Haqqinda.az

Xoruz döyüşləri adətən şənbə günləri günortaçağı, yay aylarında isə gün əyiləndən sonra, axşamüstü başlayırdı və həmin unudulmaz şənbə günü də İbad dayı axşama yaxın hava nisbətən sərinləyəndə kənd bazarının arxasındakı sahədə hazırlıq işlərini görməyə başladı.

Gödəkboy, tosmaraq, amma çox cəld bir adam olan İbad dayı bazarın gecə gözətçisi idi və bazarın arxasındakı o sahənin bu kişiyə heç bir dəxliyyatı olmasa da, özü-özünü «yer sahibi» təyin etmişdi ki, bu da «ev sahibi» kimi bir şey idi: döyüş meydanını hazırlayırdı, tamaşaçıların hər birindən əlli qəpikdən tutmuş bir manatacan «yer pulu» yığırdı, eləcə də mərc edənlərin pulunu yığırdı və mərci udan xoruz sahibi bu puldan da ona pay verirdi.

Bütün bunlar və bu qismdən olan ilaxır işlər öz yerində, ancaq İbad dayının kənd bələdiyyəsinə məxsus həmin sahəni istismar etməsi bununla bitmirdi, civə kimi daima hərəkətdə olan İbad dayı közətçi köşkündə saxladığı (və ora güclə sığışan) köhnə taxta mizi hıqqana-hıqqana köşkdən çıxarıb, döyüş meydanının yuxarı başına gətirirdi və arvadı Nisə xalanın dədə-babasından qalmış mis samovarı gətirib o mizin üstünə qoyurdu, arvadı Nisə xalanın kraxmalla tərtəmiz yuyub-ütülədiyi süfrəni mizin üstünə sərirdi, stəkan-nəlbəki, qənd, evdə Nisə xalanın böyük ruh yüksəkliyi və xüsusi səliqə ilə doğradığı limon dilimləri düzürdü, kömür salıb samovarı qaynadırdı və susuzdamış azarkeşlərə stəkanı 30 qəpiyə, xoruzlar aranı qarışdırıb, məzhəbi itirəndə isə fürsəti fotə verməyib 50 qəpiyə limonlu çay satırdı.

Beləliklə, İbad dayının şənbə qazancları pis olmurdu, amma Kaşey peyda olandan sonra, onun biznesi yeni bir mərhələyə keçdi, qazancı ikiqat, üçqat artdı, çünki Kaşeyin döyüşlərinə təkcə kənd adamları, sahil boyu tikilmiş İstirahət Mərkəzlərində dincələn turistlər yox, qonşu kəndlərdən də xeyli tamaşaçı gəlirdi və Nisə xala İbad dayının döyüşdən sonra tələsik evə gətirdiyi pulları həyəcanla saya-saya həm əri, yəni İbad dayıyla qürurlanırdı, həm də sidq-ürəkdən:

- Allah Kaşeyin canını sağ eləsin!..- deyirdi, elə bil, Kaşey də xoruz yox, İbad dayı kimi bacarıqlı bir kişi idi.

Ancaq döyüş meydanındakı alış-veriş təkcə İbad dayının getdikcə çiçəklənən biznesindən ibarət deyildi və xüsusən Kaşeyin şöhrəti ətrafa yayıldıqdan sonra hətta qonşu kəndlərdən də qovrulmuş tum, suda bişib üstünə duz səpilmiş qarğıdalı, dondurma satan yeniyetmə oğlanlar da bura gəlib bir-biri ilə rəqabət apara-apara alver edirdilər.

Adi günlər ki, İbad dayı gecələr bazardakı gözətçi köşkündə oturub növbəti şənbə günün eşqi ilə termos çayı içə-içə qarovulçuluq edirdi, bəzən xəyal onu qanadlarına alıb gələcəyə aparırdı və o zaman İbad dayı həmin gözəl xəyal aləmində döyüş meydanındakı alış-verişi tam inhisara götürürdü, meydandan bir az aralıdakı qoca, qollu-budaqlı badam ağacının kölgəsində qəssab Mirzağanın kafesinə bənzəyən mədəni bir köşk qurub, mədəni də bir satıcı tapıb tumu da, qarğıdalını, dondurmanı da özü satdırırdı. Orda isti qutab, hətta kabab da bişirtdirib satdırmaq olardı, indi sovet vaxtı deyildi ki, milisioner Səfər alver üstündə sənə hədə-qorxu gəlsin, öyüd-nəsihət versin və bu yerdə birdən, elə bil, o kababın qoxusu İbad dayının xəyal aləminə daxil olub, onu ayıldırdı. Bu zaman kişinin içindən bir səs gəlirdi ki, bəsdir, İbad, artıq tamah baş yarar, amma bir az keçdikdən sonra özündən asılı olmayaraq kişi yenə o gözəl xəyal aləminə daxil olurdu və bu dəfə qonşu kəndlərdən maşınla gəlib, maşınlarını o badam ağacının kənarında saxlayan azarkeşlərdən də maşın pulu yığmağa başlayırdı.

Və həmin unudulmaz şənbə günü də İbad dayı axşama yaxın «Ya Allah!»- deyib evdən çıxdı, döyüş meydanına gəlib həmişəki cidd-cəhd ilə torpağı yaxşıca tapdaladı, xoruzlar döyüşəndə tozanaq qopmasın deyə meydançaya su səpələdi və camaat da yavaş-yavaş yığışmağa başladı.

Əvvəlcə həmişəki kimi, tum, qarğıdalı, dondurma satan yeniyetmə oğlanlar gəldilər və onlar tez-tez dəniz kənarındakı istirahət mərkəzlərinə tərəf boylanırdılar, çünki onların əsas müştəriləri turistlər olurdu.

Avropadan, Yaponiyadan gəlmiş turistlər, çoxu qısa şort geymiş kişilər, qadınlar, uşaqlar öz dillərində hay-küy sala-sala xoruz döyüşlərinə baxırdılar və hər dəfə də onların ən sevimlisinə çevrilən, ən çox azarkeşlik etdikləri xoruz Kaşey olurdu. Kaşeyin o qədər fotoşəkilini çəkmişdilər ki, yəqin, nəinki hansısa başqa bir xoruzun, heyvanın, heç Hollivud ulduzlarının da o qədər fotosunu çəkməmişdilər.

