Haqqinda.az

« M U H A K K A K G Ö R Ü Ş Ü R Ü Z - M Ü T L Ə Q G Ö R Ü Ş Ə R İ K»

İlk gənclik illərindən qiyabi sevdiyim Türkiyəni ora səfərlərim nəticəsində daha yaxından tanıdım və 93-cü ildə İstanbulda yeddi ay yaşadıqdan sonra bu ölkəni, bu xalqı daha çox sevdim. Bir çox dəyərli insanlarla tanış oldum. Onların Azərbaycandakı faciəvi hadisələrə, Qarabağ müsibətinə necə də ürəkdən yandıqlarını, bizə hər cür yardım göstərmək arzusuyla çırpındıqlarının şahidi oldum.

Türkiyəni ikinci vətənim sayıram.

Birinci vətənimdə - Azərbaycanda gördüyüm naqisliklər, çatışmazlıqlar haqqında tənqidi, satirik yazılar yazdığım kimi, ikinci vətənimdə bəzi xətaları müşahidə etdikcə, sözünü tutmayan, vədinə əməl etməyən, havayı söz danışan adamlarla rastlaşdıqca bu barədə susmaq istəmədim. «Mühakkak görüşürüz» hekayəsi də bu hisslərdən yaranıb. Məncə vətəni sevmək - onu hər cür qüsurlardan, boşboğaz adamlardan xali görəmək istəyidir. Və qələmi bu məqsədə yönəltməkdir.

Hekayə Azəri ədəbiyyatının fədakar dostu, yorulmaz təbliğatçısı, sözü bütöv xeyirxah və çox dəqiq insan olan doktor İldəniz Qurtulana ithaf olunub. Bu ithafın səbəbi isə hekayədən aydınlaşır.

16 yanvar 1994, Bakı

(hekayə)

İldəniz Qurtulana

-Allo. Ceyran xanım, mərhaba. Mən...

-Mərhaba, əfəndim, duydum sizi1. Nasılsınız?

-İyiyəm, sağ olun. Siz nasılsınız? Gözəl. Rektor bəylə görüşə bilirmiyəm, lütfən?

-Maləsəf, rektor bəy toplantıda.

-Dün də aradım, yenə toplantıdaydı, bu gün üçün arayın demişdiniz.

-Əvət öylə.

-Rektor bəyə onunla görüşmək istədiyimi söylədinizmi?

-Təbii, əfəndim, söyləməz olurmuyum.

-Pəki, nə dedi?

-Çok selam söyledi size, muhakkak görüşürüz - dedi.

-Nə zaman?

-Yarın öylədən sonra telefon açın, mutlaka görüşdürürüm sizi.

-Çok təşəkkür...

-Bir şey deyil... Rica ederim. İyi günlər.

-Xoşca kalın.

-Gülə-gülə....

Bu son bahar günü İstanbul ilk bahardakı kimi gözəldi. Bəlkə ondan da gözəl. Ağacların başı hələ yaşıl idi, amma budaqları saralmışdı. Ağaclar elə bil sarı köynək, yaşıl tuman geyinmişdilər. Budaqlardan qızıl yarpaqlar şahin kimi süzə-süzə torpağa enirdi. Boğaziçi karşıdan karşıya keçən gəmilərlə dopdoluydu. Sahillərdə sulara tor atmış «balıqçılar» bəxtlərini sınayırdılar.

Ağ bir «Mersedes» əyləclərini xırçıldadıb tam önümdə dayandı. Sükanın arxasında oturmuş adam məni səslədi:

-Mərhaba, sevgili dostum, şükür görüşdük.

-Mərhaba Qorxmaz bəy, nə xoş bir rastlandı.

-Nereye gediyorsın?

-«Konrad» otelinə.

-Güzel. Ben de o terafe gidiyorum. Gir otur, yolda konuşuruz.

Yanında oturdum. Əmniyyət kəmərini bağladım.

-Nasılsan dostum? Səni gördügüme çok sevindim. Azerbaycan olayları beni qayet üzüyor. Şimdi oralarda durum nasıl?

-Şimdi Azerbaycanda durum...

-Biliyorum, əfəndim. Çok iyi biliyorum. Bunların hepsi Amerika emperializminin oyunları. Biliyormusun, böyük sermayelər tüm dünyayı kendi düzenlerine sokmağa uğraşır. Amerikan emperializmi şimdi də Azerbaycan petrolunu ələ keçirməyə çalışıyor, yeni paralar əldə etmək istiyor. Evet, əfəndim. O güzelim. Baku nasıl?

-Bakı şimdi...

-Əvət, əfəndim, biliyorum, o sevimli Baku artık eski Baku deyil. Hatırlarmısın Bakuda deniz kıyısında1 bir lokantada balık yediyimizi? Fazla «Vodka» içmişdik... Bilemem kaç yıl keçdi aradan?

-On il. Bilirsənmi, indi Qarabağda...

-Əvət dostum, Karabağ olaylarından çox üzüldüm. Amerikan emperializmi dünyanın altını üstünə getiriyor. Ne yazıq ki Türkiye de onun taşeronu2. Amma buna inan, dostum, Azerbaycanın ayağına bir taş deysə, benim kalbimin başına deyər o taş...

