Haqqinda.az

Şizofreniya yunanca yarmaq və - ağıl, düşüncə— insanın düşüncə, duyğu və davranışlarında, özünün və ətrafındakılara əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən bəzi dəyişikliklərə səbəb olan bir xəstəlikdir. Bu dəyişikliklər keçici ya da qalıcı ola bilər. Şizofreniya irsi xəstəliklərdən biridir. Haqqında danışılan adamın iki şəxsiyyətli olması deyil, eyni anda iki fərqli həqiqətə inanmasıdır. "Gerçək həqiqət" normal, sıravi bir insanın qəbul etdiyi, "ikinci həqiqət" sağlam bir insanın anlaya bilməyəcəyi, çox zaman müəyyən bir sistemə əsaslanan bir həqiqətdir
Şizofreniya daxilə qapanma, gerçəklərə laqeydlik və şəxsiyyət ikiləşməsi, zehn bölünməsi, daxilə istiqamətlinmiş düşüncə quruluşunun yerləşməsi şəklində meydana çıxan bir psixozdur. Şizofreniyalı özünə xas bir dünya da yaşamır, ilksel və egosantrik bir düşüncə quruluşuna sahib olur. Daxili aləminə qapanmış olan şizofreniyalı xülyalar aləmində yaşayır. Bu xəstəliyə tutulma yaşı ümumiyyətlə 15-35 yaşları arasındadır. Hadisələrin böyük bir qisimində irsi faktor əsas rol oynayır. Kişilərin və qadınların xəstəliyə tutulma sayı təxminən eynidir. Lakin belə bir tendensiya var ki, qadınlarda xəstəliyin başlanğıcı kişilərə nisbətən gec bas varir.

Diaqnoz nece qoyulur?

Şizofreniyaya aid əlamətlər başqa psixiatrik xəstəliklərdə də görülə bilər.
Heç bir əlamət tək başına diaqnoz qoymaq üçün yeterli sayılmır.Diaqnoz psixiatriya eksperti tərəfindən xəstənin ruhi müayinəsi, xəstə yaxınları ilə görüş və çox vaxt xəstənin klinik izlənilməsi nəticəsində qoyulur.
Şizotipik şəxsiyyət pozğunluğu, şizoaffektif pozğunluq, bipolyar duyğu pozğunluğu şizofreniya ilə tez-tez qarışan pozğunluqları. Xəstəliyin ən sıx təzahürləri eşitmə qarabasmaları, paranoik və ya fantastik sayıqlama və ya sosial disfunksiyanın fonunda nitqin (danışığın) və düşüncənin, işləmək qabiliyyətinin pozulmasıdır
Bəzi fiziki xəstəliklərin analizi əsnasında da oxşarlıq yaranar, bu səbəblə fərqləndirici diaqnozu edə bilmək üçün fiziki müayinə və qan təhlillərinin edilməsi lazımdır.
Spirt və maddə asılılığı olan və ya bəzi dərmanları istifadə edən insanlarda də oxşar əlamətlər ola bilər. Xəstənin problemlərinin öyrənilməsi zamanı buna diqqət yetirilməli və söhbətdə bu vəziyyətlərdən danışılırsa bu istiqamətli tədqiqlərin edilməsi lazımdır.
ƏLAMƏTLƏRİ HANSILARDIR ?
Şizofreniya xəstələri dünyanı fərqli cür qəbul edirlər. Şizofreniyanın meydana gəlməsi fərqli cür ola bilər. Bəzi xəstələrdə birdən ortaya çıxa biləcəyi halda bir çox xəstədə hiyləgərcə yavaş yavaş inkişaf edir. Yavaş seyr göstərən şizofreniyaya başlanğıcda diqqət toplama çətinliyi, ictimai marağı itirmə, daxilə qapanma, özünə baxımda azalma, və ya quru sevdaya tutulma kimi diqqətə çarpan olmayan və ilk baxışda şizofreniyaya düşündürməyən hallar yaranır və əsasən başqa psixiatrik xəstəliklərlə qarışdırılır. Bu başlanğıc ifadə sonra bir neçə ay və ya il içində də bütün əlamətləri ilə xəstəlik ortaya çıxar. Xəstəliyin ən sıx təzahürləri eşitmə qarabasmaları, paranoik və ya fantastik sayıqlama və ya sosial disfunksiyanın fonunda nitqin (danışığın) və düşüncənin, işləmək qabiliyyətinin pozulması. Xəstələr tez-tez qəribə davranışları və danışıqları ilə seçilirlər.Gerçekte olmayan səslər eşitməyə və xəyallar görməyə başlayarrlar. Bəzi xəstələrdə qəribə mövqelərdə uzun müddət dayanma, bəzilərində heç hərəkət etmədən uzun müddət səssiz qalma və ya həddindən artıq hərəkətlilik görülə bilər. Yavaş seyr göstərən şizofreniyanın yanında sürətli seyr göstərən şizofreniya də ola bilər. Bu xəstələrdə isə simptomlar birdən ortaya çıxır.Bəzi xəstələrdə bu hal yüngül baş vererkən bəzilərində şiddətli simptomlar ola bilər və bu vəziyyətdə xəstələri nəzarət etmək çətinləşə bilər..
Şizofreniyanın tipinə görə əlamət çoxluqları də dəyişər. Məsələn paranoid şizofreniyaya şüphəcilik misaldır. Paranoid şizofreniyalılarda sıx görülən mövzulardan bəziləri bunlardır: ona qarşı pislik etmək istəyən kəslər və ya güclər olduğunu düşünür, bununla əlaqədar müxtəlif səslər eşidir,evdə pərdələri bağlayıb oturur, yemək yeyərkən zəhərlənmə riski olduğunu düşünüb yeməyi ya öz qarşısında hazırltdırır və ya öz elədiyi yeməyi yeyir. Otağına dinləmə cihazları yerləşdirildiyini zənn edib, otağında təmkinli danışır, həyat yoldaşının ona xəyanət etdiyini düşünür.Sadə şizofreniyaya isə ictimai geriləmə, daxili qapanma, ictimai fəaliyyətlərdə azalma, özünə baxımın düşməsi ola bilər. Müsbət əlamətlərdə; şübhəçilik, muxtəlif səslər eşitmə zənni və qəribə davranışlar sıxtır.Xəstələrdə düşüncə və danışmada zəiflik olur..