Turistlər Abşeron sahillərindəki İstirahət Mərkəzlərində dincəlmyə, Xəzərdə çimməyə, qumluqda günəşlənməyə gəlib, bir həftədən, on gündən sonra gedirdilər, onların yerinə təzələri gəlirdi, amma Kaşey sevgisi və Kaşey heyranlığı bu gəlib-getməklərdən asılı olmayaraq, həmişə turistlərlə birgə olurdu və burasına da qətiyyən şübhə yox idi ki, o turistlərin Abşeron xatirələrində Kaşeyin unudulmaz yeri var idi.

Kəndin yeniyetmə oğlanları da həmin şənbə günləri xoruz döyüşlərinə xüsusi həvəslə gəlirdilər və bu həvəsin əsas səbəbi Kaşey, bir də ki, turist qadınların çılpaq baldırları, nazik köynəklərinin altında hiss olunan liftçiksiz döşləri idi, amma Kaşey döyüş meydanında elə şücaətlər göstərirdi ki, hətta o kənd yeniyetmələri də o çılpaq baldırları, həyəcandan atılıb-düşə-düşə azarkeşlik edən o turist qadınların nazik köynəklərin altında ora-bura atılıb-tərpənən o döşləri müvəqqəti olaraq yaddan çıxarırdılar.

Tamaşaçılar yığışdıqca, döyüş xoruzları da təşrif buyurmağa başladı. Sahibləri xoruzları karton siqaret, araq, xama, makaron qutularında – kim hansını tapırdısa, onda gətirirdilər və gələn kimi də xoruzları qutudan çıxarıb çölə buraxırdılar və öz vəzifələrini yaxşı bilən bu professional xoruzlar hələ ki, bir-birini vecinə almayaraq, tamaşaçıların ayaqları arasında məğrur-məğrur gəzir, hər biri öz növbəsini gözləyirdi.

Adətən başqa xoruz sahiblərinin xahişi ilə Kaşeyin döyüşünü döyüşlərin axırına saxlayırdılar, çünki Kaşey döyüşəndən sonra tamaşaçıların sayı azalırdı və bu dəfə də əvvəlcə başqa xoruzlar döyüşməyə başladı. Xoruzlar tamaşaçıların dövrə vurduğu döyüş meydanına buraxılan kimi, bir-birinin üstünə atılırdı və çox zaman da bir-birinə eyni

zamanda zərbə vururdu, hərəsi bir tərəfə aşırdı, sonra cəld qalxıb, təzədən bir-birinin üstünə sıçrayırdılar. Əldən düşüb, bu zərbələrə dözməyən məğlub xoruz meydandan qaçırdı və gücü çatdığı bir sürətlə tamaşaçıların ayaqlarının arasından keçib, uzaqlaşırdı. Bəzən elə olurdu ki, məğlub xoruzun heç qaçmağa da taqəti qalmırdı və bu zaman qalib xoruzun sahibi dərhal işə qarışırdı, öz xoruzunu qamarlayıb götürərək, məğlubu öldürməyə qoymurdu.

Həmin şənbə günü nəhayət ki, növbə Kaşeya çatdı və döyüş meydanına girən Kaşey həmişəki kimi boynunu dik qaldırıb, bərkdən qanadlarını çırpa-çırpa, qart və həmin məqamlarda açıq-aşkar qorxunc qaqqıltısı ilə qaqqıldaya-qaqqıldaya meydanda dövrə vurdu. Döyüş meydanında beləcə dövrə vurmağı Kaşeyə heç kim, o cümlədən də Zərbala öyrətməmişdi və tamaşaçıların böyük həyəcanına və eləcə bir həyəcanla da səs-küyünə, alqışına səbəb olan bu mərasimi Kaşey öz fəhmi ilə mənimsəmişdi.

Kaşeyin bu dəfəki rəqibi ilk dəfə idi bu döyüş meydanına gəlirdi və toyuq kimi çil-çil olan bu iri xoruz o qəddər də əzəmətli görünmürdü, amma gözlərindən bütün dünyaya kin-küdurət və qəzəb yağırdı. Kaşey gözlərindən bu cür və bundan da artıq qəzəb yağan rəqibləri az görməmişdi və azarkeşlər də az şahidi olmamışdılar ki, özündən deyən bu cür zəhmli xoruzlar Kaşeyin qabağından qaçıb canlarını güclə qurtarırdılar.

İbad dayı pulu mərcləşənlərdən – onların böyük əksəriyyəti yenə də pulu Kaşeyin qələbəsinə qoymuşdu – yığdı və bundan sonra döyüş başladı, qaqqıldaya-qaqqıldaya meydanının üzbəüz künclərində qarşı-qarşıya durmuş Kaşey ilə Çil-Çil Xoruz bir-birinin üstünə atıldı.

Zərbala həmişəki kimi döyüş meydanının yuxarı başında çöməlib siqaret çəkə-çəkə Kaşeyin işlətdiyi fəndlərə baxırdı və əlbəttə, bütün bu Kaşey azarkeşləri indi Zərbalanın döyüşən xoruzlara baxa-baxa nə fikirləşdiyini heç ağıllarına da gətirməzdilər, heç Zərbalanın özü də gözləməzdi ki, birdən-birə ağlına belə fikirlər gələ bilər. Düzdür, Zərbala ölüm-dirim döyüşünə başlamış xoruzlara baxırdı, amma həmin anlarda Gülbalanın sifəti qəflətən Zərbalanın gözlərinin qabağına gəldi və onun, yəni Zərbalanın beynindən belə bir fikir keçdi ki, xoruz döyüşü nə qədər gözəl bir iş olsa da, hər halda içində bir qəddarlıq var idi, – xoruz olanda nə olar? – qan tökülürdü və Gülbala üçün alınan o vitaminli import ərzaqlarda nəsə Gülbalanın təmizliyinə yaraşmayan bir şey var idi, bəlkə Gülbalanın xəstəhal bir uşaq olması da elə bununla bağlı idi?