-Çok təşəkkürlər. Bu erməni saldırıları...

-Biliyorum, hepsini biliyorum. Ama ermenilerin bir suçu yok ki... Onları kıskırtan Amerikan emperializmi. Kendi çıkarları uğruna dünyayı boyamağa hazırdır. Korede de boyle olmadımı? Viyetnamda da, Afkanistanda da...

-Əfqanıstanda öncə Sovetlər başladı.

-Hayır, əfəndim. Bunların hepsi emperialistlərin oyunları. Rusiyanı kıskırtdılar. Amac Sovyetləri çökeltmek və Amerikayı tek bir super güc olarak dünyaya sahib etmək. Sizlerin, Azerilerin de suçu böyük. Siz milliyetçiliye, Türkçülüye, irqçiliye degil de proletar enternasionalizme dayanmalıydınız. Mao der ki...

-Yetmiş il proletar internasionalizminə arxalandıq, nəticədə torpaqlarımızın yüzdə iyirmisi işğal edildi. Dünyada tək qaldıq.

-Hayır dostum. Oyle degil. Bütün dünya proletarları bir-birini desteklemeli. Kim İr Sen diyor ki...

-Bu «Mersedes»i na zaman aldın? Əski araban «Mersedes» deyildi qaliba?

-Bunu bu yıl aldım. Eskisi «Reno» idi. Bu çok daha iyi, degilmi?

-Çok gözəl bir araba.

-Əvət, kapitalizmin boylə köz kamaşdırıcı çok şeyi var. Şık arabalar, lüks otellər, ağzına kadar mal dolu dükanlar, filan, ama hepsi yalan... Hapsi halkı kandırmaq1 üçün. Perde arakasında sömürü2, vahşi orman yasaları... Ne yazık ki, sizler de bu yolu seçdiniz...

-Biz hələ bir şey seçmədik. Buna imkanımız da olmadı. Savaş içindəyik.

-Əvət, biliyorum. Azerbaycanın durumunu çok iyi biliyorum. Karabağ Ermenistanın neresinde - güneyindemi, qüzeyindemi?

-Qarabağ Ermənistanda deyil, Azərbaycandadır.

-Tabii... tabii... Amma Kommunizm tüm dünyada zafer kazanınca - sinirlər silinecek. Azerbaycan, Ermenistan, Karabağ da birleşecek, memleketlerin arasında farklar ortadan kalkacak, kapitalizmin kökü kazılacaq. Hatırlarmısın mart 1848-da ne demişdi Marks?

-O ilin mart ayında Marksın nə dediyini xatırlamıram, amma bu ilin martında minlərcə Azəri türkü evlərindən, yurtlarından qovuldu, qarlı dağlarda soyuqdan donub məhv oldu... Və siz solçular, Marksın nəvələri tükünüzü belə tərpətmədiniz...

-Haklısın, haklısın, kardeşim. Ama ne var biliyormusun? Afrikada, Güney Amerikada da hər gün binlerle insan sömürülüyor, öldürülüyor. Bizler Azerbaycan olaylarını abartırsak, ya da daha fazla ilgilenirsek Azerbaycanla bu irkçilik, turançılıq, faşizm kibi alqılana biler.

-Əcəb işdir! Məsum, günahsız insanları, qadınları, cocuqları öldürmək faşizm deyilmiş, amma buna etiraz etmək faşizm olurmuş?

-Haklısan, haklısan, sinirlenme. Təbii ki bu konuda bizlerin də söylyecek bir sözü olmalı. Amma bana bak, en iyisi senin konuşman. Gerçekleri en iyi bilen sensin. Gel seninle anlaşalım. Bizim bu «İşık» qəzetesine hər gün bir Köşe yazısı yaz. Ha, ne dersin?

-Her gün yetişdirmem. Amma həftədə bir yazı olur... Yazaram.

-Hayır, hayır. Haftada bir yazı neye yarar? Her gün olmalı, her gün. Haydı hemen başlayalım. Sen yaz bu gece. Yarın senden alırım ben. O biri gün de basarız. Ayrıca Televizionda da proqram yaparız. Dört ya beş kanalda...

-Dört, beş kanal çox olar. Bir kanal yetər.

-Hayır, hayır, beş ya altı kanalda görünmen iyi olur. Sen heç merak etmə. Hepsini ben hazırlarım. Hepsinde esgi arkadaşlarım var. Tamammı?

-Oldu. Anladacaq o qədər şey var ki... Artık bir yerdən başlamalı.

-Doğru. Başlamalı. Yarın başlarız. Amma dur bir dakika. Hay Allah, yarın ben Amerikaya uçacağım. Floridada, Miami Biçde bir toplantıya katılmak zorundayım. Konusu: «Emperializmin çöküşü, Kommunizmin zeferi». Ordan İsveçreye uçacam. Cenevrede sempozium... Konusu: «Kapitalizm can veriyor». Sonra Baham adalarında bir konfrans: «Kapitalizmin son nefesi». Oradan sonra memlekete dönecem. Çarşamba günü ararım seni. Tamammı? Telefon numranı bana versene. Güzel... «Konrad» otelində senin ne işin var?

