Haqqinda.az

Muxtar Cəm Karaca (5 Aprel 1945 - 8 Fevral 2004), Türk musiqiçi. Türk musiqisinin ən əhəmiyyətli sənət adamlarından və Anadolu rok adıyla bilinən tərzin qurucu üzvlərindəndir. Bu musiqi tərzində əsərlər verən bir çox musiqi qrupuyla (Apaşlar, Kardaşlar, Moğollar və Dervişan) əməkdaşlıq etmiş, qurucu və idarəçisi olmuş və ölkəsində güclü bir rok kültü yaratmışdır. Rok musiqisini Anadolu insanına Türkcə sözlərlə tanıdan və sevdirən ən əhəmiyyətli sənətçidir. Əsərlərində ictimai və siyasi məzmunlu mövzulara toxunan böyük məsuliyyətlər daşıyan Karaca, özünə xas stiliylə də anadolu rokun əfsanəvi şəxsiyyəti olmuşdur.Mündəricat
1 Uşaqlıq illəri
2 Musiqi karyerası
2.1 İlk illər
2.2 Apaşlar dövrü
2.3 Kardaşlar dövrü
2.4 Moğollar dövrü
2.5 Dervişan dövrü
2.6 Edirdahan dövrü və 12 Sentyabr zərbəsi
2.7 Almaniya illəri
2.8 Türkiyəyə qayıdış
2.9 1990-cu illər
3 Son işləri və vəfatı


Uşaqlıq illəri

Anası erməni əsilli Toto Karaca, atası azərbaycanlı əslli Məmməd Karacadır. Sənətlə həmişə iç içə böyüdü. Robert Liseyində təhsil görən Cəm Karaca sənətçi bir cütün uşağı olduğundan musiqiyə doğuşdan qabiliyyətli idi. Musiqi ilə ilk tanış olması, anasının bibisi Roza Fələkyan sayəsində olmuşdur. Ona notları və pianoda ifa etməyi öyrədir.

Musiqi karyerası

İlk illər

1962-ci ildə girərkən Bəyoğlu İdman Klubunda yoldaşlarının istəyinə görə mahnı oxudu. Yoldaşları ilə səhnəyə çıxan Karaca, daha sonra qrup qurmağa qərar verər. Qrupa o dövrün məşhur sənətçilərindən İlham Gəncər dəstək olar. Cəm Karacanın ilk qrupu 1963-cü ildə dinamiklər oldu. Səsləndirmə sənətçisi Fikri Çöze'nin jübile konsertində performans sərgilədilər. Atası hələ Karacanın musiqilə maraqlanmasına qarşı idi. Hətta adam tutub konsertlərdə onu yuhalatmıştı ancaq Karaca bunlara baxmayaraq musiqisi buraxmadı. Qrup olaraq Elvis Presli kimi məşhur rock and roll sənətçilərinin klassiklərini ifa edirdilər. 1963'ün sonunda qrup dağıldı. Qısa bir müddət "Cem Karaca ve Bekledikleriniz" adlı qrupda çaldı. Bu qrupdan qısa bir müddət sonra isə Gökçen Kaynatan'ın orkestrində çaldı ancaq bu birlik də uzun sürmədi. Eyni il "Cem Karaca ve Jaguarlar" quruldu. 1965-ci ildə Qızıl Mikrofon müsabiqəsinə müraciət etdilər ancaq ön seçimdən keçə bilmədilər. Karaca, 1965-ci ildə ilk evliliyi teatr sənətçisi Semra Özgür ilə oldu. Evləndikdən 3 gün sonra Karaca, Antakyaya əsgərə getdi. Bu dövrdə Karaca, Anadolu mədəniyyətini tanımağa başladı. Aşıq Mahzuni Şərif ilə tanış oldu.