Adətən, Kaşey döyüşə girişəndən beş-altı, uzaq başı on dəqiqədən sonra, sifətindən, pipiyindən, saqqalından qan tökülən, bəzən də Kaşeyin dimdiyi ilə vurub gözünü çıxartdığı rəqib xoruz məğlub olaraq meydandan qaçırdı, qaçmağa taqəti olmayanda isə Zərbala özündən çıxıb tamam vəhşiləşmiş Kaşeyi qanadlarından tutub qaldıraraq rəqibindən güclə ayırıb qucağına alırdı, bir az sakitləşəndən sonra yenə boş meydana buraxırdı və Kaşey başını dik tutub meydançada dövrə vururdu, ancaq bu dəfə, elə bil, Kaşey Zərbalanın ağlına gələn fikirlərin ucbatından hələ ki, Çil-Çil Xoruzun öhdəsindən gəlmirdi, vaxt isə keçirdi.

Qartıldamaqdan səsləri batmış Kaşey ilə Çil-Çil Xoruz qanın-tərin içində bir-birinə hücum edirdi, sərt və iti dimdikləri ilə bir-birinə zərbə endirirdi, hər iki xoruz caynağını işə salırdı, sonra dal-dala addımlayaraq geri çəkilirdilər və hər dəfədə də, elə bil, onlara təzədən güc gəlirdi, yenə eyni qəzəb və hərisliklə bir-birinin üzərinə atılırdılar.

Zərbalanın ağlına gələn o fikirlərdən daha əsər-əlamət qalmamışdı və onun içini nigarançılıqla dolu bir həyəcan bürüməyə başlamışdı. Kaşeyin həmişəki sürətli qələbəsinə alışmış və yenə də bu qələbəni gözləyən tamaşaçılar isə Çil-Çil Xoruzun da gözlənilməz hünərini görəndən sonra xoruzların bir-birinə hücumunu daha artıq bir ehtirasla izləyirdilər, hətta bəzən Çil-Çil Xoruzun da hünərinə «əhsən!» deyirdilər.

Kaşey ilə Çil-Çil Xoruzun beləcə qarşılıqlı və qəzəbli həmlələri on beş dəqiqəni keçəndə Çil-Çil Xoruzun sahibi başındakı kepkanın dimdiyini qaldırıb, əli ilə istidən və həyəcandan tərləmiş alnını silərək:

- Su vaxtıdır!- dedi və öz xoruzunu qamarlayıb qucağına aldı, Zərbala da cəld yerindən sıçrayıb Kaşeyi qucağına götürdü.

Zərbala da, Çil-Çil Xoruzun sahibi də qarşı-qarşıdakı künclərdə yerə çöməlib, hərə öz xoruzunun başını, sinəsini tumarlayırdı və xoruzların da hər ikisi tövşüyə-tövşüyə dərindən nəfəs alır, pipikləri, saqqalları zədələnib qanamış başlarını o tərəf-bu tərəfə tərpədə-tərpədə bərəlmiş gözləri ilə ətrafa baxrdılar. Zərbala Kaşeyin ürəyinin döyüntüsünü ovucunda hiss edirdi.

İbad dayı hər əlində sərin su ilə doldurduğu iri dəmir fincan götürüb, tələsik birini Zərbalaya, o birini də Çil-Çil Toyuğun sahibinə verdi və Zərbala fincanı ondan götürən kimi, ağzına iri bir qurtum alıb Kaşeyin üzünə püskürtdü. Bir neçə dəfə belə edəndən sonra hiss etdi ki, Kaşeyin ürəyi yavaş-yavaş nisbətən sakitləşir və Zərbala dəmir fincanı kənara qoyub, cibindən çıxartdığı dəsmal ilə Kaşeyin qabağında havanı yelləməyə başladı.

Çil-Çil Xoruzun sahibi də suyu ağzı ilə öz xoruzunun sifətinə püskürəndən sonra dəsmal ilə havanı yelləyirdi və tez-tez başını çevirib açıq-aşkar təlaş dolu nəzərlərlə Kaşeyə tərəf baxırdı.

Xoruzlar yenə döyüş meydanına buraxıldı və Abşeron kəndlərindəki xoruz döyüşlərinin həmin tarixi hadisəsi də elə bu vaxt baş verdi.

Kaşeyin ən şah fəndi bu idi ki, qaça-qaça rəqibinin ətrafında fırlanıb, qəflətən üstünə atılırdı və onun başını dimdikləri arasına alıb aşağı əyərək dırnaqları ilə üz-gözünə, boğazına, sinəinə zərbələr endirirdi. Bədbəxt rəqib xoruz nəhayət ki, başını dartıb Kaşeyin dimdiklərinin arasından çıxarmağa nail olduqda pipiyinin, bəzən deşilmiş gözünün, saqqalının qanı axa-axa raket sürəti ilə meydandan qaçırdı. Ancaq bu dəfə hər şey qəflətən və tamam əksinə oldu: Çil-Çil Xoruz qəzəblə onun üstünə atılan Kaşeyin başını elə havadaca qapıb dimdiklərinin arasına aldı və bir göz qırpımında Kaşeyin boynunu əyərək başını yerə dirədi, caynaqları ilə Kaşeyin boğazını, sinəsini dağıtmağa başladı.

Bu heyrətamiz hadisənin ani hipnozundan ayılan tamaşaçılar qışqırıq saldı:

- Alə, bu öldürdü ki, Kaşeyi!

- Alə, öldürdü e!..

- Alə, görmürsüz, qoymuyun də!..

Və Çil-Çil Xoruzun sahibi sıçrayıb öz xoruzunun qanadlarından yapışaraq yuxarı qaldıranda Kaşey bir neçə an başı rəqibinin dimdiyində sallana-sallana qaldı və elə ki, nəhayət, Çil-Çil Xoruzun dimdiyindən qurtulub tappıltıyla yerə düşdü, dəhşətli bir vahimə içində öz şan-şöhrətinə yaraşmayan imdad qaqqıltısı çıxara-çıxara döyüş meydanından qaçaraq, tamaşaçıların ayaqlarının arasından qıvrılıb badam ağacı tərəfdə gözdən itdi.

Tamaşaçıların arasında sükut çökmüşdü və bu sükut içində ancaq Çil-Çil Xoruzun qəzəbli qaqqıltısı eşidilirdi.

5.