-Görüşüm var. Hacı Zakir beyle.

-Ne? O yobazlamı? Senin o köy imamıyla ne işin var canım? O bir din fanatiki. SİA-nın dəstəklədiyi bir gerici, tutucu. Arap şeyherinin parasıyla «Ana Toprak» qəzetesini çıkarır. Hem de böyük kapitalist. «Hacı Zakir» sabunlarının üreticisi. Fabrikalarında çalışan binlerce fakır işçiyi sömürməsi yetmezmiş kibi kafalarını da yobaz fikirleriyle dolduran kandırmaçı. Yahu, sen nereden tanırsan onu?

-Bakıda tanış olduq. Birlikde bir film çəkməyimizi təklif etdi.

-Şimdi de filmmi yapıyor bu kandırmaçı. Biliyormusun bu adamın tüm söyledikleri, tüm yapdıqları yalan. Günün hankı saatında karşılaşsan «haman namazımın vaktı geldi» - der, çekilib gider. Onunla görüşme demiyorum, amma güvenme ona, asla güvenme. İşte senin oteline geldik, güle-güle.

-Çarşanba günü ararsan, deyilmi?

-Ha? Çarşanbamı? Əvət, çarşanba... mühakkak görüşürüz... Haydı, eyvallah.

-Güle-güle.

Maşından endim. «Mersedes» bir sıçrayışla gözdən itdi. Düşündüm ki, kapitalist kimi yaşayıb kommunist olmaq heç də fəna şey deyilmiş.

Hacı Zakir qapıdan mənə əl eləyirdi. «Konrad» otelində bir qələbəlik vardı. fraklı kişilər, bahalı paltarlar geymiş, çox açıq dekoletli qadınlar. Qadınların cəvahirləri, üzükləri, sırğaları, qolbağları göz qamaşdırırdı. Xəfif bir ətir qoxusu ətrafı sarımışdı. Hacı Zakirdən başqa bütün kişilər qalstuklu idi.

-Hoş geldiniz, səfalar getirdiniz, - dedi Hacı Zakir - Nasılsınız?

Qarson içiklərlə bizə yanaşdı.

-Ne içersiz? - dedi Hacı Zakir - Ben bilirsiniz, içki içmem. Sizi buraya «Mersedes»le getiren Korkmaz Devrim degilmiydi?

-Əvət, oydu.

-Sizin o Moskof uşağıyla ne işiniz var canım. O bir KQB acanı. Rus parasıyla «İşık» adlı qəzeteyi çıkarır. Yazdıklarının hepsi yalan, hepsi palavra... Neysə... Canım Azerbaycanın durumu nasıl?

-Azərbaycan...

-Biliyorum canım, içimiz kan ağlıyor sizleri düşündükce. Hatırlamırsınız bir sene bundan önce Bakuye gelişimde o zamanki iqtidarla bir anlaşma procesi yapmışdık: Bakunun bütün sokaklarını sabunla döşete bilirdim.

-Bunu yapmayın... Baku yağışı bol bir yer. İnsanlar sokaklarda sürüşüb düşərlər.

-Hay canım, şaka yapıyorsunuz çok espirilisiniz. Ama neyse oralarda bir sabun fabrikasını yapmaq iyi olurdu. Ne yazık ki iqtidar deyişdi, işimizi bitiremedik. Şimdiki ticaret bakanı iyimi tanırsınız?

-Hayır.

-Ne yazık. Düşündüm ki, bu işde yarımçı ola bilirsiniz. Kusura bakmayın. Azerbaycanın durumunu çox kötü gördüm. Canım bunlar ne biçim müselmandırlar? Namaz kılmazlar, oruc dutmazlar. Kadınlar hep açık gezib dolaşıyorlar.

Ətrafa bir göz gəzdirdim.

-Amma buradakı kadınlar da pek qapalı sayılmazlar - dedim.

-Bu memleket rezil oldu, əfəndim. Allah bu laikliyin belasını versin. İşte bu kadınlar, bu yarı çıplak kadınlar laikliyin ürünü. Görüyormusunuz erkekler onlara nasıl aşikane, şahvetle bakıyorlar. Bu en böyük bir günah. Namehrem bir erkekin başkasının haremine boylesine bakması en böyük bir suç. Ben de ergegim, ama hiç gözümü kaldırıb bakdımmı? Hayır. Çünki ne ecelimiz var? Nereye telesirik? Cennetde ki, her milletden, her yaşdan, her güzellikden huriler hepsi bizim hizmetimizde olmayacaklarmı? Ha? Neden acele edelim? Ne var bu fani dünyada? Gerçek - ahiretdedir. Hüzur İslamdadır. Ne dersiniz, oyle degilmi?

-Oyledir əfəndim.