Danışarkən mövzudan mövzuya atılma, məzmun olaraq bir məna ifadə etməyən sözləri bir-birinin ardınca sıralama nəticəsində dinləyənlər tərəfindən bir məna ifadə etməyən söz salatı dediyimiz məzmunu boş, mənasız və kompleks danışma forması görülə bilər. Bəzən də xəstələr özləri söz uydururlar, bu sözlər onlara görə bir məna ifadə edir.Əslində mənasız kimi görülən danışığa diqqət yetirilsə çoxda mənasız olmadığı məzmunun olduğu görə bilərik.
Xəstələr danışarkən ani dayanmalar, bloklar ümumiyyətlə buna bağlıdır. Düşüncələr ümumiyyətlə kiçik və fantastik. Xəstələrdə gerçəklə əlaqəsi olmayan inanclar görülə bilər. Bu xəstələrdə görülən bəzi düşüncələrə bu nümunələr verilə bilər; telefonları dinləməkdə, insanlar onu təqib etməkdə, hər kəs düşüncələrini bilir, pislik etmək istəyən insanlar var, hətta ev içindəki yaxınları belə pisliyini istəməkdə və özünə zərər vermək üçün planlar etməkdədir, televiziyadan mesajlar alır, hər kəs özünə mənalı mənalı baxmaqdadır, daxili orqanları parçalanmış və yox olmuşdur, telepatik gücləri vardır, yadplanetlilər onun ilə əlaqə qurmaqdadır və s

Gerçəklə əlaqəsi olmayan səslər eşidə bilər. Onun fikrincə bu səslər ona bəzi əmrlər verir və ya pis sözlər söyləyir. Yenə gerçəkdə olmayan xəyallar görülür.Qəribə şəkillər, qorxunc varlıqlar ola bilər. Xəstələr bu səs və görünüşlərin gerçəkdə olub olmadığını ayırd edə bilməz. Çox vaxt bunlardan narahat olarlar və qorxarlar. Bunları öz beyinlərinin bir məhsulu olaraq qəbul etməz və ümumiyyətlə xaricdən bəziləri tərəfindən edildiyini düşünürlər. Bəzən bu səslərə cavab verər, danışmağa başlayırlar və ya şəkilləri təqib ederler.Hastaların bu hərəkətləri çöldən müşahidə edildiyinə öz-özünə danışırmış və ya sabit bir nöqtəyə baxırmış kimi gəlir.