Bu da bir qəribə iş idi ki, kənd camaatının simsiz, telefonsuz, kompütersiz öz teleqrafı var idi və kəndin o başında nə baş verirdisə, bu başında o saat xəbər tuturdular. O tarixi şənbə günü də Zərbala badam ağacının arxasında özünü yerə qısıb gizlənmiş və elə bil, bu dünyada ancaq onu, yəni Zərbalanı gözləyən, üz-gözü, boğazının, sinəsinin tükləri qana bulaşmış Kaşeyi qutuya qoyub evə gətirəndə Əminə artıq hadisədən xəbərdar idi.

Əminə bəlkə də heç vaxt bu dərəcədə nigarançılıq içində olmamışdı, Zərbalada isə elə bir hissiyat var idi ki, elə bil, Çil-Çil Xoruzun dimdiyindən tappıltıyla yerə düşən Kaşey yox, elə onun özü idi – şaşırmağı bir tərəfə, bütün bədənində bir əzginlik var idi və Zərbalaya ürəyinin ən dərinlərinə qədər təsir edən Kaşeyin məğlubiyyətindən də artıq, xoruzun biyabırçılıqla döşyüş meydanından qaçması idi.

Əminə ərinə kömək edə-edə səssiz-səmirsiz büzüşüb kardon qutunun küncünə qısılmış Kaşeyi qutudan çıxaranda:

- Ay aman!…- dedi.- Bu nə gündü belə?!.

Və həmin şənba axşamından sonra Zərbalanın cidd-cəhdi öz yerində, amma əvvəllər ancaq Gülbalanın sağlamlığı ilə məşqul olan Əminə də vaxt tapan kimi cani-dildən Kaşeyə qulluq etdi və üç-dörd günə Kaşeyin yaraları qaysaq bağlayıb sağalmağa başladı.

Parlaq döyüş tərcümeyi-halında ilk dəfə məğlub olan Kaşey, deyəsən, o məğlubiyyəti də, o biyabırçılığı da çox tez yaddan çıxarmışdı, yenə əvvəlki kimi sübh tezdən öz banı ilə ətrafı lərzəyə salırdı və başını dik tutub şəstlə həyətdə gəzişirdi.

Azarkeşlər səbirsiz bir maraqla Kaşeyin yolunu gözləsələr də, İbad dayı bir neçə dəfə Zərbalagilə gəlib qaqqıldaya-qaqqıldaya şəstlə həyətdə gəzən Kaşeyə baxaraq:

- Maşallah, Zərbala, sən öləsən, bu, əvvəlkindən də boyevoydur!..- deyə ürək-dirək versə də Zərbala növbəti şənbə günü Kaşeyi döyüş meydanına aparmadı.

- Qoyginə bir az da keçsin…- dedi.

Düzdür, həftə başa çatmışdı, xərcləmək üçün evdə daha pul qalmamışdı, ancaq Əminə də Zərbalanın bu qərarına bir söz demədi, həftəni birtəhər başa vurdular və Zərbala Kaşeyi yalnız o biri həftənin şənbə günü döyüş meydanına apardı.

İbad dayının kefi kök idi, çünki bir tərəfdən hava çox isti idi və tamaşaçılar da hələ xoruz döyüşləri başlamamış badam ağacının kölgəsində stəkanı 50 qəpiyə xeyli limonlu çay içmişdilər, o biri tərəfdən də Kaşeyin yenidən döyüş meydanına qayıtması azarkeşlərdə böyük ruh yüksəkliyi yaratmışdı ki, bu da öz növbəsində İbad dayının enerjisini ikiqat artırmışdı və o ruh yüksəkliyinin döyüş meydanında yaratdığı aura İbad dayıya gələcəyin gözəl günəşli üfüqlərindən xəbər verirdi.

Kaşeydən əvvəl iki cüt xoruz döyüşdü və tamaşaçılar bu döyüşləri adi maraqla qarşıladı, ancaq elə ki, növbə Kaşeyə çatdı, elə ki, Zərbala qucağındakı Kaşeyin başını, boynunu, belini tumarlaya-tumarlaya onu döyüş meydanının küncündə yerə buraxdı və elə ki, Kaşey boynunu dikəldərək sinəsini irəli verib qanadlarını şappıldatdı, elə bil, döyüş meydanından bir dalğa keçib tamaşaçıları cuşa gətirdi. Kaşey öz ənənəsinə sadiq olaraq eləcə başı dik, sinəsi irəli, qanadlarını şappıldada-şappıldada meydançada dövrə vurdu və iki həftə əvvəlki o məğlubiyyətdən sonra Kaşeyin öz məşhur mərasimini bu cür şəstlə icra etməsi tamaşaçılara, xüsusən Kaşeyçi azarkeşlərə daha artıq bir ruh verdi.

Sahibi rəqib xoruzu da qarşıdakı küncdə yerə buraxdı. Gözünün biri güclə açılan bu qoca xoruz, görünür, çox döyüş keçirmişdi, pipiyi, saqqalı dimdik zərbələrindən o qədər deşilib sağalmışdı ki, çopur-çopur olmuşdu, sinəsinin tükləri çox yonulduğu üçün adda-budda dərisi görünürdü və bu xoruzun görkəmi Kaşeylə müqayisədə açıq-aşkar uduzurdu.

Qoca xoruz yerindən tərpənməyərək qanadlarını bir-iki dəfə şappıldatdı və boğazını arıtlayıb çox qart bir səslə bərkdən qaqqıldadı

Və ağlasığmaz o hadisə də elə bu zaman baş verdi: qoca xoruzun o qaqqıltısını eşidən kimi Kaşey yerindən götürüldü və gözgörəti bir panika içində meydandan qaçıb sürətlə tamaşaçıların ayaqlarının arasından keçərək yenə də badam ağacı tərəflərdə gözdən itdi.

Bu o qədər gözlənilməz bir iş oldu ki, hamı mat qalıb yerində donmuşdu və araya çökən o ani sükutu Müzəffər müəllimin səsi pozdu:

- Alə, Zərbala, belə nöş oldu, alə?

Və Kaşeyin bu şərəfsiz qaçışı onun qazandığı o böyük hörmət və nüfuzu bircə anın içində yerə vurdu

- Alə, bu lap əfəliymiş ki!..

- Pay atonan!..

- Bu neydi, alə?

- Kaşey ağciyər çıxdı!..

