Haqqinda.az

Vüsal onu qəfilcən duydu. Nizami muzeyinin yanında 3 nömrəli trolleybusu gözləyəndə şəhərə hələ durğun və bürkü bir gündüz hakim idi. Trolleybusun içində – nəfəsi od püskürən adamların basa– basında – isti daha artıq əziyyət verirdi. Üç dayanacaq arasındakı yol Vüsala sonsuz və yorucu bir səfər kimi görünürdü. Neft meydanında – Dəniz bağının yanında trolleybusdan düşəndə Vüsala elə gəldi ki, o Gündüzdən Axşama səyahət eləmişdir; tünlük, havası ağır trolleybusdan sonra daha saf və geniş görünən Neft meydanının açıqlığındanmı, yoxsa yapalaq kölgəli ağacların günəşdən gizlətdiyi dəniz bağının yaxınlığındanmı Vüsal birdən–birə bütün günü bədəninə yaş paltar kimi yapışan çiriş–istinin xoş bir axşamla əvəzləndiyini duydu. Axşam dənizdən gəlirdi… O, bütün günü narın ləpələrin arasında yırğalanmış, nazlanmış, uymuşdu. İndi isə nəhəng yanar kos kimi bütün fəza boyu hərlənib dənizə dığarlanan odlu günəş onu ürküdüb oyatmış, axşam salxım-salxım dəniz yellərinin qanadlarında şəhərə uçurdu. Gündüz cəhənnəm hərarətində çabalayan qızdırmalı şəhər susuzluqdan dodaqları cadar–cadar olmuş adam bulağa döşənən kimi Axşamı içirdi. Axşam şəhəri aram və əzəmətlə öz himayəsinə alırdı. Onun rəngi, təravəti istidən cana gəlmiş adamları sakitləşdirir, tərlərini soyudur, xəfif meh onların saçlarını ana barmaqları kimi mehriban sığallayır, üzlərini, əllərini tükənməz bir nəvazişlə oxşayırdı. Bəlkə heç kim yayda, illah da iyulun cırcıramasında qızmar günəşi dənizə atıb batıran, harın gündüzlərin yanğınına buzlu su təkin sərinlik çiləyən axşamların ləzzətini bakılılar qədər çəkmir. Adamlar evlərindən, idarələrindən, məktəblərindən bulaqbulaq axışaraq küçələrin insan selinə qovuşur, dolu, rəngarəng, gurultulu bir çay kimi Dənizə, Axşama, Sərinliyə tərəf axırdılar. Vüsal işdən çıxmışdı. Evlərinə tələsirdi. O, Azərneft binasının yanından burulub yaşadıqları evə tərəf addımladıqca sol yanda qalan dəniz bağının kölgələri Vüsalı cəzb edir, sərin yellərlə pıç–pıç pıçıldaşan, xısın–xısın danışan ağaclar elə bil onu bu kölgəliklərin altında bir qədər dincəlməyə, təmiz hava udmağa çağırır. Amma Vüsal indi dəniz bağına tərəf dönmür. O bura axşam tərəfi ailəsiylə birlikdə gələcək. Həmişə olduğu kimi bu axşam da onlar ta gecəyə qədər bu bağda gəzəcək, dənizin saf havasıyla nəfəs alacaqlar. Vüsal. Arvadı Pərişan. Bir də balaca qızları Xəyal. Vüsalla Pərişan balaca Xəyalın əllərindən tutacaqlar. Yumşaq, tumbul əllərindən. Yəqin ki,Xəyal yenə də həmişəki təki dondurma istəyəcəkdir. –Ata, mənə dondurma al. Sən allah ata. Mənim yaxşı atam, mənim göyçək atam, mənim gözəl atam. Köpəyin qızı elə qurd dillidir ki. Bəlkə də onlar kinoya gedəcəklər. Görəsən bu axşam "Bahar"da nə gedir. Seans yəqin ki 8.30–dadır. Hava qaralanda. Vüsal dayandı. O, maşın axınının qurtarmasını gözləyirdi. İşıq göstərəndə yaşıl rəng sarıyla, o da qırmızıyla əvəz olundu. Axın dayandı. Vüsalgilin evlərinin tinində sıx, zil qara, topa bığlı Musa kişi çiçək satırdı. Musa bir dəstə Pərişanın sevdiyi çiçəklərdən, bir dəstə balaca Xəyalın çiçəklərindən, bir dəstə də özünün xoşladığı çiçəklərdən aldı. Bu ailədə hərənin öz sevimli çiçəyi vardı. Onların balaca eyvanında gül-çiçək əlindən tərpənmək olmurdu. …8 il bundan əvvəl soyuq bir mart axşamı Vüsal Pərişanla ilk dəfə görüşə gələndə üç tər bənövşə gətirmişdi. Vüsalın etirafına ehtiyac qalmamışdı. Bənövşələr onun yerinə hər şeyi Pərişana dedilər. Soyuq martın ilk günlərində bir gəncin bir qıza bağışladığı ilk bahar müjdəçiləri – tər bənövşələr, toy ya da matəm çiçəkləri təkin heç bir izah tələb etmirdilər; onlar özləri izah idilər. Sonra Vüsal Pərişanı öpdü, sonralar onlar evləndilər və Vüsal tez–tez nişanlısına, arvadına cürbəcür çiçəklər, güllər gətirirdi. Hər çiçək onlar üçün bir xatirə, bir tarix idi. Elə tarix ki, o yalnız ikicə nəfərə aiddir və onu heç kəsə nə izah etmək olar, nə də