Mənfi əlamətlərdə; ictimai geriləmə, daxilə qapanma, maraq və istək azlığı, özünə baxımda azalma, danışma və hərəkətlərdə azalma kimi ifadələr aiddir. Xəstələrin jest və mimikalarının azaldığı görülür.Hadisələrə uyğun reaksiyalar verə bilmirlər. Çox vaxt üzlərinə maska taxmış kimi reaksiyasız bir görünüş təsiri bağışlaırlar.Bəzən də dəxlisiz reaksiyalar verirlər ağlanılacaq yerdə gülər və ya gülünəcək yerdə ağlayırlar.Ümumiyyətlə hərəkətlər azalmışdır.
Hərəkətə başlama çətinliyi görülər. İrəli mərhələlərdə uzun müddət hərəkətsiz dayanırlar. Bu hərəkətsizliyə səbəbi tez-tez qərarsız qalmaqla əlaqədardır. Bəzən gözlənilməyən ani bir hərəkətlilik ola bilər, xəstə yaydan atılmış ox kimi hərəkətə keçə bilər. Xəstələr ictimai hadisələrə maraq və istəklərini ümumiyyətlə itirərlər.Şizofreniya xəstələrində təcavüzkarlıq sıx görülən əlamət deyil. Ancaq şizofreniya əlamətləri ortaya çıxmadan əvvəl təcavüzkar şəxsiyyəti olanlarda xəstəlik ortaya çıxdıqdan sonra təcavüzkarlıq halı görsənir.Bunun xaricindəki xəstələr ümumiyyətlə içinə qapalıdır. Şübhəçiliyi olan xəstələr dərman istifadə etməsədə təcavüzkar ola bilərlər. Ümumiyyətlə ailə içində və ya yoldaş mühitində təcavüzkar davranışlar göstərirlər. Yenə spirt və maddə asılılığı olan şizofreniyalılarda təcavüzkarlıq halı ola bilər. Şizofreniyaya intihar riski normal cəmiyyətə görə çoxdur. Xəstələrin% 10-də intihar cəhdi riski var. Hansı xəstənin intihar edəcəyini əvvəldən düşünmək ümumiyyətlə çətindir.
Şizofreniyalı xəstələr xəstəlik əvvəli səssiz, yoldaşı az, təkliyi sevən, qəribə, etibarsız kəslərdir. Bu xüsusiyyətlər ayırıcı diaqnoz üçün çox kömək edir. Ailələr ümumiyyətlə uşaqlarının xəstəlik başlamadan əvvəl həmişə çalışan, səssiz, uyğun, yoldaşsız olduqlarını izah edərlər.Şizofreniya, daha əvvəl də ifadə edildiyi kimi, əksəriyyətlə 18-25 yaşlarında hər növ psixoloji stresslə başlaya bilər. Adamın mənliyinə zərbələr, cavanlıq çağında impulsların həddindən artıq şiddət qazanması, cinsi və ya təcavüzkar təhriklərə qarşı yoxlama zəifliyi kimi vəziyyətlərə, psixozun başlamasından əvvəl tez rast gəlinməkdədir.