-Əvət. Bana göre yol - ikidir. Ya İslamın bütün şartlarını kabul edirsin, namazı, orucu, Hacı və tesettürü, ya da redd edirsin, ama açık dersen: ben müselman deyilim, rusam, rumam, ermeniyem. Yeri gelmişken Ermenistanın Ticaret bakanı gelmişdi buraya, iyi bir anlaşma yaptık. Erivanda böyük bir sabun fabrikası kuruyoruz. Akılları başlarına gelsin, yine biz müselmanlara mühtac olduklarını kör olası gözleriylə görsünler. Yıkansınlar bol-bol. Ama yine murdar kalacaqlar. Müsülmana aylık temizlikine bir kalib sabun yeterse, kavura on kalıb gerekir. Gavurun kiri çokdur. İşte bu yüzden Eravanda kuracağımız fabrik o birilerinden on kat büyük olmalı. Ne yazık ki, Bakude heç bir şey yapamadık. Siz ne dersiniz, bu iktidar çokmu kalır?

-Bilmem. Mən sabun və ticarət işlərindən heç bir şey anlamam. Hatırlarsınızsa Bakıda sizinlə ortak bir film yapmak konusunda konuşmuşduk.

-Əvət, əvət. Hatırlamaz olurmuyum hiç? Canla-başla yapmaq isterim. Konusunu belə düşündüm. Bir capon recissoru var. Hiç duydunuzmu? Akira Kurasava.

-Duydum.

-Davet etmək istiyorum onu. O çəksin. Ssenarisini tabii ki, siz yazacaqsınız. Bütcesi benden. Paradan yana hiç sıkıntınız olmayacaq. Amma dünya çapında bir film isterim. Ne dersiniz yapa bilirmiyiz?

-Çalışarıq.

-Adını da buldum filmin, çok ilginc, çok orcinal bir ad: «Temizlik». Begendinizmi?

-Konusu nə?

-Anlatalım... Köye bir imam gelir. Çox genc. Ama zeki, saf islam düşünceli, emeli saleh bir insan. Köy kötü durumda, insanlar kir-pas içinde. Hastalik diz boyu. Ve kimse namaz kılmıyor, oruc tutmuyor. Gənc imam iki önemli iş yapıyor: Bir, insanları hak yoluna çağırıyor, camiye topluyor, namaz kıldırır, oruc tutdurur. İki, köye bol-bol sabun gətirtir.

-Şübhəsiz «Hacı Zakir» sabunu.

-Əvət. Köye en uyğun sabun «Hacı Zakir» sabunudur. Şimdi işin inceliyi burasında. Gənc imam köylüyü imana getirince zaten manevi temizlik hasil olmuşdur. Maddi temizlik için de bol-bol sabun kullanıyorlar. Nasıl?

-Bilmem. Düşünmek gerekir.

Tabii düşüneceksiniz. Kurasava da düşünecek. Ama filmin sonu üçün bir şey bildum, ona bayılacaqsınız. Siz de, Kurasava da...

-O ne?

-Anlatalım. Genc imamın köyde düşmenleri da var, tabii. Bunlardan biri ona ateş eder, yaralar. Annesi dualar edər oğlunu kurtarar. Finalda kurşun yarasını yıkamaq isteyen hemşireye imam: ''Ben yaralarımı yalnız Hacı Zakir sabunuyla yıkatıram'' der. Nasıl?

-Xarüqüladə... Möhteşem. Ama ne yazık ki, mən özümde boyle bir filmin ssenariosunu yaza biləcək güc görmürəm.

-Neden?

-Nedeni çok. Sizə başqa bir təklifim var. Gəlin bir musiqili film çəkək. Səfiəddin Urməvi haqqında.

-Safieddinmi dediniz. O da kim?

-Bir musiqişünas.

-Safieddin. İsmi çok güzel. Yani dinin saflığı, temizliyi. Görüyormusunuz, yine sabun meselesi. Oyle degilmi?

-Bir az fərqli. Səfiəddin bir musiqiçi, bəstəkar. Azəri musiqisinin babası.

-Bayılıyorum Azeri müziyine. Çok sevdim müziyinizi... «Dağlar kızı Reyhan, Reyhan...» Harika. Azeri müziyi çok güzeldir, degilmi?

-Əvət. Musiqimiz gözəldir.

-Ama neden müziyiniz bu kadar güzel, biliyormusunuz?

-Hər halda xalqın istedadlı olmasından.

-Hayır, kesinliklə hayır. Bunu ruslar size yapdılar. Boyle etmişler ki, fikrinizi müziye verəsiniz, asgeriniz, savaşçınız olmasın. Bu gün yenilmeyinizin sebebi işte bu...

-Əfəndim, gözəl musiqiye sahib olmaq əsgər olmağa bir əngəlmi?

-Tabii oylədir.

-Onda nasıl olur, almanların güclü ordusu, əsgəri də var, gözəl musiqisi də... Bax, Bethoven, Motsart...

-Hayır, hayır, bunlar bir laf... Bu bir rus oyunu. Biz rusların kurnazlığını1 çok iyi biliriz. Sizi bile-bile güzel sanatlara, müziye yöneltmişler ki, savaşda yene bilsinler. Kusura bakmayın, ama ben Rus entrikalarını destekleyen bir filme para yatıramam.

