahalı
Vərəndə mahalı
Xaçın mahalı
Çiləbörd mahalı
Talış mahalı
Kolanı mahalı
Dəmirçihəsənli mahalı
Iyirmidörd mahalı
Otuziki mahalı
I Kəbirli mahalı
II Kəbirli mahalı
Cavanşir mahalı
A. Milman Qarabağ xanlığında 21 mahalın olduğunu göstərir[11]. Bəzi qaynaqlarda Bağabürd, Küpara, Əcənan mahalları hamısı bir yerdə Qapanat adlanır. Mahallar nahiyələrə, nahiyələr isə kəndlərə və yaxud obalara bölünürdü.

Mahallara xan tərəfindən təyin olunmuş naiblər başçılıq edirdilər. Bir neçə mahal məlik tərəfindən idarə olunurdu. Məliklər hakimiyyətə irsən yiyələnsələr də, Ardı »

Həyatı[redaktə]
1756-cı ildə Şamaxıda Məhəmmədsəid xan Xançobanının 3-cü oğlu olaraq dünyaya göz açmışdı. Fətəli xan 1787-ci ildə Şirvanı işğal edəndən əvvəl Qarabağa sonra Cara qaçmışdı. Daha sonrakı dayanacaqları isə Avar xanlığı olmuşdu. 1790-cı ildə Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanın köməyi ilə Şirvan xanı oldu. 1791-ci ildə Hacı Məhəmmədəli xanın oğlu Manaf xanı öldürərək ondan Ağsunu aldığına görə Məhəmmədhəsən xan Quba xanı Əhməd xanla birlikdə ona qarşı hücum etsə də, Əsgər xan 5000 tümən pul verərək ləzgiləri öz tərəfinə çəkdi. Şirvan əyanları 6 aylıq hakimiyyətindən sonra Əsgər xanı devirdilər və qardaşı Qasım xanı hakimiyyətə gətirdilər. Ardı »

Buduq mahalı — Quba xanlığında mahal.

Quba xanlığı dövründə Buduq mahalının mərkəzi Buduq kəndi olmuşdur. Həmin dövrdə xanlıq 10 mahala bölünmüşdü və həmin mahallardan da biri Buduq mahalı idi. Tarixi ədəbiyyatda olan bir məlumata görə Buduq mahalının kənd icmaları nəinki xəzinəyə vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad idilər, hətta xandan bəxşişlər alırdılar. F.F.Simonoviçin yazdığına görə isə, Quba malikanəsi 8 mahala bölünmüşdü. Buduq və Xınalıq həmin mahallardan idilər və hər biri 9 kəndi birləşdirirdi. İki mahalın ərazisi birlikdə, coğrafi mövqeyinə görə "Dağıstan" adlanırdı. Həmin mahallar Qonaqkənd, Yerfi, Cimi, Xaltan, Utuq, Dərk, Söhüb, Buduq, Zeyid, Cek, Qrız və Xınalıq kəndlərini birləşdirirdi. Bu kəndlərdə 950-yə qədər təsərrüfat Ardı »

Həyatı[redaktə]
Təxminən 1742-ci ildə Cənubi Azərbaycanda anadan olmuşdur.

Qacarların Qoyunlu/Qovanlı tayfasına mənsub olmuşdur. Bəzən Qəzvini adından istifadə etməsinə görə onun Qəzvində doğulduğu ehtimal edilir.

Lakin çox güman ki, bu ləqəbini işlədilməsi onun Qəzvin yaxınlığında Sadıq xan Şəqaqi üzərində qələbəsi və bundan sonra orada hökmdarlığı ilə əlaqədardır.

Atası Məhəmməd xan Qacar məşhur sərkərdə olmuşdur. Doğulduğu yer məlum deyil.

Tarixi mənbələrdə Hüseynqulu xanın adı ilk dəfə Şirazda sarayın üzvü kimi xatırlanır, O, burada qullarağası kimi fəaliyyət göstərmişdir. Fətəli şah taxta çıxandan sonra, ona olan sədaqətinə görə, Hüseynqulunu bir neçə üsulla mükafatlandırmışdı: Xorasanın idarəçilyi də daxil olmaqla, ona bir neçə vəzifə vermiş, Hüseynqulunun bacısı ilə evlənmiş, Hüseynqulunun qızlarının birinə Ardı »