Stomotoloq Feyzi bəy İstanbuldan gəlib «Cənnət-məkan» İstirahət Mərkəzində işləməyə başladığı vaxtdan etibarən həmişə çalışırdı ki, Azərbaycan ləhcəsində danışsın, ancaq bu hadisə stomotoloqu elə sarsıtmışdı ki, bu dəfə Anadolu ləhcəsində:

- Ölümsüz Kaşey kalbine sahib çıkammadı!..- dedi və yerində donub mat-mat gözünü döyən Zərbalaya baxaraq böyük bir təəssüflə əlavə etdi: – Kardeşim, bu dünyada ebedi bir şey yok!.. Keçmiş olsun!..

6.

Vaxtı ilə bir il ərzində atasını, anasını, sonra da bacısını itirən Anna Viktorovna özü öz fikirlərini təsdiq edərək, ürəyində deyirdi ki, elədir, bədbəxtlik gələndə dalbadal gəlir və aydın məsələdir ki, Zərbala Anna Viktorovnanın nə fikirləşdiyindən xəbərdar deyildi, ancaq sən demə, Zərbala üçün də bədbəxtlik həmin şənbə axşamı Kaşeyin döyüş meydanından o şərəfsiz qaçışı ilə qurtarmırmış, bədbəxtlik – hələ irəlidəymiiş.

Elə ki, Kaşey camaatın gözü qabağında döyüş meydanından o cürə qaçdı və növbəti xoruzlar meydana atıldı, Zərbala daha orada qalmadı, qutunu götürüb həyəcandan və sarsıntıdan titrəyən addımlarla badam ağacına tərəf getdi, ağacın yoğun gövdəsinin arxasında yenə də yerə sinib gizlənmiş Kaşeyi bir qanadından qaldırıb qutuya atdı. Kaşey gözlərini yumub səsini çıxarmadı, elə bil, özü öz biyabırçılığından utanırdı, ancaq Zərbala daha bunun fərqində deyildi.

Təbii ki, Əminə xoruz döyüşündəki biyabırçılıqdan xəbərdar idi və Zərbala əlində qutu həyətə girəndə bir söz demədi. Zərbala da bir söz demədi və Kaşeyi içindən çıxartmayaraq qutunu hinin qapısı ağzına tullayıb, təzədən çöl qapısına tərəf gedəndə Əminə sövq-təbii bir təlaşla soruşdu:

- Hara, Zərbala?

Zərbala qapıdan çıxa-çıxa:

- Gora!..- dedi.

7.

Nəsillikcə qəssab olan qəssab Mirzəağa Azərbaycan qəssabları arasınla bəlkə də, ən arıq adam idi, o qədər arıq idi ki, gicgahının, ənginin sümükləri də çıxmışdı və hər dəfə nəsə yeyəndə onun çeynəmə prosesi rentgen şəkili kimi adamın gözünün qabağında baş verirdi, ancaq bu dərəcədə arıqlıq nə onun ağır dəhrədən möhkəm yapışaraq başının üstünə qaldırıb, hətta öküz cəmdəyi parçalamağına mane olurdu, nə də onun işgüzarlığına.

Qəssab Mirzəağa mədəniyyətə xüsusi fikir verən, mədəni tədbirləri qiymətləndirən bir adam idi, özü kitab oxumasa da, kitab oxuyanlara hörməti var idi, azı ayda bir dəfə, bazar günləri həyat yoldaşını və övladlarını, gəlin və kürəkənlərini, bir sözlə bütün böyük ailəsini götürüb Bakı teatrlarında, xüsusən Musiqili Komediya Teatrında yeni tamaşalara baxmağa aparırdı və düzdür, Bakı teatrlarının bəzi artistləri hərdən onun bu teatr məhəbbətindən sui-istifadə edirdilər, xüsuən yay aylarında kafeyə gəlib, müftə yeyib-içirdilər, ancaq qəssab Mirzəağa bundan maddi zərər çəksə də, mənən məmnun qalırdı.

Bir dəfə – üç-dörd il bundan əvvəl – artistlər Moskva teatrlarından hansınınsa Bakıya qastrol səfərinə gəlmiş bir artistini də özləri ilə Qəssab Mirzəağanın kafesinə gətirmişdilər və bir az yeyib-içəndən sonra o rus artist onun uzun və arıq barmaqlarına baxa-baxa:

- Vaşi paltsı poxoji na paltsı pianistov!..- demişdi («Sizin barmaqlarınız pianoçuların barmaqlarına bənzəyir!..») və o çağdan etibarən Qəssab Mirzəağanın mədəniyyətə olan məhəbbəti daha da artmışdı, hərdən gözü öz barmaqlarına sataşanda kişinin içindən xoş və xəfif bir hiss ötüb keçirdi.

Bütün bunlara görə də kənd ziyalıları Qəssab Mirzəağanın simasında özlərinə layiq bir tərəf-müqabil görürdülər, hərdən Bakıdan gələn qonaqları ilə onun kafesində xudmani məclis qururdular və Bakıdan gələn o artistlərdən fərqli olaraq pulunu da ödəyirdilər.

Qəssab Mirzəağa Sovet İttifaqı dağılandan sonra qəssab dükanını özəlləşdirmiş və burada həmin kafeni açmışdı. Bir küncü kafellətdirmişdi, orada üstü mərmərdən olan səliqəli bir piştaxta düzəltdirmişdi və ət satılan yer də ora idi. Kafenin cəmi iki işçisi var idi ki, biri qəssab Mirzəağanın özündən, o biri də qayınanasından ibarət idi. Qayınana yalnız xəmir xörəkləri bişirirdi: düşbərə, qutab, xəngəl, gürzə, ciyər peraşkisi və bu xəmir xörəkləri xüsusən xarici turistlər arasında çox şöhrət qazanmışdı. Bəzən məhəllə uşaqları, xüsusən imkansız ailələrdən olan uşaqlar kafeyə girib, bir dənə isti peraşki götürüb qaçırdı və belə anlarda Qəssab Mirzəağanın arıq sifətindən bir təbəssüm ötürdü, qayınanası narazılıqla ona baxanda:

- Allah əvəzini verəcək!- deyirdi.- Sən işində ol…

Qış aylarında isə Mirzəağa özü xaş bişirirdi və yalnız bu kəndin yox, bütün ətraf kəndlərin xaş həvəskarları onun bişirdiyi xaşı yüksək qiymətləndirirdi.