-Əfəndim, Səfiəddin XIII yüz ildə yaşamış. Moğal istilaları zamanında.

-Oylemi? Demek ki, siz henuz XIII asırda müziye ağırlıq vermisiniz, moğollara yenilmenizin sebebi de işte bu. Ama siz hiç merak etmeyin, bir şeylər yaparız. Benim sinema dünyasında bir sürü arkadaşım var. Bir ortağım var çamaşır üreten fabrik sahibi. Çamaşır üreticiliyine dini gözle bakılırsa - iyi bir film ola bilir, degilmi?

-Belke də...

-Siz heç rahatsız olmayın. Ben sizi perşenbe günü ararım. Telefonunuz var bende. Kusura bakmayın, şimdi getmek zorundayım. Namazın vaktıdır. Muhakkak görüşürüz.

-Alla. Mərhaba Ceylan xanım. Mən...

-Aldım sesinizi efendim. Merhaba. Nasılsınız?

-Sağ olun, iyiyim. Dün dediniz öylədən sonra telefon açım. Rektor bəylə görüşə bilirmiyim?

-Rektor bey burada yok ki...

-Nerede?

-Şehir dışına, tatile getdi.

-Ne zaman dönər?

-Bayramlardan sonra. Yani on gün sonra...

***

Gəldim Qaragöy isgələsinə. İskələ yanında səyyar balıq satıcıları çeşid-çeşid balıqlara alıcı çağırırdılar.

İskələ qarşısındakı küçənin o biri səkisində də bazar açılmışdı. Rus qadınları özlərindən böyük torbaları yanlarına qoyub buradan, İstanbuldan aldıqları şeyləri - saatları, bəzək şeylərini satırdılar. Hələ rusca bilməyən alıcıları təəccüblə məzəmmət də edirdilər: - Tı çe gto çudak - çelovek russkoqo əzıka çto li ne ponimaeşğ? Skazala tri tısəça i vse, basta. Uç bin lira. Ponəl?

Divarda kiril hərifləriylə

RUSSKİY DOM. RESTORAN MİŞA

sözləri yazılmışdı və güclü dinamiklərdən Vısotskinin xırıltılı səsi gəlirdi:

-Net rebyata, vse ne tak.
Vse ne tak rebyata.

O biri tərəfdən yeni bir türk mahnısı səslənirdi:

Ah Nataşa, Nataşa
Yakdın beni ataşa.

Qaraköydən Qadıköyə gedən vapura mindim, gəminin göyərtəsinə çıxdım. Boğaziçini o taydan bu taya, bu taydan o taya keçən gəmilərin göyərtəsində otururam adətən. Həm siqaret çəkmək olur burda (içəridə yasaqdır), həm də Boğaziçinin, İstanbul sahillərinin füsünkar mənzərələrinə doyunca baxırsan. Baxırsan, amma doymursan. Mavi sulardan qalxan sərinlik insanın ruhuna bir dinclik, rahatlıq çiləyir. Amma nə yazıq ki, bu gün gəmi göyərtəsində nə dinclik, nə rahatlıq vardı. Alınlarına sevgili futbol komandalarının - «Beşikdaş»ın ağ-qara rəngli şəridlərini bağlamış gənclər boru, təbil çalır, qışqırır, atılıb-düşürdülər - komandalarının zəfərini - Hollandiyanın «Ayaks» komandasıyla heç-heçə oynamasını bayram edirdilər.

Göyərtənin havası və mənzərələri nə qədər gözəl olsa da, bu hay-küyə tab gətirə bilmədim, içəri keçdim, bir çay alıb bucaqda əyləşdim.

Birdən kim isə qolumadan yapışdı.

-Mərhaba, kardeşim, mərhaba, nasılsın?

-Oho, Mete bey, xoş gördük.

-Xoş bulduk canım. Nə zaman gəldin?

-Bir aydan fazla.

-Beni neden aramadın?

-Ama siz də Bakıya gələrkən məni aramadınız.

-Kahr olsun, Bakudə boş bir zamanımız olurmu? Nasılsın, işlerin nasıldır. Güzelim Azerbaycanın durumu nasıldır.

-İyi deyil. Bilirmisiniz yeni saldırılar...

-Biliyorum, biliyorum. Canım neden boyle israr edirsiniz, neden boyle direnirsiniz1?

-Anlamadım əfəndim...

-Diyirom, neden boyle direnirsiniz? Bu üç herif neyinize gerekiyor?

-Ne herif canım? Siz neden bəhs edirsiniz? Dün gece ermeniler yeddi yaşayış məntəqəmizə basqın etdilər.

-Biliyorum, biliyorum. Amma siz alfabenizde X. Harfını, Ə.Harfini savunmakla2 ermeniləri geri oturdacağınızımı zənn ediyorsunuz? Neyinize gerek bu lanet X. Harfi.

-Mete bey, Azəri türkcəsində X. Hərfi çox önemli. İnsan gülən zaman hırıldar, amma ölən zaman xırıldar. Azəri türkcəsində...