Apaşlar dövrü

Cəm Karaca, əsgərlik sonrası Fevral 1967-ci ildə gitaraçı Mehmet Soyarslanın qurduğu Apaşlar qrupu ilə tanış oldu. Apaşlar daha əvvəllər qərb tərzi musiqi yaratmaqda idi ancaq Karaca ilə tanış olduqdan sonra musiqi daha şərq mədəniyyətindən izlər daşımağa başladı. Karaca, qrup ilə birlikdə Qızıl Mikrofon müsabiqəsinə 1967-ci ildə yenə qatıldı. Müsabiqəyə Emrah mahnısı ilə iştirak etdilər. Ərzurumlu Emrahın şeirinə Cəm Karacanın bəstə yazdığı bir mahnı idi bu. Müsabiqədə Karaca 2-ci oldu ancaq 1-ci qrupdan daha çox diqqət yetirdilər. Cəm Karaca ve Apaşlar, 1968-ci ildə Almaniyaya gedib 'Ferdy Klein' Orkestri ilə vallar qeyd etdi. Bu dövrdə Soyarslan mahnısı "Resimdeki Gözyaşları", Karacanın Emrahdan sonrakı ikinci xit mahnısı oldu. Bu val sonrası böyük bir Türkiyə turnesi keçirildi. Almaniyada konsertlər davam etdi. Ayrıca xaricə açılmaq üçün İngilis bir val qeyd edildi. Bunlar "Resimdeki Gözyaşları" və "Emrah"ın İngilis versiyalarıydı. Bu dövrdə Cəm Karaca, teatr sənətçisi Meriç Başaran ilə evləndi. Sene sonunda Milliyet qazetinin 1968-ci ildə Ən Sevilən Kişi Müğənnilər anketində 4-cü oldu. İlin Melodileri anketində isə "Resimdeki Gözyaşları" Türkcə mahnılar içində 3-cü yer tutdu. Türk dilində və xarici dillərdə qarışıq siyahıda isə Resimdeki Gözyaşları 9-cu, Cəm Karaca bəstəsi "Ümit Tarlaları" isə 24-cü oldu. 1969-cu ildə qrup içində fikir ayrılıqları olmağa başladı. Cəm Karaca, daha siyasi musiqiyə keçmək istəyərkən, Soyarslan bu dəyişməyə qarşı idi. "Bu Son Olsun/Felek Beni" valından sonra qrup dağıldı. Eyni il Cəm Karaca, Bunalım qrupunun prodüserliyini və menecerliyini etməyə başladı. İlk valı "Taş Var Kadın Yok/Yeter Artık Kadın" mahnılarının ikisinin də söz və bəstəkar adı olaraq Cem Karacanın da adı görünməkdədir. Bu valdan sonra bu işi buraxan Karaca, qrupun bateristi Hüseyin Sultanoğlunu öz qrupu Kardaşlara dəvət etmişdir.

Kardaşlar dövrü

Apaşlar dövrü bitdikdən sonra bir qrup ilə musiqiyə davam etmək istəyən Karaca, Apaşların bas gitaraçısı Seyhan Karabay ilə Kardaşlar qrupunu qurdu. 1970-ci ilin başında qrup üzvlərində bir çox dəyişikliklər oldu. Qrup üzvləri daimi hala gəldikdən sonra, Almaniyaya gedərək işləməyə qərar verdilər ancaq çıxan bir epidemiya üzündən, Karaca və Kardaşlar birlikdə Almaniyaya gedə bilmədi. Buna görə Cəm Karaca, tək başına Kölnə getdi. Apaşlar qrupundan ayrıldıqdan sonra musiqiyə verdiyi aradan sonra burada öz bəstələri və Anadolu nəğmələrini yenə Ferdy Klein orkestr ilə qeyd etdi. 4 dənə val nəşr olundu. Məqsədi maddi çətinlik çəkmədən çalışmaq idi. 1970 Noyabrında isə Karaca və Kardaşların "Dadaloğlu/Kalender" valı nəşr olundu. "Dadaloğlu", Karacanın bir başqa xit mahnısı oldu. Bu mahnı ayrıca Karacanın siyasətin soluna doğru keçişinin də bir göstəricisi olmuşdu. Mart 1971-də Karacanın Trabzonda verdiyi bir konsertdə partlayan 3 bomba nəticəsində 30 adam yaralandı. 1971-ci ildə Cem Karaca və Kardaşlar 4 dənə val çıxardı. Cem Karaca, eyni il teatr musiqisi hazırlayıb. Ben Consonun yazdığı Ülkü Tamərin Türk dilinə uyğunlaşdırdığı "Püsküllü Moruk" oyununun musiqilərini Cəm Karaca bəstələdi və Kardaşlar ilə qeyd etdi. Qrup, mahnıları qeyd etdi və teatr aktyorlarına nümunə olsun deyə Cəm Karaca və anası Toto Karaca tərəfindən mahnılar oxundu. Bu teatr oyunu çox maraq görmədi və qısa müddət sonra səhnədən qalxdı. Cem Karaca və Kardaşlar'ın qeyd etdiyi mahnılar isə 2007-ci ildə nəşr olundu. 1972-ci ildə Cəm Karaca mükafatla başladı. Hey jurnalı tərəfindən "1971-ci ildə ən yaxşı kişi müğənnisi" seçildi və Hey'in turnesine qatıldı. Ancaq Kardaşlar gitaraçısı Seyhan Karabay ilə anlaşılmazlıqlar baş göstərdi və Karaca, Kardaşlar ilə yollarını ayırdı. Bu sırada bənzəri görülməmiş bir dəyiş-toqquş meydana gəldi. Cəm Karaca, Kardaşlardan ayrılıb Anadolu rok qrubu Moğollarla birləşirkən Kardaşlar da Moğollarla razılaşa bilməyən Ersen Dinleteni qruplarına daxil etdi.