onu heç kəslə bölüşmək olar. Elə çiçəklər də vardı ki, onlar yalnız Vüsalçün əziz idi, Pərişançün yox. Nədənsə Vüsal zanbağı bütün çiçəklərdən artıq sevirdi. Çiçəklərdən başqa hər şeydə onların zövqləri, fikirləri, istəkləri bir-birinə uyğun idi. Vüsal şalvarının balaca cibciyindən açarı çıxarıb qapını açdı. Qapı layları marçıltıyla öpüşüb ayrıldılar. Bu səs nə qədər tanış idi. Həmçinin yarım qaranlıq dəhliz. Bu dəhlizdəki mixəyi asqılıq. Onun sınıq güzgüsü. Asqılıqdan asılmış yaşıl alınlıq. Onu Xəyal başına örtərdi. Qara şərf. Pərişanın şərfi. İndi asqılığın bu iki sakininin yanına üçüncü əlavə olunacaqdı. Vüsalın həsir şlyapası. Qışda həmin bu asqılıqda axşamlar yanyana üç palto asılardı. Göy, mavi, qırmızı. Vüsal, Pərişan, Xəyal. Yayda asqılıq çılpaq olurdu. Yalnız bir alınlıq, bir şarf, bir şlyapa. Vüsal bu saat balaca Xəyalın "Atam gəldi, atam gəldi" – deyə çığıraraq ona tərəf qaçacağını bilirdi. Amma onu heç kəs qarşılamadı. O asqılığa baxdı. Asqılıq lüt-anadangəlmə idi. Vüsal otağa keçdi. Pərişanla Xəyal evdə yox idilər. O təəccübləndi. Onun işdən gəldiyi vaxt idi. Nahar vaxtı… Birdən yadına düşdü. Axı bu gün Xəyalın rəfiqəsinin ad günüdür. Pərişanla Xəyal ora gediblər. Deyəsən gündüz saat ikiyə çağırmışlar. İndilərdə qayıdarlar. Vüsal bərk acımışdı. Amma nahar eləmədi. "İndi gələrlər bir yerdə yeyərik". Onlar həmişə bir yerdə nahar eləyirdilər. İndi yarım saat–bir saat üstündə ailənin bu gözəl ənənəsini pozmağa dəyərdimi? Vüsal bir stəkan çay süzdü, yumşaq kürsüdə rahatlanaraq qəzetlərə baxdı. Sonra yadına düşdü ki, bu gün idarədə baxmışdır. O radionu qurdu. Onların radiosu yaman gec qızırdı. Yəqin harasısa xarabdır. Vüsal mühəndis idi. Arvadı Pərişan uşaq həkmi idi. Qızı Xəyal ikinci sinfə keçmişdi. Onlar xoşbəxt idilər. Bu kiçik ailədə elə bir ahəng, elə bir həmrəylik vardı, ərlə arvad bir-birlərinə qarşı o qədər həssas idilər ki, heç nə, heç kim bu evin sakitliyini poza bilməzdi. Heç nə, heç kim. Vüsal düşündü: əlbəttə, heç kəs. Onların özlərindən savayi. Onların özlərindən? Yəni kimdən? Balaca Xəyaldan? Vüsal gülümsündü. Əlbəttə yox. Pərişandan? Yox. Vüsal bilirdi ki, Pərişan heç bir vaxt onların səadətinə, dincliyinə xələl gətirə biləcək bir iş etməz. Bəs onda kimdən? Vüsalın özündənmi? Elədir. Vüsalın özündən. Onun qəlbinin heç bir vaxt yuxlamayan xatirələrindən… Pərişana qədər olmuşlardan… Yox, daha doğrusu bir nəfərdən… Bircə nəfərdən… Bir qadından… Radio nəhayət qızdı. Səs bərkiyib bütün otağı tutdu. Konsert idi. Kimsə, bir qadın müğənni həzin səslə "humayun" oxuyurdu… Pəsdən. Aramla. Bir qədər yorğun. Tutuşdu qəm oduna şad gördüyün könlüm Müqayyəd oldu ol azad gördüyün könlüm… Qəmdən, qüssədən ələmdən yoğrulmuş musiqi… Qərib payız axşamları kimi məhzun, qış gecələri kimi uzandıqca uzanan…

Elə bil şərqin bütün dərdləri bu musiqi, bu ölümsüz sözlərdə yavaş–yavaş, bəm səslə axıb gedirdi. Lakin birdən–birə hər şey dəyişdi. Rəng başladı. Muğamatın dahiyanə musiqi dramaturjisi: əzəmətli bir matəm, sonra qayğısız şənlik. Adamı əzən incidən, qəlbini sıxıb–sıxıb ağrıdan kədər, həsrət gecələrindən sonra sevinc səhərləri, bahar oyanışı, şadlıq şəlaləsi… Könülləri kövrəldən ağıları əvəzləyən şux, şıltaq kef nəğmələri… Yenidən bu şənliyin, şuxluğun yerinə qayıdan möhtəşəm müsibət, qəmginlik, fəryad, zarıltı və yenə də şadlıq, sevinc – yeni rənglər, diringlər, oyun havaları… Bir-birini əvəz edən təzadlı hisslər, həyat kimi. Axı həyatda da kədər bəzən ona görə daimi olur ki, onun sevinc tənəffüsləri var. Həmişə qəmgin olmaq olmaz. Həmişə şad olmaq da mümkün deyil. Muğamatın bizə verdiyi ən böyük dərs bu deyilmi? Kədər də sevinc kimi keçəridir – əsrarəngiz musiqimizin ulu fəlsəfəsi bu köhnə həqiqəti bizə yenidən xatırlatmırmı? Vüsal musiqi haqqında, yalnız tək bir musiqi haqqında düşünmək istəyirdi və düşünə bilmirdi. Musiqi sevdiyin qadın kimidir. Bəlkə də şəxsən