-Boş ver canım, Azeri türkcəsi də ne demək? Bu bir lehce, aynən Erzurum, Sivas, bilmem daha hanki lehceler kibi. Tek bir türkce var, əfəndim. Bir milletin bir dili, bir dövleti, bir bayrağı və bir başkenti olur... Degilmi ya? Dil farklarımızı bizi bir-birimizden ayırmak üçün ruslar uyduruyorlar, Amerikalılar uyduruyorlar. Bu bir - tuzak. Ne yazık ki, siz də düşüyorsunuz bu tuzağa. Yeminem ki, bu lanet X, Ə herflerini sizlere KQB sokmuşdur. Biz kardeşiz, bir bütün olmamız gerekiyor. Çekin gözlərinizi Batıdan. Batının nəyi var, heç bir şeyi...

-Hər halda Batıda da böyük insanlar yetişdi.

-Kimdir onlar, bir örnek göstər.

-O qədər çox ki. Örnək - Şekspir.

-Şekspirmi dedin? Çok iyi. Hiç biliyormusun Şekspir kimdir? Bir türk. Soyadından da belli. O zaman teatroda tək kişi olmuş, birinci adam olmuş, ona göre də əsgi osmanlıca ona «Şahsi - bir» demişler. Anladınmı? İngilisler en böyük yazarlar saydıqları şahs - bir türk cocuğu. İngilisler - türkdüler.

-Almanlardamı?

-Tabii. Almanlar da oylə. Lafa dikkat et: «Alma - niya»! Bir alman kralına alma ikram ederken «alma niye? deyə sormuş və ülkesine bu zamanlardan almaniya denilmiş. Bütün Batı halkları türklerden töremiş. Ne yazık ki Hristianlığı kabul etmekle rezil olmuşlar.

-Bəs Doğu?

-Doğu da oyle. Caponların başkenti nedir, biliyormusun?

-Tokio.

-Hayır. Doğu köy. Əvət, işler boyle, sevgili kardaşim. Batı da, Doğu da hər şeyi bizden çalmış1. Ama bu boyle kalmayacak. Pek yakında hepsini geri alacağız. Atlantikden Pasifikedek bayrağımızı dalğalandıracayız...

-Mənə kalırsa bayrağımızı öncə Şuşada və Laçında dalğalandırsaq yaxşı olar.

-Çünki siz küçük çapda düşünürsünüz. Ufukunuz dar. Siz Ruslar boyle etgilemişler2. Kültürünüz, sanatınız hep rus və Avropa etgisinde...

-Oyle deyil. Bizim Üzeyir Hacıbeyli kimi dünya səviyyəsində bəstəkarlarımız var. Hiç onu duydunuzmu?

-Duydum tabii. Uzeyir Hacıbeyli tam bir italyan bestecisi.

-Hayır canım. Babası da türk, anası da. Karabağda doğdu. «Koroğlu» operasını yazdı.

-«Koroğlu» tam bir italyan operası. Heç bir türk besteçisi piano, violon kibi batı muzik enstrumanlarını kullanarmı?

-Hər halda bu mübahisəli, dartışmalı1 bir məsələdir.

-Təbii dartışalım. Çok iyi olar. Ben ayarlarım. Böyük bir oteldə bir ziyafət yaparız. Basını, televizionu da davet ederiz. Her kesin gözü önünde dartışarız. Senin burada bulunman iyi bir şans, kullanalım bu şansı. Kusura bakma, gec kalıyorum şimdi, acelem var.

-Telefon numranız yok mende, mənim də telefonumu almadınız.

-Önəmli deyil, ben seni bulurum. Nerede oturuyorsun?2

-Üsküdarda.

-İyi. Benim Üsküdar belediyyesində çox tanıdığım var, adresini və telefonunu bulurum. Muhakkak görüşürüz. Ama Batı hayranlığından sıyrılmanız gerekir. Unutmayın - biz Türküz. Türk ulusu yenilmez. Türk olmak istermisiniz pocaluysta.

-Çox mersi, Mete bey, çox mersi, bon şanslar, pardon randevunuzu kaçırmayın.3

***

Evə gəlirəm. Yoldaşımdan xəbər alıram.

-Korkmaz bəy telefon etdimi?

-Yok.

-Hacı Zakir?

-Heç kəs telefon etmədi.

-Ömür bəy, Mahmud bəy, Doğan bəy, Osman bəy?

-Dedim ki, heç kəs telefon etmədi. Bircə baqqal telefon etmişdi. Bizə satdığı şeyləri düz hesablamayıbmış. Ona on min lirə borcumuz varmış.

***

Televizoru açıram.

Birinci kanalda kürən bir kişi:

-En mükəmməl buz dolabları Akai şirkətində - deyir. - Akai. Əvət Akai dai.

İkinci düyməni basıram:

-Güney Doğuda terroristlər dün gecə yeddisi kadın, beşi cocuq on beş kişiyi öldürmüşlər. Baş bakan Kol terroristləri kınadı...