Moğollar dövrü

Cəm Karaca və Moğollar, birləşdikdən bir ay sonra Noyabr 1972 ilində Hey jurnalı üçün verdikləri konsertdə ilk dəfə səhnəyə çıxdılar. İl sonunda Milliyet qazetinin anketində Cəm Karaca, ən yaxşı kişi müğənnilər siyahısında 2. oldu, Moğollar isə ən yaxşı yerli qrup seçildi. Hey jurnalında isə ikisi də öz sahələrində 1-ci yər tutdu. 1973-cü ildən "Öbür dünya / El Çek Tabip" valı nəşr olundu. Ancaq qrupun əsl müvəffəqiyyəti 1974-ci ilin başında yazılan "Namus Belası" mahnısı ilə oldu. Mahnı çox məşhur oldu, hekayəsi Hey jurnalında xətt romanı kimi nəşr olundu. Ancaq bu val sonrası Cahit Bərkay işlərini Fransada davam etdirməyə qərar verincə Cəm Karaca və Moğollar yollarını ayırıb.

Dervişan dövrü

Moğollardan ayrılan Cəm Karaca, əvvəl Fransaya getməyən Moğollar qrupunun üzvləri Mithat Danışan və Turhan Yükselər ilə "Karasaban" qrupunu qurdu amma bu uzun ömürlü olmadı. Mart 1974-ci il Dervişan qrupunu qurdu. Qrup ilk konsertlərindən birini Kipr hərəkatından sonra Türkiyə Hava qüvvələrinə dəstək konsertində verdi. Fevral 1975-ci ildə Cəm Karacanın musiqi həyatının ən əhəmiyyətli əsərlərindən biri olan "Tamirci Çırağı" nəşr olundu. Bu mahnıdakı "İşçinin sen, işçi kal" ifadəsi Cəm Karacanın siyasi mövqeyini də ilk dəfə bu qədər açıq göstərirdi. 1975-ci ilin sonunda "Mutlaka Yavrum/Kavga" valı nəşr olundu. valın ilk mahnısı "Mutlaka Yavrum", Fələstin Azadlıq Təşkilatı üçün hazırlanmışdı. Bu mahnının 2 fərqli Türkcə versiyasının xaricində bazara nəşr olunmayan İngilis və ərəb versiyaları da mövcud idi. 1976-cı ilin başında TRT-da nəşr olunacaq olan "Kavga" mahnısı son anda səbəbi izah edilmədən proqramdan çıxarıldı. Eyni il Cəm Karaca, Hey jurnalı tərəfindən bir dəfə daha ən yaxşı kişi müğənni seçildi.