onun özü haqqında düşünmürsən, amma bütün fikirlərin – bam-başqa, müxtəlif, özgə fikirlərin, bütün hisslərin, həyəcanların, bir sözlə bütün varlığın həmişə onunla dolu olur. Ayrı şeydən danışırsan onu eşidirisən. Başqasına baxırsan – onu görürsən. Vüsal özünə yaxşı bələd idi. O, bilirdi ki, ailəsinin sabit xoşbəxtliyinin pozulması haqqındakı fikirlər və musiqinin yorğun, qılığagirici ahəngi – onun, Vüsalın fikirləri, duyğularını müəyyən bir yerə – haradasa, şüur, yaddaş, hiss yorğanının altında bir gözü açıq mürgüləyən bir şeyə, bir obraza, bir xatirəyə, mehriban bir gülüşün uzaqlardan eşidilən son əks–sədasına gətirib çıxaracaqdır. Səhər oyanışlarını acılaşdıran əbədi itirilmiş şirin bir yuxu, keçmişin get-gedə dumanlanan, unudulmağa başlanan və heç bir vaxt büs-bütün unudulmayacaq bir səhifəsi… Bir qoxu… Qırıq bir səs. Heç vədə yaddaşa qayıtmayacaq, amma onun harasındasa dolaşan bir melodiya… Solub pozulmayacaq, əriyib itməyəcək təəssüratlar… Qadın yenə axırsız bir hüzünlə bəmdən oxuyurdu: …Diyari hicrdə seyli-sitəmdən oldu xərab Fəzayi-eşqdə abad gördüyün könlüm… O, son hecanı uzadır, sonra səsini yavaşıdıb susurdu. Elə bil musiqi tüstü kimi uzaqlara uçub aramla havada əriyirdi. …Nə gördü badədə bilməm ki, oldu badəpərəst Mürid məşrəbü zöhhad gördüyün könlüm… Alkoqolla mübarizə aparırlar. Amma musiqiylə heç kəsin işi yoxdur. Adamları yalnız alkaqolmu məst edir? Bəs musiqi? Şer? Gecə? Dəniz? Bir də ümid? Məhəbbət. Ayrılıq. İntizar. Bir də yaddaşın zalım əyləncələri. …Gətirdi əcz görüb eşq müşkil olduğunu Qamu hünərlərə ustad gördüyün könlüm… Musiqi Vüsalın yaddaşında vurnuxurdu. …Göm-göy don… Durna boylu düm ağ vaz…. Bir də bu vaza al qırmızı gülləri nəvazişlə, aralı–aralı, seyrək-seyrək düzən əllər… Arıq, nazik, zərif əllər… Onların zərifliyini, incəliyini nəyə bənzətməli? Aylı gecədə kaman iniltisinəmi? Dənizin xəfif xışıltısınamı? Ya qaranquşların ilk civiltisinəmi? Bəlkə də hələ əriməmiş qarın altından pöhrələyib baş qaldıran ilk yaz güllərinə, narın qum üzərində körpə ləpirlərinə, daha nə bilim nəyə? Görəsən dünyada elə bir şey varmıdı ki, ona bu əllərin şairanəliyini, incəliyini, lətifliyini bənzətmək olsun? Bu əllər… Nəvaziş və təsəlli əlləri… Məhəbbətin ilk tərcümanları… Saçlarımızın darağı… Üzümüzün dəsmalı… Əllərimizin əlcəyi… Öpülməkdən nazilmiş, adamın tüklərini ürpədən əllər… Utancaq və şıltaq, yumşaq və ürkək əllər… Bir də saçlar. Onun saçları. Vüsalın bu günə qədər sevdiyinin saçları… Dənizənin saçları… Dənizə. Vüsalın unutmadığı, unuda bilmədiyi Dənizə. Bir qadın ki, saçları şəlalə təkin çiyninin astanalarından tökülür. Bir qadın ki, güləndə, gülüb sakitləşəndə bütün üzü sakitləşir, amma gülüşü hələ xəyali vaxt gözlərinin içində əriyir, bu gülüş gözlərinə qarışaraq, gözləri daha da mülayim edir. Bir qadın ki, gözləri iki zil qara gilədir – gecədən dammış kimi. Şəfqət dolu gözlər. Təəssüf dolu gözlər. Təsəllili gözlər. Məlul gözlər… Sənin gözlərin kimi Qərənfilim. Gülüşü gülüşün kimi gözlərinin içində əriyir. Saçların saçların təkin çiyninə axır. Saçlarından saçlarının ətri gəlir. Səsi də səsi kimidir, Qərənfil. Qapımın zəngi çalındı. Mən qələmi kənara qoydum. Radionu söndürdüm və qapıya getdim. Gələn Sürəyya və balaca Solmaz idi. Solmaz boynuma atılıb çığırdı: –Atam gəlib, atam gəlib! Mən onun üzündən öpdüm. –Şeytan bəs hardaydın? Sürəyya dedi: –Bıy İlyas yadından çıxıb. Axı sənə demişdim. Bu gün Solmazın rəfiqəsinin ad günüdür. Ora getmişdik. Asqılıq bəzəndi. Sürəyyanın yaşıl sumkası, balaca Solmazın yun jaketi mənim həsir şlyapamın qonşusu oldular. –Yoldaşına nə aparmışdın Solmaz? –Kukla aldıq. "Ana" deyən kukladan. O ağzını büzüb kukla kimi zırıldadı. –Bəs "ata" demir? –Yox – deyə o şıltaq-şıltaq güldü – "Ata" mən deyirəm. O yenə kukla sayağı zırıldadı. Amma "ana" yox, "ata" deyə. Mən Solmazın yanağından çimdiklədim. –Oy – deyə o ədayla çığırdı.