Üçüncü düyməni basıram. Ekranda yalnız qıpqırmızı dodaqlar. Diktorun səsi gəlir:

-Bu dudaklar kime aid? Zeki Mürenemi, Bülent Ersoyamı, Hülya Afşaramı? Cavablarınızı 000 999 telefonuyla bildirin. Doğru cavab verenler altım milyon lire və bir lüks spor arabası kazanacaq. Sakının, şansınızı kaçırmayın...

Dördüncü kanalı açıram:

-Biz kardeş Azerbaycana her tür yardım göstereyerlə bir oldu, ölenlerin, yaralananların sayı on binleri aşdı.

Beşinci düyməni basıram:

-Sayın Başkan. Azerbaycan konusunda neler düşünüyorsunuz?

-Biz kardeş Azerbaycana her tür yardım göstereceyiz. Ama dünyayla beraber haraket edeceyiz.

Altıncı kanal:

-Sakın, kıpırdanma, ben bir polis. Kılını terpedirsin kafanı param-parça edirim.

Yeddinci kanal:

-Bu ruh önce olarak Adem aleyhüsselam hazretlerine tevdi edildi... Kabirden ilk önce Rəsullah kalkacaqdır. Kalkar kalkmaz cennet libaslarını giyeceklerdir. Meşher yerine gelen insanlar orada bin sene ilahi mehkemesinin başlamasını bekleyecekler...

Səkkizinci kanal:

-Benimle evlenirmisin? Evlensen de, evlenmesen de, sen bilersin. Ama beni ara. Amerikada çok erkek tanıdım: çinli, maori, eskimos, zulus.... Sarı irk, kızıl derili, neqro... Bir-birindən çox farklı, ama hepsi erkek. Hepsini denedim. Uzaylı erkek yaratağı da denedim. Tabii duşlarımda 999 000 telefonla beni arayın, duşlarımı sizinle paylaşayım.

Doqquzuncu kanal:

-Canlarını kurtarmak üçün Araz nehriden üzerek İrana keçen Azerilerin böyük bir kısmı nehrin akıntısına kapılıb boğuldular, öldüler... Sen hanki sabunu kullanıyorsın? Ben «Hacı Zakir» sabununu kullanıyorum. Sene de tevsiyye ediyorum. «Hacı Zakir» lekelere düşman, çamaşırlara dost...

***

-Allo. Mərhaba, Ceylan xanım. Mən...

-Əvət tanıdım. Mərhaba. Nasılsınız?

-Rektor bey döndümü tetilden?

-Döndüler.

-Onunla görüşe bilirmiyim?

-Maləsef, Rektor bey çok özel bir toplantıda. Yarın öyleden sonra muhakkak görüşdürürüm sizi rektor beyle...

***

Evə gəlirəm. Yoldaşımdan xəbər alıram.

-Korkmaz bəy telefon etdimi?

-Xeyr. Nə Qorxmaz bəy, nə Qorxan bəy, nə Orxan bəy, nə Ömür bəy, nə Kömür bəy... Heç kəs telefon etmədi. Heç baqqal da telefon etmədi. Çünki səhər borcunu qaytardım. Həm də on min yox, on beş min lirə. Yenə səhv hesab edibmiş...

***

Telefonun dəstəyini qaldırıb özüm nömrəni yığıram.

-Selam. Lütfən Korkmaz Devrim beyle görüşe bilirmiyim?c

-Korkmaz bəy yurt daşında, əfəndim.

-Keziden dönmedimi?

-Döndü əfəndim, ama dün yine getdi.

-Nereye.

-Parise, orada pirmeylerin basketbol takımının Amerika yarışlarına burakılmadıqlarına protesto gösterisi var. Ona katılacaq.

***

-Allo. Merhaba. Mete Atilla beyle görüşə bilirmiyim?

-Hayır əfəndim. Mete bey Altaylara getdi. Argeoloqlar Boz kurdun çenesini bulmuşqlar. Mete bey bu konuda bir toplantı yapacaq orda.

***

-Allo. Selamünaleyküm. Hacı Zakir beyle görüşe bilirmiyim?

-Hacı Zakir bey hacca getdi.

***

O gecə uyuya bilmədim. Qısa bir sürədə mürgüləyəndə də yuxumda gah Bülent Ersoyun dodaqlarını, gah piqmeylərin basketbol oynamalarını, gah da boz qurdun çənəsini görürdüm. Durub italyan yazıçısı Canni Radarinin «Celsomino yalançılar ölkəsində» kitabını Azəricəyə çevirməyə başladım.

Səhər, danışdığımız kimi yenə Universitetə telefon etdim.

-Allo. Mərhaba, Ceylan xanım...

-Mərhaba. Ben Ceylan deyilim. Ben Meral.

-Mərhaba Meral xanım. Dün Ceylan xanımla konuşmuşduk. Nerede o?

-Ceylan hanım tatilde.

-Ne zaman döner?

-Kim bilir. Ceylan hanım hamile. Doğuşdan üç-dörd ay sonra döner inşallah.

-Hanım əfəndi, kaç gündür, kaç haftadır, kaç aydır men rektor beylə görüşmek isterim. Şimdi görüşe bilermiyim?

-Çok üzgünüm, ama rektor bey Ankaraya gitdi. Evleniyor.