1977-ci ildə Cem Karaca, artan siyasi gərginliklə birlikdə, get-gedə daha əhəmiyyətli bir fiqur halına gəlirdi. Aydın şəhərində verdikləri bir konsertdə CHP rayon başçısı həddindən artıq solçular tərəfindən döyüldü. Şanlıurfada verilən bir konsertdən sonra Dervişan gitaraçısı Tanər Öngür və bateristi Sefa Ulaştır hücuma uğradı. Öngür daha sonra bu səbəblərlə qrupdan ayrıldı. Cəm Karaca bu il hamısı yeni mahnılardan ibarət olan ilk uzunçaları Yoxsulluq Kader Olamaz'ı nəşr etdi. Bu albomda Karaca bəstələri xaricində, məşhur şairlərin şeirləri də var idi. Cəm Karaca və Dervişan, 1978-ci il başında "1 Mayıs" valının nəşr olunmasının ardınca yollarını ayırıb.

Edirdahan dövrü və 12 Sentyabr zərbəsi

Cəm Karaca, Dervişan sonrası üzvlərinin əksəriyyəti Kurtalan Ekspresdən olan bir musiqi qrupu qurdu. Adını da Türkiyənin ən qərbdəki və ən şərqdə yerləşən şəhərlərdən Ədirnə və Ərdahandan ilhamlanaraq Edirdahan qoydu. Ancaq qrup 20 gün sonra Kurtalan Ekspress üzvlərinin köhnə qruplarına dönməsiylə üzv dəyişikliyinə uğradı. 1978-ci ildə Cəm Karaca, Edirdahan ilə qeyd etdiyi ilk və son albomu "Safinaz"ı nəşr etdi. Bu val Türkiyədə daha əvvəl heç görülməmiş olan 18 dəqiqəlik bir rok opera idi. Alt sinifdən Safinaz adlı bir qızın pis yola düşməsindən bəhs edirdi. Albomun digər mahnıları da Əhməd Arif və Nazim Hikmət şeirlərinin bəstələri idi. Cəm Karaca, 1979-cu ildə Londondakı dünya tərəfindən məşhur Rainbow Arenada konsert vermə müvəffəqiyyəti göstərdi. 1979-da qrup dağıldı, Cem Karaca da uzun illər sonra ilk dəfə yanında bir qrup olmadan solo olaraq işə başladı. Bu dövrdə ayrıca Almaniyaya daşındı. Əksəriyyəti Nazim Hikmət şeirlərindən bəstələdiyi mahnılardan oluşan "Hasret" adlı albomunu nəşr etdi. Mart 1980-ci ildə Hərbi vəziyyət Məhkəməsində Karacanın "1 Mayıs" valı "kommunizm progandası" səbəbi ilə məhkəmə araşdırması başladı. Bu iddiada müğənni Cəm Karaca, mahnının Bestekar Sarpər Özsan və val şirkəti sahibi Əli Avaz da suçlanıyordu. Cəm Karaca, bu dövrdə Avropa turnesinə başlamışdı. Məhkəmə başladıqdan qısa bir müddət sonra da atası Məmməd Karacayı itirib. Cəm Karaca, atasının cənazə mərasiminə qatıla bilmədi.