MÜALİCƏ

Bu günə qədər şizofreniyanın ana mənşəyi və tam müalicəsi tapılmamışdır. Aşağıdakı müalicə şəkilləri simptom müalicəsində, böhranların təkrar ortaya çıxmasını maneə törətmək və adamın xəstəliyinə baxmayaraq şəxsiyyət kimiinkişafını dəstəkləmək üçündür. Şizofreniya müalicəsi dörd əhəmiyyətli başlıq altında yekunlaşdırıla bilər;
• dərmanla müalicə
• psixo-və Sosioterapiya
• psixo-məlumatlandırma
• Ailə Dəstəyi

Dərmanla müalicə

1950-ci illərdə şizofreniya müalicəsində istifadə cığır açan klorpromazin molekulu
Şizofreniyanın dərmanla müalicəsində neyroleptikler istifadə edilməkdədir. Neyroleptiklere; Clozapin, Risperidon, Zotepin, Sulpirid, Olanzapin, Sertindol, Amisulprid, Quetiapin, Ziprasidon nümunə verilə bilər. Neyroleptik (antipsixotrop) dərmanlar 1950-ci illərdə ilk olaraq klorpromazin ilə istifadəyə verilmiş və şizofreniya müalicəsində cığır açmışdır. Dərmanların istifadəsi xəstədən xəstəyə və növdən növə dəyişiklik göstərir. Dərmanların təsir müddəti də xəstədən xəstəyə dəyişiklik göstərir və istifadə edilən dərmanın növünə bağlı müxtəlif yan təsirlər görülə bilər. Tez-tez görülən yan təsirlər arasında yorğunluq, hərəkət pozğunqluqları, yerində otura bilməmə, susuzluq, tərləmə, bulanıq görmə, iştah artması, artıq çəki sayıla bilər.Dərmansız sağaltım üsulları süregenleşme riskini artırar.. Uzun müddət verilən dərmanlar bəzən xəstələrdə mənfi təsirin artmasına səbəb ola bilər

Şizofreniyaya İstifadəsi təklif edilməyən Dərmanlar Neledir?

Şizofreniya xəstələri və digər psixozlarda xəstələr dərman müalicəsi altında olduğu vaxt bəzi dərman və maddələrin istifadəsi təklif edilməz. Bunlar müalicə məqsədiylə istifadə edilən dərmanların təsirinə tərs təsir edərək müalicəyə mənfi təsir edə bilər.
Maddə istifadəsi: LSD, kokain, Amfetamin kimi asılılıq edən bəzi maddələrin istifadəsi əsnasında şizofeniye bənzər əlamətlər ortaya çıxır. Psixiatrik xəstəliyi olan kəslərdə bu vəziyyət istənməyən nəticələrə yol aça bilər. Marixuana kimi şüuru bulandıran dərmanlarda antipsixotik dərmanlarla birləşib və xəstəliyin təkrar alovlanmasına yol aça bilər.

Spirt istifadəsi: Uzun müddət spirt istifadəsi də şizofreniyaya bənzər əlamətlər ortaya çıxara bilər. Ayrıca spirt dərmanlarla birləşərək dərmanların beyin üzərindəki təsirini artırar və bu bəzən təhlükəli nəticələrə yol aça bilər.

Kafein: Qəhvə, kola, çay kimi kafenin ehtiva edən içkilər adamda qayğını artırıcı istiqamətdə təsir edər. Yerində dayana bilməmək, əsəbilik və gərginlik kimi əlamətlərdə artıma gətirib çıxarar. Axşamları çox alındığında yuxuya keçməyi çətinləşdirə bilər. Bu səbəblə çox miqdarda istifadədən uzaq durulmalıdır..

.Diyet quruluşçu dərmanlarartıq çəki vermək məqsədilə ilə istifadə edilən bu dərmanların sinir sistemini xəbərdar etdiyi və ya qayğını artırıcı istiqamətdə təsir etdiyi görülə bilməkdədir. Bu səbəblə bu xəstələrdə istifadəsi çox təklif edilməməkdədir. Lazım olduğunda həkimə məsləhətləşilərək istifadəsi uyğundur

Alternativ yanaşmalar

Şizofreniyaya dərmanla müalicə yanında bir bəslənmə planı da bəzi yazıçılar təklif edilmişdir. Bu yazarlara görə spirt, qəhvə, ət və şəkərin mümkün qədər az alınması lazımdır. Omeqa-3 vitamini özündə ehtiva edən yağların (balıq, hər cür dəniz məhsulları, tofu, soya, badam, qoz), omeqa-6 vitamini özündə ehtiva edən yağlar (günəbaxan, suysam, misir), fol turşular (təzə portağal suyu, ispanaq, fıstıq, quru paxla , noxud), B3 vitamini (balıq, kartof, avokado, qəhvəyi düyü), B6 vitamini (toyuq, gül kələm, pomidor) və C vitamini (brokoli, sitrus bitkiləri, kələm, kivi) istehlakı yenə bəzi yazarlar tərəfindən təklif edilmişdir.