-Allah xeyir versin. Allah hepsini mutlu etsin. Evlensinler, cocuq doğsunlar, kezilere getsinler.

-Ama siz kimsiniz, bəy əfəndi. Rektor bəyi kim ayırıyor?

-Azərbaycandanım.

-Azerbaycandanmı? Aman tanrım. Çok üzüldüm Azerbaycan olaylarına. İstersiniz mesacınızı alayım. Adınız ne?

-Adım? - bir an durdum, sonra - adım Celsomino - dedim.

-Celsomino? Ne karib bir ad. İtalyan ismine benzer. Azerbaycanda bu isim yıyqınmı?

-Əvət, çok yayqın - dedim - çao, çao, bambino. Arivederçe Roma.

-Azeriler italyancamı konuşuyorlar?

-Əvət, - dedim, sonra əlavə etdim - erkeklər italyanca, kadınlar piqmeyce.

-Oylemi? Na kadar ilginc. Bey əfəndi bir soru sora bilermiyim?

-Tabii.

-O zaman erkeklerle kadınlar bir-biriyle nasıl anlaşır?

-Japonca? Aman tanrım. Na kadar ilginc.

-Əvət, Akai dai. Fudziyama. Akira Kurasava. Xarakiri.

-Çok teşekkürler əfəndim, çok naziksiniz. Görüşürüz.

-Muhakkak görüşürüz, - dedim.

***

Boğazın sularından, Mərmərə dənizindən xəfif bir sis dalğa-dalğa yüksəlirdi. Soyuqdu. Qarşı tərəfin get-gedə uzaqlaşan minarələri duman içində bir xəyal, bir nağıl kimiydilər. İsti havalarda göyərtəni dolduran sərnişinlər indi içərilərdə idilər. Göyərtədə tək bir mən idim. Bir an mənə elə gəldi ki, tək bir göyərtədə deyil gündə neçə kərə Avropadan Asiyaya, Asiyadan Avropaya üzən bu gəmidə də yalqıza. Avropada da yalqızam... Asiyada da yalqızam.

Get-gedə yaxınlaşan dalğalarının üstündə cərgəylə düzülmüş martı quşlarına baxıb düşünürdüm: Bizlər quşları seyr etdiyimiz kimi, onlar da gündə vapurlarla o taydan bu taya, bu taydan o taya keçən insanları seyr edib nələr düşünürlər görəsən?

Mənə elə gəlirdi ki, gəmi yubanır. Düz 6-da evdə olmalıydım. Altının yarısı idi. Gəmi iskələyə yanaşar-yanaşmaz sıçrayıb çıxdım, yüyürüb «dolmuşa» mindim. Altıya on qalmış evimizin yanında maşından endim. Pilləkənləri tələsik adlaya-adlaya altıya beş qalmış mənzilimizə girdim. Başardım, çatdım. Bilirdim ki, telefon zəngi düz 6-da səslənəcək.

Düz altıda, əqrəb-əqrəb üstündə olanda telefon zəngi çalındı. Kimin telefon etdiyini bilirdim. Odur ki, dəstəyi qaldırıb:

-Mərhaba, İldəniz bəy - dedim.

-Mərhaba... Keçən hafta sözləşmişdik ki, bu gün 6-da sizə telefon açım.

5 noyabr 1993. İstanbul.

P.S. noyabr ayının yeddisində böyük şəhər bomboş idi. Küçələr, caddələr, meydanlar, bulvarlar, parklar - bomboş, adamsız. Maşınlar, dolmuşlar, taksilər, minibuslar, avtobuslar, tramvaylar hərəkətsiz. Gəmilər isgələlərinə yapışıb durmuş.

Quşlar çaşıb qalmışdılar. Təəccüb içindəydilər. Nələr oldu bu böyük şəhərə? İnsanlar necə oldu, birdən-birə qeyb oldular. Trafik nədən donub durdu. Yük maşınları, qatarlar nədən yerindən tərpənmirlər.

Quşlar hardan biləydilər ki, bu gün küçəyə çıxmaq qadağan olunub. Seçkilər qabağı sayıcılar bir-bir evləri gəzib seçiciləri siyahıya alırlar. Evində oturmayıb çölə çıxsan - cərimə olunacaqsan. Küçələrdən, bulvarlardan, meydanlardan, parklardan ara-sıra yalnız cocuqların şən səsləri eşidilirdi. Oynayırdılar, qaçırdılar, gülürdülər. Onları hesablamırdılar, saya salmırdılar, çünki hələ seçmək haqları yox idi, hələ seçmək yaşına çatmamışdılar. Onlar hələ seçə bilmirdilər.

Daha doğrusu hələ seçə bilərdilər - necə yaşamağı, necə davranmağı, necə danışmağı seçmək imkanları hələ vardı.

Quşlar çaşıb qalmışdılar. Küçələrin, meydanların, caddələrin belə hərəkətsiz olduğuna təəccüb edirdilər.

Cocuqların belə xoşbəxt olmasına heyrət edirdilər.

Amma quşlar ən çox ona təəccüb qalmışdılar ki, cocuqlar heç yalan danışmır.

7 noyabr 1993