Qəssab Mirzəağa yay aylarında səhər saat 7-dən, xaş mövsümü başlayandan sonra isə 9-dan (səhər saat 7- də xaş dəsgahı başlayıb, 9-da sona yetirdi) günorta saat 12-yə kimi piştaxtanın arxasına keçib təzə qoyun, mal əti satırdı. Dükanın qalan hissəsini isə səliqə ilə təmir etdirib kafe kimi işlədirdi və günorta saat 12-dən gecə saat 10 kimi müştəriləri qəbul edib, yola salırdı.

Və həmin şənbə günü də artıq gecə saat 10-dan beş dəqiqə keçmişdi, qayınanası evə getmişdi, amma Qəssab Mirzəağa kafeni hələ bağlamamışdı, çünki on-on beş dəqiqə bundan əvvəl milisioner Səfər içəri girib soruşdu ki, hələ getmirsənsə, formanı dəyişib, gəlmək istəyirəm.

Milisioner Səfər əynində forma olanda alkoqollu içki içmirdi, gecələr iş növbəsi bitəndə, hərdən kafenin qonşuluğundakı evində fomasını çıxarıb, mülki geyim geyib kafeyə gəlirdi, adətən pendir-çörək, bir dənə pamidor, bir az da göy-göyərti ilə 150 qram araq içirdi və çox zaman da onun badə dostu elə Qəssab Mirzəağanın özü olurdu, üzbəüz oturub İrandan-Turandan danışırdılar. Mirzəağa bütün günü müştərilərə qulluq elir və dilinə içki vurmurdu, elə ki, saat 10 olurdu, qapını bağlayıb, haqq-hesabını eləyəndən sonra ac qarnına 100 qram araq içib, üstündən heç nə yemirdi (Mirzəağa, ümumiyyətlə, kafedə heç nə yemirdi və onun günorta yeməyini də arvadı evdə bişirib göndərirdi), birbaşa evə gedib, mətbəxdəki mizin üstündə onun gəlişini gözləyən yeməyi – arvadı onun üçün sevə-sevə nə bişirmişdisə, onu yeyirdi.

Qəssab Mirzəağa əvvəllər 100 qram araq içirdi, ancaq Feyzi bəy deyəndən sonra ki, içkilərin arasında ən az ziyan verəni tekiladır, araq əvəzinə 100 qram tekila içirdi və indi də milisioner Səfəri gözləyirdi ki, badə dostluğu edib, 100 qram tekilasınını onunla içsin.

Milisioner Səfər əynində mülki libas, içəri girəndə onun 150 qram arağı, pendiri, bir dilim çörəyi, səliqə ilə doğranmış bir dənə pamidoru və bir az göy-göyərtisi də, qəssab Mirzəağanın 100 qram tekilası ilə bahəm mizin üstündə hazır vəziyyətdə dayanmışdı.

Hələ lap cavanlıq çağlarından etibarən həmişə arağı qədərində içən, heç vaxt həddini keçməyən və yəqin elə buna görə də arağın qədrini bilən Milisioner Səfər ləzzətlə mizin üstündəki o 150 qram arağa və o təamlara baxdı, sonra Qəssab Mirzəağa ilə üzbəüz əyləşdi.

Qəssab Mirzəağa nazik və uzun barmaqları ilə öz qədəhini götürüb:

- Qaldır görək!..- dedi və milisioner Səfər də öz qədəhini qaldırandan sonra, gözü ilə qədəhlərə işarə edərək: – Bunlar gedən yerə azar-bezar getməsin!.. dedi.- Sənün sağluğuva!

Bu xudmani məclisin hərarəti Milisioner Səfəri cuşa gətirmişdi və buna görə də daha artıq kəkələyə-kəkələyə:

- Sə-sə-sənün sa-a-ağluğuva, qə-qə-qədeş!- dedi, ancaq onlar qədəhləri bir-birinə vurub, içməyə macal tapmamış, qapı açıldı və Zərbala içəri girdi.

Bu qəfil gəliş açıq-aşkar Milisioner Səfərin də, Qəssab Mirzəağanın da ürəyindən olmadı və Milisioner Səfər gözlərini Zərbaladan çəkib, Qəssab Mirzəağaya baxdı, hər halda, buranın yiyəsi Mirzəağa idi, ancaq Mirzəağa bir söz deməmiş, Zərbala dili dolaşa-dolaşa:

- Qədeş… bir şüşə soyuq pivə… bir dənə… pivə verərsən mənə?- dedi.

Qəssab Mirzəağa səliqə-səhmanlı adam idi və gecə saat 10-dan sonra heç kimə qulluq etmirdi, ancaq bu gecə, görünür, bir tərəfdən Kaşeyin o rüsvayçılığının şahidi olduğu üçün, o biri tərəfdən də Zərbalanın ürəyinin yanğısını aşikar hiss etdiyi üçün, bir söz demədi, əlindəki qədəhi mizin üstünə qoyub, ayağa qalxdı və yüz faiz əmin olsa da ki, Zərbalanın cibində bir qəpik də yoxdur, haçansa da bu pivənin pulunu verib-verməyəcəyi məlum deyil, soyuducudan bir dənə dəmir qabda «Efes» çıxarıb ona uzatdı:

- Alaginə…

Ancaq, stomotoloq Feyzi bəy demişkən, moralı pozulmuş Milisioner Səfər bu dəfə özünü saxlaya bilmədi və sovet vaxtlarında olduğu kimi aşkar bir hədə ilə:

- Alə, Zə-zə-zərbala,- dedi.- A-a-alə, yenə ba-ba-başladun sən?

Həqiqətən də, elə ki, Zərbala Kaşeyi qutusu ilə birlikdə hinin yanına atıb həyətdən çıxdı, keçmiş zamanlarda olduğu kimi, ayaqları onu tamam mexaniki, tamam qeyri-iradi arağa doğru apardı və dükandan bir yarımlitrlik araq alıb, dənizkənarındakı qayalığa gəldi.

Bu qayalıqda adətən lap yüngülcə də olsa bir külək əsərdi. Hətta o yüngülcə külək əsəndə də ləpələr qayalara çırpılırdı və gecə vaxtı tamam boşalmış bu sahil sakitliyini yanlız onların şappıltısı pozurdu. O şənbə gecəsi buralarda heç meh də əsmirdi və qayalığı bürümüş o sükunət, elə bil, havanın bürküsü ilə birlikdə dünyanın kədərli-qüssəli işlərindən xəbər verirdi.