Mən onu bərk-bərk öpdüm. Sürəyyə dedi: –Nahar eləmisən hə? –Yox sizi gözlədim. Biz otağa keçdik. –Çoxdan gəlmisən? –Yarım saat olar. –Bəs neyləyirdin? –Heç bir balaca hekayə var onu başlamışdım. –Hə. Solmazla mən masanın arxasında oturduq. Sürəyyə ev paltarını geyindi. Lopa-lopa sarı güllü xalat… O mətbəxə keçib bir azdan bizə xörək gətirdi. Bozbaşın noxudu çox idi. Biz üçümüz də noxudu çox olanda xoşlayırıq. Mən dedim: –Dadlı bozbaşdır. Solmaz dedi: –Ana bu gün niyə belə dadlıdır? Sürəyya dedi: –Hekayən nə haqqındadır? Mən dedim: –Qəhrəmanım neft mühəndisidir. Bir də onun arvadı, həkim. Uşaq həkimi. Solmaz dedi: –Mənim anam kimi. Mənim anam da uşaq həkimidir. Sürəyya mənə baxdı. Mən dedim: –Yox. Anan qadın həkimidir. Solmaz təslim olmaq istəmirdi. –Yox, yox. Mən bilirəm. Bütün uşaqlar anam işləyən xəstəxanada olur. Anam lap-lap balaca uşaqların həkimidir. Qadın həkimiylə uşaq həkiminin arasındakı fərqi balaca Solmaza başa salmaq çox mürəkkəb məsələ idi. Mən hekayəmin qəhrəmanının peşəsini dəyişəcəyimi qərara aldım və söhbəti dəyişmək məqsədilə dedim: –Hekayədə bir balaca şeytan qız da olacaq. Özü də lap sənin kimi höcət. Solmaz sevinclə attanıb düşdü. Xörək masanın üstünə dağıldı. Sürəyya məzəmmətlə dedi: –Ay qız bir sakit çörəyini ye, sonra danış də. O masanın üstünü silməyə başladı. Solmaz əl çəkmirdi: –Ata o qızın adı nədir, hə, adı nədir? Mən dedim: –Vallah yadımdan çıxıb. Qoy kağızlarıma baxım. Mən yazı masama yanaşdım. –Əşi otur çörəyini ye, sonra baxarsan. –Bu saat, gəlirəm. Adı… Amma Vüsal… seans… arvadı… Xəyal, hə, adı Xəyaldır. Mən yerimə qayıtdım. Solmaz dedi: –Bıy sən bir teatr yazmışdın e, yadındadır orada da qızın adı Xəyaldır. Yadında hə? Mən təəccüləndim. –Qızda yaddaşa bax e. Sürəyya dedi: –İdarədə nə var, nə yox? Deyirlər bu gün sizin qəzetdə maraqlı bir felyeton çıxıb. –Taksilər haqqında. Onu deyirsən? –Hə taksilər haqında. –Hə. Sizin işdə nə var, nə yox? –Bir elə şey yoxdur. Bu gün bir arvadı lap ölümdən qurtardıq. Nəfəsi kəsilmişdi. –Halı indi necədir? –İndi pis deyil. Böhran keçdi. Biz yeyib qurtardıq və hərəmiz öz boşqabımızı mətbəxə apardıq. Sürəyya dedi:

–İndi də çay içək. Solmaz ağlamsındı. –Mən çay istəmirəm. Dondurma istəyirəm. Mən dedim: –Mən də bayaq içdim. İstəmirəm. Sürəyya sən çayını iç. Sonra çıxaq bir az gəzək. Sürəyya dedi: –İlyas, bu gün sən bizsiz çıx. Solmazla mən yaman yorulmuşuq. Bir az dincələk. –Yaxşı. Mən həsir papağımı qoyub küçəyə çıxdım. Dəniz bağına girdim. Bağ adamla dolu idi. Bağın otrasında təzə düzəldilmiş fəvvarələr rəngbərəng və çox incə idilər. Külək onları sındırmaq, yıxmaq istəyirdi, amma yalnız əyə bilirdi. Sonra mən bağdan çıxdım və uzun zaman şəhəri dolaşdım. Bir də əlimi cibimə atıb "Kazbek" qutusunu açanda gördüm ki, axırıncı papiros qalıb. Evdən çıxanda qutunun yarısı doluydu. Nəhayət mən qərara gəldim. Nizami küçəsindən burulub "Bahar" meydanına çıxdım. Mən telefon avtomat butkasına yanaşdım. İçəridə iki qız danışırdı. Qızlar bərkdən şaqqıldayıb gülürdülər. Eynəkli bir kişi budkaya yanaşdı. Əvvəl içəridəki qızlara, sonra mənə baxdı və təəccüb içində çıxıb getdi. Küçənin o biri tərəfindəki boş telefon butkasına girdi. Trolleybus gəlib dayanacağında durdu. Qarşı tərəfdən adamlar düşməyə başladı. Qadınlardan biri büdrədi. Kişi onun qolundan tutub kömək elədi. Trolleybusun dal qapısı açıldı. Adamlar növbəylə minməyə başladı. Uzaqdan radio səsi gəlirdi. Qarayevin "Leyli Məcnun" əsərinin axırı eşidilirdi. Sonra son xəbərlər verməyə başladılar. Ayrı–ayrı sözləri seçmək olurdu. "Buzovnaneft… Fərhad Məmmədov… İllik plan…" Mən qol saatıma baxdım. Saat 9-a beş dəqiqə işləyirdi. Budkanın pəncərəsini döydüm. "Beş dəqiqədir danışırsınız" dedim və yazını göstərdim: "üç dəqiqədən artıq danışmaq qadağandır". Qızlar başlarını yellədilər və işarəylə "bu saat, bu saat qurtardıq" – deyə izah edirlər. Sonra yenidən şaqqıldamağa başladılar. Əslinə qalsa mən istəyirdim ki, onlar elə hey danışsınlar, danışsınlar ki, telefon azad olmasın. Lakin onlar telefonun dəstəyini asdılar və gülə-gülə çıxdılar. Qızların birinin uzun hörükləri vardı. O birisinin çənəsinin üstündə balaca xalı vardı. Xallı qız dedi: "Bağışlayın" onlar mənə baxanda xoş bir təbəssümlə gülümsündülər. Bu təbəssüm mənə aid deyildi. Kiməsə, başqasına aid olan bir gülüşün hələ üzlərindən silinib atılmamış qalıqları idi. Mən budkaya keçdim və əlimi ciblərimə salıb çoxlu xırda pul çıxartdım. Mən istəyirdim ki, bu pulların içində 15 köpüklük olmasın. Ovcumun içindəki pullara baxdım. 