Almaniya illəri

12 sentyabr zərbəsinin ardından hərbi vəziyyət məhkəməsi tərəfindən Melike Demirağ, Selda Bağcan, Şanar Yurdatapan və Səma Poyraz ilə birlikdə Cem Karaca da yurda çağırıldı. 13 Mart 1981-ci ildə qədər müddət tanındı. Bonnda yaşayan Cem Karaca, yurda qayıtmaq üçün əlavə müddət istədi. 15 İyul 1982 ilinə qədər Cem Karacanın müddəti uzadıldı ancaq Karaca, Türkiyəyə dönməyəcəyini ifadə etdi və Alman pasportu aldı. Müddəti dolduqdan sonra isə 6 Yanvar 1983-cü ildə Yılmaz Güney ilə eyni gün Türk vətəndaşlığından çıxarıldı. Cem Karaca, bir tərəfdən də musiqi həyatına davam etdi. Almaniyadakı musiqiçi yoldaşı Fehiman Uğurdemir ilə birlikdə 1982-ci ildə "Bekle Beni" albomunu nəşr etdi. Bu albomdakı "Oğluma", "Alamanya Berbadı" və "Bekle Beni" kimi mahnılar Karacanın ölkəsinə duyduğu həsrəti göstərməkdə idi. Bu albom Karacanın vatandaşlıktan çıxarıldığı üçün mediada yer ala bilmədiyinə görə çox bilinmədi. 1984-cü ildə isə bir mahnısı xaricində bütün mahnıları Almanca olan "Die Kanaken" albomunu nəşr etdi. Bu albom Alman oyun yazıçıları Henry Böseke və Martin Burkert tərəfindən immiqrant Türklərin Almaniyada çəkdikləri çətinlikləri bəhs edirdi. Ayrıca albom bir teatr oyunu kimi səhnəyə qoyuldu. Karaca, albom nəşr olunduqdan sonra Alman televiziyalarında albomun adı olan Die Kanaken olaraq səhnəyə çıxdı və albomu tanıtdı.

Türkiyəyə qayıdış

1985-ci ildə Karaca, yoldaşı Mehmet Barı vasitəsilə Baş nazir Turqut Özal ilə görüşərək, ölkəsinə geri dönmə istəyini bildirdi və Münihə gələn Özal ilə danışdı. Özalın müsbət cavab verməsi ilə hüquqi əməliyyatlar başladıldı. İl sonunda vatandaşlıktan çıxarılmasına səbəb olan iddiadan bəraət qazandı. 1987-ci ildə də haqqında verilən qiyabi həbs qərarı qaldırıldı. 29 İyun 1987də Cem Karaca, Türkiyəyə döndü. Eyni il Salam Gənclər və Hər Zaman Gənc Qalanlar albomun çıxardı. Bu albom o ilin ən çox satan albomlarından biri oldu. 1988-ci ildə bu albomu Töre izlədi. Bu albom sonrası Cem Karaca, qadağanlı olduğu TRT ekranlarına da çıxmağa başladı.

1990-cu illər

Cəm Karaca, yoldaşı Uğur Dikmən və Cahit Bərkay ilə muzikal ortaqlıq quraraq "Yeyin Əfəndilər" albomunu nəşr etdi. Bu albomdakı "Oh be" mahnısında, özünü "dönmə" deyə adlandıranlara cavab olaraq "Mən döneksem döndüm deyə məmləkətimə / Döndüm ata döndüm işdə oh be" deyərək cavab verdi. 21 İyul 1990da sözlərini öz yazıb, bəstəsini Cahit Berkay'ın etdiyi Eşikağası Yəhya mahnısı ilə Qızıl Göyərçin ən yaxşı mahnı mükafatını qazandı. Bu dövrdə SHP üçün konsertlərə çıxdı. Karaca, 1992-ci ildə UNICEF üçün hazırlanan və İbrahim Tatlıses, Ajda Pekkan, Muazzez Əbaçı, Leman Sam, Fatih Erkoç kimi məşhur adlar xorunun səsləndirdiyi "Sev Dünyanı" mahnısının sözlərini yazdı və xorda da iştirak etdi. 22 İyul 1992-ci ildə anası Toto Karaca həyatını itirdi. İlin sonlarına doğru Dikmen və Berkay ilə ikinci çalışması olan Yaşayış qalmışdıq? albomunu nəşr etdi. "Sancaq Rap Rap" və "Islak Islak" bəstələri ilə böyük müvəffəqiyyət tutdu. Bu albomdan sonra Cem Karaca, bir müddət musiqilə aktiv olaraq maraqlanmadı. 1994də TRT-da Sancaq adlı proqramı təqdim etdi. 1995-ci ildə isə Flash TV-da 'Cem Karaca Show'un, 1996-cı ildə eyni kanalda 'Efendime Söyleyeyim' proqramını etdi. 1995-ci ildə bir sənətçi qrupu ilə Bosniya və Herseqovinaya gedib, döyüş sonrası çətin vəziyyətdə olan Bosniyalılara dəstək verdi. Sənətçinin musiqiyə geri dönüşü 1997-ci ilin sonunda viziona girən 'Ağır Roman' ilə oldu. Filmin prodüseri, eski Apaşlar qrubunun gitaraçısı və Karacanın dostu Məmməd Soyarslan'nın yazdığı, 1968-ci ildə Cəm Karacaya ün gətirən "Resimdeki Gözyaşları" nı, Karaca film üçün yenidən qeyd etdi. Filmin ana musiqisi olan mahnıyı, Karacanın təkrardan musiqi bazarına saldı. Köhnə val şirkəti, icazəsiz olaraq "The Best of Cem Karaca" ardıcıllığını bazara sürdü. 1999-cu ildə Türk rok musiqisinin duayenleri olan Cahit Bərkay, Engin Yörükoğlu, Əhməd Güvenç və Uğur Dikmenin dəstəyiylə 'Bindik Bir Alamete ...' adlı albomunu çıxardı. 2000-ci ildə Cem Karacanın da rol aldığı 'Kahpe Bizans'ın musiqilərinin bəzilərini səsləndirdi. Bu filmin də prodüseri olan Soyarslan yazıb Apaslar zamanında Dədə Qorquddan ilhamlanıb Sadiq Bütünay ilə yazdığı amma yayınlamadığı mahnıları Cem Karaca səsləndirdi. Bu əsərlərdən sonra ölümünə qədər bir neçə şeir albomunda qonaq sənətçi oldu.