Oturub, kürəyini iri bir qaya parçasına söykəmiş Zərbala araq şüşəsindən qurtum-qurtum içərək heç nə barədə fikirləşmirdi, sadəcə, o bomboş sahilin səssizliyinə qulaq asırdı. Hərdən-bir «Cənnət-məkan» tərəfdən turist cütlüyü – oğlan və qız – görünür, qayalıqda xəlvəti bir yer seçmək arzusu ilə ay işığında romantik tərzdə bu tərəfə yaxınlaşırdı, ancaq qəflətən Zərbalanı görən kimi, tələsik uzaqlaşırdılar.

Zərbala qətiyyən bunun fərqində deyildi, qurtum-qurtum araq içə-içə gecələr nadir hallarda beləcə sakit olan dənizə baxırdı və bəzən o arağın iyinə, elə bil, onun dərman torbasının qoxusu qarışırdı.

Əvvəllər 150 qram araqdan keflənən Zərbala bu dəfə yarım litr araq şüşəsini qurtum-qurtum boşaltsa da, kefli deyildi; kefli deyildi, amma key idi, elə bil, beynində qatı və ağır bir duman var idi və bütün olub-keçən də, bütün ətraf da o qatı və ağır dumanın içində idi. Ayaqları onu sərin pivə həsrəti ilə Qəssab Mirzəağanın kafesinə gətirəndə Milisioner Səfərin dediyi sözlər də o dumanın içindən eşidilirdi və mənası da aydın deyildi.

Zərbala elə ayaq üstə pivəni içməyə başladı və içdikcə də onun bütün içinə rahat bir sərinlik yayılırdı, ağzının qıraqlarından süzülən pivə damcıları çənəsinə, boğazına axıb, elə bil, onu o şənbə gecəsindən qoruyurdu.

Və bu vaxt İbad dayı hövlnak içəri girib, kafenin ortasında ayaq üstə pivə içən Zərbalanı gördü:

- Alə, ay bədbəxt, sən burdasan? Alə, səni axtarmadığım yer qalmıyıb e!.. Alə, Gülbala ölür e, ay bədbəxt!..

… Zərbala tövşüyə-tövşüyə otağa girəndə Gülbala çarpayıda uzanmışdı, Əminə də, Əminənin köməyə çağırdığı Nisə xala da çarpayının kənarında oturmuşdular və Nisə xala termometri uşağın qoltuğundan çıxarıb baxaraq qışqırdı:

- Vaxsey!.. 41-i keçib!.. Ay aman!.. Uşaq əldən gedir!..

Əminə, elə bil hələ heç nə başa düşməyən Zərbalanın üstünə çığırdı:

- Həkim!.. Həkim!..

8.

Zərbala həyətdəki qoca əncir ağacının altında yerə çöməlib, əlindəki siqaretdən dərin qullab vura-vura və o qədər tüstünün hamısını da içinə çəkə-çəkə heç cürə gözlərinin qabağından qova bilmədiyi balaca bir mafəyə baxırdı. Gözlərini yumurdu, açırdı, başını silkələyirdi, amma o mafə küt bir tərsliklə onun gözlərinin qabağından getmirdi və hər dəfə Zərbalanın beynindən dəhşətli bir fikir keçəndə ki, sabah Gülbalanı beləcə balaca bir mafədə kəndin qəbirstanlığına aparıb torpağa basdıracaq, onun bütün bədəni uçunurdu.

Bayaq Əminənin o çığırtısından sonra yerindən götürülən Zərbala var gücü ilə Həkim Cəfərovgilə qaçdı. Həkim Cəfərovun evi onlardan üç məhəllə kənarda, sahil tərəfdə idi və adətən erkən yatıb, erkən duran Həkim Cəfərov yenicə soyunub yerinə girmək istəyirdi ki, həmişə – hərdən lap gecənin yarısı da – ərini xəstə üstünə çağırmağa gəlmiş insanlara qayğı ilə yanaşan Anna Viktorovna yataq otağının qapısını açdı:

- Aqa Kerimoviç, posetitel prişel. («Ağa Kərim oğlu, səni istəyirlər.»)

Həkim Cəfərov Anna Viktorovnanın yuyub ütülədiyi pijamasının şalvarını geyib ikinci mərtəbədə həyət qapısına çıxanda Zərbala həyətdəki işıq dirəyinin yanında dayanmışdı və Həkim Cəfərov ancaq sifətdən tanıdığı bu kənd sakininin elektrik işığında bərəlib, az qala hədəqəsindən çıxan gözlərini görüb:

- Nə məsələdi?- soruşdu.

Zərbala səsi titrəyə-titrəyə:

- Oğlum ölür!..- dedi.

Anna Viktorovna Azərbaycan dilini bilməsə də, Zərbalanın səsindən, görkəmindən çox təsirləndi və:

- Pomaqi yemu, Aqa Kerimoviç!..- dedi. («Ona kömək et, Ağa Kərimoviç!»).

Həkim Cəfərovun əsil adı Ağakərim idi, ancaq Rusiyada yaşadığı vaxtlar hamı, o cümlədən də Anna Viktorovna onu «Aqa Kerimoviç» deyə çağırırdı və vaxtilə sovet pasportunda da belə yazılmışdı: «Aqa Kerimoviç Djafarov». Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa edəndən sonra o qırmızı pasportlar ləğv olunub, şəxsiyyət vəsiqəsi alanda da elə bu cür yazıldı; rəhmətlik atası Hüseynqulunun adı Həkim Cəfərovun nə pasportuna düşmüşdü, nə də indiki şəxsiyyət vəsiqəsinə.

Həkim Cəfərov tələsik geyindi, qırx ildən artıq idi ki, sədaqətlə ona xidmət edən və ilk tibbi yardım üçün nə lazımıydısa, hamısını içinə yığdığı portfeli əlinə alıb Zərbala ilə birlikdə həyətdən çıxdı.

… Zərbala sayıqlaya-sayıqlaya qızdırmanın içində yanan Gülbalanın yanında dayanmağa ürək etmədi, buna cürəti çatmadı və indi yarım saatdan da çox idi ki, əncir ağacının altında yerə çöməlib, siqaret çəkə-çəkə yenə gözlərinin qabağından getməyən o balaca mafəyə baxırdı.