20 köpük, 10 köpük, 5 köpük… Üç dənə də 15 köpük vardı. Biri bir qədər əyilmişdi, avtomata yaramazdı. İkisi düz idi. Hardansa yadıma düşdü: Tbiri əyri, biri düz". Mən üç şahılığı telefonun yarağına saldım. Dəstəyi götürdüm. Səs gəldi: "Duuuu…" Mən üç nömrəsini çəkdim. Sonra 2. Sonra 5… Aparat qeyri–müəyyən bir sükuta qərq oldu. Başıma qəribə axmaq fikirlər gəlirdi. "Görəsən məhkəmə salonunda hökm oxunma ərəfəsində də belə qeyri-müəyyən bir sükut olurmu?" Mən bilirdim ki, indi O çəksəm və sonra da bir nömrəni çəksəm telefondan səslər eşidiləcəkdir. Əvvəl: "Duuuu… Pauza. Duuuu… Pauza. Duuuuu…" Sonra bir çıqqıltı. Elə bil tum çırtlayırlar. Sonra da bir səs. Həyatda mənə hər şeydən əziz olan bir səs: "Bəli". Görəsən o yenə də "Bəlimi" deyir? Yoxsa "allo". Bəlkə də "dinləyirəm". Ya da başqa bir söz. Kim bilir? Mən telefonu asdım. Üç şahılıq telefonun cibciyinə düşdü. Mən onu götürdüm. Şalvar cibimə qoydum və evimizə qayıtdım. Kağızları vərəqləyib yazdığım axırıncı cümləni oxudum: "Şəfqət dolu gözlər. Təəssüf dolu gözlər. Məlul gözlər…"

Mən yazmağa başladım: "Birdən Vüsal hiss elədi ki, heç bir vaxt Dənizəni unuda bilməyəcəkdir. Başa düşdü ki, o qadını hələ də sevir və sonacan sevəcəkdir. Başa düşdü ki, bütün bu şeylərlə – bu ahənglə, bu dinclik, sakitliklə – nə qədər özünü aldatsa da onun qəlbində bir yara qövr eləməkdədir və bu yara da nə Pərişanın nəvazişləriylə, nə də balaca Xəyalın şirin ləhcəsiylə sağalan deyil. Bu yaranın sağalması Dənizə gələnə qalıb. Ya da Vüsal Dənizənin yanına gedənə. Vüsal bilirdi ki, getsə məxfi getməyəcək. Getsə açıq-aşkar gedəcək. Onda ailəsindən keçməliydi. Ailə! Bu mücərrəd məvhum deyildi. Bu Pərişanın doluxsunmuş gözləriydi… Pərişan… Dənizə… məhəbbəti daşdan-daşa dəyəndən sonra Təsəllisiylə, Nəvazişiylə, Mehriylə, Şəfqətiylə ona sığnaq olmuş Pərişan… Bir də balaca Xəyal…Qurd dilli, qıvırcıq saçlı Xəyal… Ciyər parası… Bu ayrılmaz üçlük dağılmalı, ailə əbədi pozulmalı idi… Bütün məsuliyyət ancaq və ancaq Vüsalın üstünə düşürdü. O qərar verməli idi. Bir tərəfdən Dənizə… Yuxularının bayramı… Sevdiyi insan… hamıdan, hər şeydən artıq sevdiyi qadın… O biri tərəfdən borc… məsuliyyət… və bu sözlərin dalında duran bir cüt doluxsunmuş göz… qıvrıcaq saçlar… gülüşü qarət olunmuş uşaq dodaqları. Bəlkə adamlar elə ona görə tam xoşbəxt ola bilmirlər ki, həmişə kiminsə ya nəyinsə qarşısında məsuliyyət duyurlar, borclarını ödəməyə çalışırlar. Elə bir insan həyata haradasa, başqa bir dünyada düşdüyü borclarını qaytarmaqçün, heç bir zaman boyundan atılmayacaq, əbədi və əzəli bir məsuliyyət duymaqçün gəlirlər. Elə bil, bu həyatda hər şeydən, hər şeydən, hətta insanın bəxtiyarlığından belə yüksəkdir. Əlbəttə, hamı bunu inkaredilməz bir həqiqət sayır. Hamı bir ağızdan deyir: "Özün haqqında düşünmə"… Elə bil mən əvvəl də yaşamışam və o biri həyatda öz xoşbəxtliyimi artıqlamasıyla almışam, bu həyatda vəzifəm isə başqasının qeydinə qalmaqdır. Ya da elə bil bu həyatda elədiyim yaxşılıqların,fədakarlıqların əvəzi haçansa, gələcəkdə, başqa bir aləmdə mənə qaytarılacaqdır. "Özün haqqında düşünmə"… Əlbəttə, dünyanın dərdləri haqqında düşün, ailən haqqında düşün. Yaxşı mən təqsirkarammı ki, ömrümün baharı, ən gözəl dəqiqələri Dənizəylə keçirdiklərimdir. Bəli, mən unuda bilmərəm ki, arvadım var, qızım var. Lakin axı mən o anları da unuda bilmərəm. Dənizə… Göz işlədikcə işləyən əngin. Sahilin yumşaq qumları, sahili oxşayan qıvırcıq dalğalar. Dənizənin ipək saçları. Dənizin dən düşmüş köpüklənən qıvrım dalğaları… əlbəttə, bu