Son işləri və vəfatı

Cem Karaca, Fevral 2001-ci ildə Murat Toz, Barış Gokər və Çingiz Tuncər ilə Cem Karaca Trio olaraq səhnəyə çıxmağa başladı. May 2001-ci ildə isə Barış Mançonun vəfatı ilə vokalistsiz qalan Kurtalan Ekspress ilə birlikdə çalmağa başladı. 'Harbiye Açık Hava Konserleri'ndə səhnəyə çıxdılar. 2002-ci ildə Yol Arkadaşları adlı qrupu qurub, onlarla səhnəyə çıxdı. Son illərdə barlarda səhnəyə çıxdı. 8 Fevral 2004 səhəri, tənəffüs və ürək çatmazlığı səbəbiylə keçirilən infarkt səbəbiylə Bakırköy Acıbadem Xəstəxanasına qaldırılan Cəm Karaca qurtarıla bilmədi. Karacaahmet qəbiristanlığında atası ilə eyni məzara dəfn edildi. Ölümündən əvvəl qeyd etdiyi son mahnılar, ölümündən qısa müddət sonra nəşr olundu. İlk əvvəl "Hayvan Terli" sinqlı nəşr olundu. Mehmet Eryılmazın bu mahnısına Karacanın bir bar proqramında bu mahnını oxuyarkənki görünüşləri ilə klip çəkildi. May 2005-ci ildə, ölümündən 10 gün əvvəl (2004) Mahsun Qırmızıgül ilə yazdığı "Hayat Ne Garip?", Qırmızıgülün "Sarı Sarı" albomunda nəşr olundu. Karaca və Qırmızıgülün studiyadakı görünüşlərindən ibarət olan bir klip nəşr olundu. İyun 2005-ci ildə isə Muradxan Munganın sözlərini yazdığı mahnıların yeni şərhlərindən ibarət olan "Söz Vermiş Şarkılar" albomunda Yeni Türkünün "Göç Yolları" əsərini ifa etdi. 2005-ci ildə Yavuz Bingöl, Edip Akbayram, Manga, Teoman, Dəniz Seki, Volkan Konak, Haluk Levent, Suavi, Ayxan Yenər, Tuğrul Arsevən tərəfindən ifa edilən Cəm Karaca mahnılarından ibarət "Mutlaka Yavrum" albomu nəşr olundu. Bu albom daha əvvəl nəşr olunmamış İngiliscə bir Cem Karaca mahnısı da ehtiva edirdi. Ölümünün 6-cı ilində 'Beyaz Show'da daha əvvəl nəşr olunmamış "Karagözlüm" adlı mahnısı ilk dəfə gün üzünə çıxmışdır.