Həkim Cəfərov nəhayət ki, əlində həmin məşhur portfeli, otaqdan çıxdı. Zərbala yerindən atılıb onun qabağına gəldi və bu vaxt Həkim Cəfərovun hər gün qırxdığı tərtəmiz sifətindən yüngül bir təbəssüb ötüb keçdi:

- Elə bir şey yoxdu,- dedi.- Anginadı. İynədən sonra qızdırması düşdü. Keçib gedəcək…

Zərbalanın beynindəki o qatı və ağır duman əriyib yox oldu, indi də əksinə, onun beyni, elə bil, saat idi, nəbzi ilə vura-vura sürətlə işləyirdi və Zərbala əvvəlcə Həkim Cəfərovun boynuna atılıb, onu qucaqlamaq, kişinin o üzündən, bu üzündən öpmək istədi, ancaq beyni onu saxladı.

Qəssab Mirzəağa düz müəyyən etmişdi, Zərbalanın cibində bir qəpik də pul yox idi və ümumiyyətlə, evində də bir qəpik qalmamışdı, ancaq Həkim Cəfərovu əliboş yola salmaq, həmin anlarda Zərbala üçün dünyanın ən xəcalətli bir işi idi.

Bu vaxt axşamdan bəri qutunun içində hinin yanına atılmış Kaşeyin zəif qaqqıltısı eşidildi və Zərbala bir anın içində qaçıb o qutunu yerdən qaldırdı, Həkim Cəfərovun yanına qayıdıb:

- Allah süzün də balalaruvuzu həmişə salamat eləsün!- dedi və qutu qucağında Həkim Cəfərovun arxasına düşüb, onu evlərinəcən müşayiət etdi.

Həkim Cəfərovun evinə çatanda Zərbala qutunu həyətdəki işıq dirəyinin yanında yerə qoyub:

- Bu, sizündü, həkim.- dedi.- Çox sağ olun. Allah canuvuzu sağ eləsün! Allah sizü bizim başımuzun üstünnən əskik eləməsün!..

Zərbala Həkim Cəfərovun həyət qapısından çıxanda bayaqdan bəri bütün yol boyu səsini çıxarmayan Kaşeyin, elə bil ki, zəif qaqqıltısını eşitdi, bəlkə də Zərbalaya elə gəldi, ancaq bunun daha heç bir mənası yox idi.

Anna Viktorovna ərini qarşılamaq üçün gecə köynəyində şüşəbəndin qapısı ağzına çıxmışdı və Həkim Cəfərov dirəyin altındakı iri kardon qutunu göstərərək:

- Pojaluysta, Anna Viktorovna.- dedi.- Vot vam kuritsa dlya zavtraşneqo plova!.. («Buyur, Anna Viktorovna, bu da sabahkı plov üçün toyuq!..»)

Sonra Həkim Cəfərov əllərini sabunlayıb həmişəki cidd-cəhdlə yuya-yuya fikirləşdi ki, qutunun yekəliyindən böyük quşa oxşayır, bəlkə üzbəüz qonşuları Müzəffər müəllimi də sabahkı plova qonaq çağırsın?

Məsələ burasında idi ki, deputat seçkilərində Həkim Cəfərov Müzəffər müəllimin əleyhinə səs vermişdi, çünki belə məsələlərdə prinsipial adam idi, hesab edirdi ki, Müzəffər müəllim Azərbaycan Respublikasının maraqlarını qoruya biləcək intellekt sahibi deyil və buna görə də Azərbaycan Respublikasının maraqlarını qonşuluq maraqlarına qurban verməmişdi. Ancaq axır vaxtlar Həkim Cəfərova elə gəlirdi ki, deyəsən, Müzəffər müəllim ondan şübhələnib, buna görə də onu qonaq çağırsa, pis olmaz, hər halda, qonşudur…

Həkim Cəfərov bu barədə qəti qərar vermədi, fikirləşdi ki, qərarı sabah verər, «utro veçera mudrenyeye – trava solomı zelenyeye» (yəni ki, «gecənin xeyrindənsə, gündüzün şəri yaxşıdır»). Bəlkə stomotoloq Feyzi bəyi də plova dəvət etdi, çünki hər dəfə görüşəndə Feyzi bəy deyirdi ki, Azərbaycan xörəklərindən dünyada yoxdur, qoy, görsün ki, Anna Viktorovna necə plov bişirir.

Həkim Cəfərov bu məsələnin də həllini sabaha saxladı və soyunub yerinə girdi.

Həkim Cəfərov yerinə girən kimi, yuxuya gedirdi və bu dəfə də elə odu.

9.

Gecə qonşu kənddə yas məclisini yola verib, evə gec gəlib, gec də yatmış Molla Zeydulla səhər saat 5 radələrində elə yuxuda ikən yerində qurculana-qurculana təhtəlşüur olaraq o bədniyyət xoruzun banını gözlədi, amma xoruzun banı gəlmədi və Molla Zeydulla gözünün birini açıb diqqətlə qulaq asdı: yuvalarında oyanmış quşların və sahildəki qayalığa dəyən dəniz ləpələrinin – get-gedə bərkiyən külək əsməyə başlamışdı – yeknəsəq şappıltısından başqa bir səs yox idi.

Molla təzədən gözlərini yumub yatmaq istədi, amma yerində nə qədər o tərəf-bu tərəfə quracalandısa da heç vəchlə yata bilmədi və bu vaxt, elə bil, qeybdən bir səs gəldi ki, Zeydulla, dur, Zərbalanın həyətinə bax, gör, o bədniyyət xoruz niyə banlamır.

Molla Zeydulla yerindən qalxıb, yay-qış yatanda həmişə əynində olan ağ çit tuman-köynəklə şüşəbəndin açıq pəncərəsinə yaxınlaşdı və Zərbalagilin həyətinə tərəf boylandı.

Zərbala qoca əncir ağacının altında oturub siqaret çəkirdi.

Molla Zeydulla şüşəbənddən qışqırdı:

- Alə, Zərbala, Kaşey hardadı?

Və Zərbala da cavab verməyib, elə bil, Molla Zeydullanın elə bu sözlərini gözləyirdi, burnunu çəkə-çəkə yavaşdan ağlamağa başladı.