mənzərələr heç kəsin ürəyində heç bir teli tərpətməz… Lakin onlar mənim qəlbimin ən incə musiqisidir. Axı siz yalnız sözləri görürsünüz. Mən rəngləri, işığı, kölgələri, balıqqulaqlarını, dənizin köynəyində ağ düymə kimi ağaran yelkənli qayıqları… Dənizin, sahilin, Dənizənin saçlarının qarışıq qoxusunu duyuram. Bəlkə də bu xırda hisslərdir. Ama mən Dənizəylə olanda özümü xoşbəxt sayıram. Mən ən adi bir insanam və ən adi insani səadətə mənim də haqqım vardır. Deməli belə. Mən mütləq Dənizənin yanına getməliyəm… Deməli, bütün məsələlər həll olundu. Yaxşı, bəs Pərişan? Pərişan. Nə olsun? Mən ki, onu sevmirəm: özümü də, onu da aldatmağın nə mənası var? Həqiqət bir dəfəlik aşkar olsa onunçün də, mənimçün də daha yaxşı olmazmı? Acı həqiqət şirin yalandan yaxşı deyilmi? Yaxşı bəs balaca Xəyal? Mən qələmi bir kənara qoyub otağımda var-gəl etməyə başladım. Mən qəhrəmanımın qarşısına çıxan axırıncı suala tutarlı cavab axtarırdım. Yataq otağından Solmazın səsi gəldi: –Ata bura gəl. Mən onun yanına keçdim. –Qurtardın? –Nəyi? –Hekayəni də. Gəzişirsən mən elə bildim qurtarmısan. Mən gülümsündüm.

–Yox, qurtarmamışam. Yat şeytan, gecdir. Sürəyya dedi: –Yat ay qız. Atana mane olma. Mən Solmazın üstündəki yorğanı düzəltdim. Solmaz dedi: –Ata hekayən acıdır, ya şirin. Onun dilində "yaxşı, pis" məvhumları yox idi. Hər şey, o cümlədən mənim əsərlərim də ya "acı" ya "şirin" idilər. Mən dedim: –Acıdır, qızım, çox acıdır. O bic-bic güldü. Güləndə onun yanaqlarında dairəvi çuxurlar əmələ gəlirdi. –Ata məni öp, onda hekayən şirin olar. Mən bərk-bərk onun yanaqlarındakı dairəvi çuxurlardan öpdüm, iş otağıma keçdim və hekayəmin hər yerində Xəyalın adını, eləcə də onunla əlaqədar olan bütün yerləri pozdum. Hekayənin əvvəlində bir cümlə əlavə etdim: "Vüsalla Pərişanın uşaqları yox idi". Mən mətbəxə keçdim. Özümə bir stəkan çay töküb içdim və hekayənin dalını yazmağa başladım: "Bəli, Vüsal qərara gəldi ki, acı həqiqət şirin yalandan yaxşıdır. O, uzun illərdən bəri gizlətdiyi həqiqəti Pərişana açmağı qərara gəldi. O, Pərişana uzun bir məktub yazdı. O, özünə bəraət qazandırmırdı, o, məsələni izah etməyə çalışırdı. Vüsal kağızı yemək masasının üstünə duz qabının altına qoydu. O bilirdi ki, Pərişan həmişə xörəyin dadına baxmazdan əvvəl ona duz tökür. Pərişan xörəyi duzlu yeməyi sevirdi. Amma bu gün yəqin nə duzsuz, nə də duzlu xörək yeyə bilməyəcəkdi. Biçarə! Amma bəlkə də o kağızı xeyli müddət sonra görəcəkdi. Onda xörəyini yeyə də bilərdi. Bəlkə də… Vüsal bu barədə düşünmək, bu mənzərələri gözü qarşısına gətirmək istəmirdi. O həsir papağını geyinib küçəyə çıxdı. İki saat şəhəri veyilləndi. Sonra Bahar meydanındakı telefon-avtomat budkasına yanaşdı. O, telefonun yarığından 15 köpüyü atıb dəstəyi qaldırdı. Telefondan səs eşidildi: Duuuuu…" O 3 nömrəsini çəkdi. Sonra 2. Sonra 5. bir an tərəddüd etdi. Aparat qeyri–müəyyən bir sükuta qərq oldu. Məhkəmə salonunda hökm oxumaqdan əvvəl qeyri–müəyyən bir sükut olur. Sonra Vüsal nömrənin dalını çəkdi. 0. Sonra da bir nömrə. Telefondan səs eşidildi: "Duuu… Pauza. Duuu…. Pauza. Duuuuu…." Sonra bir çıqqıltı: elə bil tum çırtlayırdılar. Sonra insanı dəli eləməyə qadir olan axıcı bir səs. –Bəli. –Dənizə sənsənmi? –Mənəm. –Vüsaldır. –Tanıdım. Sükut çökdü. Telefonda Vüsal onun sıx–sıx nəfəs aldığını eşidirdi. Onun özünün də səsi əsirdi. –Dənizə, mən səni görməliyəm. Xahiş edirəm… çox xahiş edirəm… bu çox vacibdir… Mütləq, mütləq… Beşcə dəqiqəliyə. Uzun sükut: bir ömür qədər uzun, ölüm kimi amansız… Sonra axıcılığı həyəcana ilişib büdrəyən bir səs: –Yaxşı… Gəl… Vüsal telefonun dəstəyini asdı. Qəribədir ki, 15 köpüklük çıqqıltıyla yenidən cibciyə düşdü. Vüsal pulu cibinə qoydu, küçədə futbol oynayan uşaqların kənara çıxmış toplarına möhkəm bir təpik vurdu və Nizami küçəsinə tərəf – Dənizəgilin evləri səmtinə addımladı. *** Səhər mən hekayəni qəzetə apardım. Redaktor oxudu və dedi: –Bilirsən İlyas, pis deyil, hekayə mənim xoşuma gəlir. Amma özün başa düşürsən də çap eləyə bilməyəcəyik. –Niyə?