Adı «qalaça» kimi açıqlanır. Dizaq adı VII əsrə aid hadisələrdə çəkilir. Mirzə Yusif Qarabağlıya görə mahalın uzunluğu Əkərə çayı və Gültəpədən başlayaraq Maltəpəyə kimi, eni isə Arazdan Xurat dağına qədər olan ərazinin əhatə edir. Başqa sözlə, indiki Füzuli və Cəbrayıl rayonlarının ərazilərini əhatə edirdi. XVIII əsrdə İrəvan xanlığının Qırxbulaq mahalında Dizək kənd adı ilə mənaca eynidir. Orta fars dilində dizək “qüvvətləndirilmiş yer“ sözündəndir. Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin“ poemasında Dizaknak kimidir. [1] Sınır-sərhəddi dürlü dönəmlərdə gah azalmış, gah da genişlənmişdir. Tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği Xəmsə mahallarından danışarkən Dizağı birinci qeyd edir və sınırlarını özü bildiyi kimi cızır. О, yazır: «Birinci Dizaq Ardı »

Mаhаlın tаriхi[redaktə]
Mаhаlın sərhəd-sınırlаrı hаqqındа yаzılır: "Dördüncü, Çiləbörd mahalıdır. Bu mahalın uzunluğu Qırxqızdan başlayıb Bərdə və Bayat meşəsinin kənarında qurtarır. Eni isə Xaçın və Qabartı çayından Tərtər çayına qədərdir". (Bах: Qаrаbаğnаmələr, 2-ci kitаb, Bаkı, "Yаzıçı", 1991, səh.) Mənbələrdə qеyd оlunur ki, 1687-ci ildə Mаqаvuz nаhiyəsində bаşçını öldürüb, qаn qаçаğı оlаn Isа (Yеsаy) Çiləbördə gəldi. Burdа məskunlаşdı. Qаrаbаğ bəylərbəyinə hədiyyə vеrib, məlik ünvаnı аldı. Çiləbörd mаhаlının mərkəzi Kаsаpеt şеnliyi idi. Gülyаtаq, Möhrətаq kəndləri mаhаl məliklərinin sığnаqlаrı оlmuşdu.

1787-ci ildə Məlik Məcnun üsyаn qаldırdı. Yаrdım üçün Gürcüstаnа, II Irаkliyə mürаciət еtdi. Məlik Məcnun 1795-ci ildə Qаrаbаğа yürüş еdən Аğаməhəmməd хаn Qоvаnlı-Qаcаrа qоşulmuşdu. Tаriхçi Mirzə Yusif Ardı »

Hakimiyyətlərinin ikinci ilində, 1767-ci ildə Fətəli xan Şəki xanı Hüseyn xanla birlikdə hücuma keçdi. Ağası xan Hüseyn xan ilə danışıqlar aparmaq üçün getdi. Hüseyn xan Ağası xanı kor etdi. Fətəli xan da Məhəmməd Səid xanı həbsə alıb Dərbəndə göndərdi, şəhəri də Ağsuya köçürdü. Hər iki tərəfdən iki naib təyin etdilər. Ölkəni iki hissəyə böldülər. Sədari və Qəsani mahalları Hüseyn xana, Şirvanın qalan hissəsi isə Fətəli xana çatdı. Ardı »

1548-ci ildə, Şirvanşahlar xanədanından olan Bürhan Osmanlıların köməyi ilə Şirvanda əcdadlarının taxt-tacına yiyələnə bilmiş və iki ilə qədər səltənət sürdükdən sonra qızılbaşlarla toqquşma ərəfəsində öz əcəli ilə dünyasını dəyişmişdi. Şirvan Səfəvilər tərəfindən təkrarən tutulmuş və Abdulla xan Ustaclı bura bəylərbəyi təyin edilmişdi. Güman olunur ki, eyni zamanda Şəki hakimi "Dərvişməhəmməd xan da Səfəvilərə tabe olduğunu bildirmişdir"[12].

1550-ci ilin sentyabr ayında Şah Təhmasib Şirvan ölkəsinin dini işlər üzrə sədrinin səlahiyyətlərinin Şəkiyə də şamil olunması barədə fərman verdi. Fərmanda Dərvişməhəmməd xanın adı kifayət qədər hörmətlə çəkilərək qeyd olunur ki,

"Oranın hakimi, idarəçilik pənahı, hökumət büsatlı, kəramətli, hakimlərin dayağı, hakimiyyət və səadətin günəşi Dərvişməhəmməd xan yazılmış Ardı »