Psixoterapiya

Şizofreniya xəstələrinin müalicəsində istifadə edilmək üzrə müxtəlif psixoterapiya yanaşmalar Inkişaf etdirilmişdir. Bu növ dərman müalicəsindən sonra geridə şikayətləri qalan xəstələrdə faydalı olduğu düşünülür
Şizofreniya sıx olaraq 18-35 yaşları arasında görülər. Bu yaşlar eyni zamanda məktəb həyatı, peşə əldə etmə və evlənmə kimi həyatı əhəmiyyətli ölçüdə təsir edən hadisələrin inkişaf etdiyi mərhələdir. Dərmanlar xəstələrdəki əlamətləri aradan qaldırmaqda ancaq xəstənin ictimai uyğunlaşmasına kömək ola bilməməkdədir. Xəstələr öz baxımını üstlənmə, insanlarla əlaqə yaratma və və bu əlaqəni davam etdirmək də çətinliklər çəkirlər. Bütün bu çətinlikləri aradan qaldıra bilmək üçün psixososial müalicələr şərtdir. Ailənin xəstəlik haqqında məlumatlandırılması və öyrədilməsi lazımdır. Xəstələrin həmrəylik içinə girdiyi dəstək qrupları bu baxımdan olduqca faydalıdır. Fərdi psixoterapiyalarla xəstənin əlaqələrini tənzimləməsinə və ictimai əlaqələrini inkişaf etdirməsinə köməkçi oluna bilər.

Məlumatlandırma

Psixo-məlumatlandırmanın şizofreniya xəstələrinin müalicəsində tətbiq olunacaq proqrama daxil edilməsinin faydalı olduğuna dair dəlillər vardır və bəzi ölkələrdə bu cür proqramlara təkrarlanan olaraq daxil edilmişdir

Ailə və ətraf mühit
Xəstələrə ən böyük dəstək ailədən gəlməkdədir. Bunun yanında qohumlar, dostlar, qonşular və ictimai kömək təşkilatlarının dəstəyi göz ardı edilə bilməz.
Bəzi hallarda şizofreniya xəstələrinin ictimai dəstək ehtiyacı artmaqdadır. Məsələn müalicə olmaq istəməyən və müalicə olmağı rədd edən xəstələri həkimə getməyə razı etmək lazımdır. Xəstəliyin təbiəti gərəyi başlanğıcda xəstələr xəstə olduqlarını qəbul etməyə bilər. Bəzən də xəstələr özlərinə və ya ətraf mühitə zərər verəcək ölçüdə təcavüzkar ola bilərlər. Bu vəziyyətdə xəstə həkimə getməyi qəbul etmirsə həkimə apara bilmək üçün təhlükəsizlik güclərindən kömək tələb edilə bilər.
Müayinə əsnasında xəstələr bəzən əlamətləri həkimlə paylaşmaq istəməyə bilər. Doğru diaqnoz qoyulması, müalicə üçün xəstə ilə bir yerdə yaşayan xəstə yaxınlarının xəstənin vəziyyəti mövzusunda həkimi məlumatlandırmalarının əhəmiyyətlidir.
Müalicənin erkən başlanması müalicədə müvəffəqiyyət şansını artırmaqdadır. Müalicə olmayan xəstələrin özünə qulluq azalmaqda, ictimai uyğunlaşması pozulmaqdadır. Ailəsi yaxını olmayan və nizamlı müalicə görə bilməyən xəstələr ya cinayət işləyərək həbsxanaya düşməkdə və ya aclıq və yoxsulluq içində küçələrdə yaşamağa məhkum olur.