–Bir çox səbəblərə görə… –Axı hansı səbəblərə görə? Redaktor fikrə getdi. Sonra mənə yanaşıb əlini çiynimə qoydu: –Yaxşı, elə birinci ondan başlayım ki, sənin bu qəhrəmanın Vüsaldı, Görüşdü nədi, əgər bu arvadını sevmir, niyə onunla evlənib? Mən dedim: –Hekayə də elə bu barədədir. O Pərişanla təsəlli tapmaqçün, ilk eşqini – Dənizəni unutmaqçün evlənib. Amma bir gün məlum olur ki, onu nə unuda bilmişdir, nə də təsəlli tapa bilmişdir. Bu rahatlıq, dinclik, səadət hamısı yalan üzərində qurulubmuş. O… Redaktor sözümü kəsdi: –Yaxşı bu Vüsal dediyin Dənizəni sevirmişsə niyə elə onu almayıb? Buna nə mane olub? Dənizə kimdir? Biz onun haqqında heç bir şey bilmirik. Mən redaktorun təklif etdiyi papirosu götürüb damağıma qoydum. –Bu məsələnin hekayəyçün bir əhəmiyyəti yoxdur – dedim. İstəyirsən mən yetmiş iki min səbəb ya maniyə tapım ki, niyə Vüsalla Dənizə evlənməmişlər. İstəyirsən Dənizənin bütün tərcümeyi–halını yazım. Kimdi. Nəçidi. Amma bütün bunların hekayəyə dəxli yoxdur. –Niyə? –Çünki hekayə Dənizə haqqında, Vüsalla Dənizənin nakam məhəbbətləri haqqında deyil. Hekayə Vüsal haqqındadır. Sevmədiyi bir qadınla "rahət, dinc, xoşbəxt" həyat qurmuş bir kişi haqqındadır. Günlərin bir günündə onun qəlbində boğduğu, boğmağa çalışdığı hisslər baş qaldırır, onun yalançı sakitliyini pozur, dəlicəsinə sevdiyi bir qadının eşqi qarşısında heç bir şey dayana bilmir. O, çətin yolla, böyük qurbanlarla əsl səadətinə doğru gedir. Redaktor fikrə daldı. Sonra yenidən gözlərini mənə zillədi.

–Bunlar hamısı çox gözəl. Amma məsələ ondadır ki, bu adamı inandırmır. Çünki səciyyəvi deyil. Həyat həqiqəti yoxdur. Yaxşı, İlyas öz aramızdır, axı hansı kişi sənin qəhrəmanın kimi birdən-birə heç bir şey olmadan ailəsini, dincliyini, bir sözlə hər şeyi atıb başqa bir qadının dalınca cumar. Nə var, nə var radiodan muğamat eşidir. Yaxşı tutaq ki, radio musiqi verməyəydi onda… Mən dedim: –İş radionun verdiyi musiqidə deyil. Radionu söndürmək olar. Çətini qəlbdə oyanan, könüldə çalınan musiqiylə bacarmaqdır. –Harda çalınır çalınsın. Heç bir kişi belə hapdan-lapdan küçəyə atılmaz. Həyatda belə şeylər olmur. Mən dedim: –Yox, bəzən olur. Mən bir kişi tanıyırdım. Ailəsi, arvadı, hətta uşağı vardı. Bax o da beləcə bir gün lap mənim qəhrəmanım kimi hər şeyi atıb küçəyə cumdu. Uzun zaman küçələri veyilləndi və telefon budkasına yanaşdı. Aralığa sükut çökdü. Redaktor dalını gözləyirdi. Mən susdum. Nəhayət redaktor soruşdu: –Yaxşı avtomata getdi, sonra nə oldu. Mən dedim: –Sonra? Sonra üç şahılıq çıxarıb avtomatın yarığından atdı… Dəstəyi götürdü. 3 çəkdi. Sonra məsələn 2 … Sonra 5. Yenidən araya sükut çökdü. Redaktorun lap səbri tükənmişdi: –Yaxşı bəs sonra nə oldu? Dalı nə oldu? Mən çırtmayla papirosumun külünü tökdüm və dedim: –Nə oldu? Heç nə. Kişi dəstəyi asıb evinə qayıtdı. Redaktor sevindiyindən az qaldı atdanıb-düşsün. Onun gözləri parlayırdı. Elə bil onun öz arvadı belə fikirlərə düşüb sonra evə qayıtmışdı. –Bax görürsən? Bəs mən nə deyirəm? O, məni öz silahımla məğlub etdiyinə sevinir və mənə
qədər hamısını pozdum. Əvəzinə belə yazdım: "Vüsal telefonun dəstəyini asdı və evə qayıtdı. O başa düşdü ki, onun səadəti məhz ailəsindədir. Ondakı məsuliyyət hissi eqoist istəklərinə qalib gəldi. Mən əlyazmamı kənara qoydum. Papiros yandırdım. Masamın ardından durmaq istəyirdim ki, Vüsal dedi: –Yox, mən evə qayıtmadım. –Nə? Necə yəni qayıtmadın? –İndi ki mən orda telefonu asdım, onda çıxıb o biri avtomatdan zəng elədim. Mən dedim: –Qərənfilə –Yox, Dənizəyə. Vüsal dedi: –Məsələ adda deyil. Mən onsuz yaşaya bilmirəm. Əgər məni məcbur eləsələr ki, mən evə qayıdım, nə olar, sabah zəng elərəm. Ya biri gün, ya bir ay sonra. Mən dedim: –Axı redaktor… Vüsal dedi: –Mən redaktor–zad tanımıram. Redaktorun nə həddi var mənim həyatıma qarışır. Görəsən sənin o redaktorun başa düşmür ki, bir qadını həyatından artıq sevmək nə deməkdir? Mən dedim: –Nə bilim. Deyirlər o arvadını yaman çox istəyir. Hər dəfə işdən qayıdanda ona marmalad alır. –Bunun mətləbə dəxli yoxdur. –Elədir. Amma əsas məsələ odur ki, həyatda belə olmur. Vüsal dedi: –Həyat sizə qalsın. Mən əsər qəhrəmanıyam. Həyatda olmur, qoyun heç olmasa kitablarda olsun. Radio veriliş başladı. Yox, deyəsən, radio deyildi, televizor idi. Mən dedim:
–Yaxşı, qoy sən deyən olsun. Nə cür istəyirsən o cür hərəkət elə. Vüsal dedi: –Biz bir daha görüşməyəcəyik. Mən Qərənfilin yanına gedirəm. Mən dedim: –Dənizənin. Niyə çaşdırırsan? Dənizə – bir gör nə gözəl addır. –Ən gözəl ad sevdiyinin adıdır. Mən dedim: –Düzdür. İndi ki, belə oldu, məndən Qərənfilə salam de. –Yaxşı. Əlvida. –Gülə–gülə. Mən pozduğum yerləri təzədən yazdım. Hekayənin axırına isə bu cümləni əlavə etdim: "O gedirdi, çünki getməyə bilməzdi. Ayrı nə etsəydi yalan olardı, saxta olardı". Sonra mən hekayəni bir də başdan ayağadək oxudum. Sonra cırıb zibil qutusuna atdım. Zibil qutusu meyvə qabıqlarıyla dolu idi. Kağız parçaları yerə səpələndilər. Mən onları yığışdırdım və qaz piltəsində yandırmağa başladım. Mən kağızların necə yanmasına tamaşa edirdim. Onlar büzüşürdü, sonra qanrılıb qalxır, sonra kül olub sovrulurdular. Mən oda baxırdım. Orda mənim hekayəm yanırdı. Eşq haqqında, bir də puç xəyalar haqqında yazdığım hekayə. Ədəbi gedib–qayıtmayacaqdan danışan hekayəm. Bütün kağızlar qaraldı. Bir kağız parçasının bir tərəfi qalmışdı. Mən onu götürdüm. Yalnız bir neçə hərf hifz olunmuşdu. "Duuuu……. Duuuuu……..Du". O biri otaqdan Sürəyyanın səsi gəldi: –İlyas çay içmək istəyirsən? Mən dedim: –Hə. Pis olmazdı. Balaca Solmaz çağırdı: –Ata gəl televizora baxaq. rəhmdillik göstərirdi: –Yox, mən demirəm. Belə fikir hər adamın, hər kişinin başına gələ bilər. Amma həmişə adam özünü ələ almağı da bacarır. Şüurla hərəkət eləyir. Ürəyə çox da aludə olmur. Ürək quş kimi bir şeydir. O, daima uçmaq, pərvaz etmək istəyiylə çırpınır. Amma onun üstündə çox böyük yük var. Əqlin, məsuliyyətin, rəylərin, tanışlıqların, öyrəncəli həyatın yükü. O bu yükləri atıb uça–qaça bilmir. Bizim redaktor cavanlıqda şer yazırmış. O mənim hekayəmin üstündən qələm çəkmək istəmirdi. O mənə kömək eləmək istəyirdi. –Bilirsən nə var. Qoy sənin qəhrəmanın da belə fikirlərə düşsün. Küçəyə çıxsın. Telefonla zəng eləsin. Nömrənin yarısını yığsın. Lap qoy axıracan yığsın. Əziz səsi eşitsin, sonra telefonu assın. Mən dedim: –Səsi eşitsə telefonu asa bilməz. –Yaxşı onda elə nömrəni yığıb assın. Evinə, ailəsinin yanına qayıtsın. Başa düşsün ki, onun səadəti məhz ailəsindədir. Onda hekayənin ideyası da düzgün olar: İnsanda olan məsuliyyət hissi onun eqoist istəklərinə qalib gəlməlidir. Elə deyilmi? Mən dedim: –Elədir – və özüm də təəccüb elədim ki, bu cür sadə və aydın ideya nədənsə mənim başıma gəlməmişdi. –Yaxşı onda get, hekayənin axırını düzəlt, çap eləyək. Mən ayağa durdum. O məni qapıyacan ötürdü. Ona elə gəlirdi ki, hələ məni tamamilə qane edə bilməmişdir. –Yox bilirsən, nə qədər həyata oxşasa bir o qədər yaxşıdır. Axı həyatda heç kəs bu cür gedib zəng eləmir. Mən dedim: –Düzdür. Zəng eləmirlər. Eləyəndə də nömrəni yarıya qədər çəkib asırlar. Mən evə gəldim. Hekayəni bir də oxudum. Əvvəlinə dəymədim. Vüsalın nömrənin yarısını çəkdiyi yerdən ta axıra kimi.
–Gəlirəm qızım. Deyəsən televizorda maraqlı kino göstərirdilər. Görərsən bu gün "Baharda" nə gedir. Seans yəqin ki 8.30-dadır. Hava qaralanda.