Haqqinda.az

Qedim Azerbaycan torpashi on Asiyada yerleshir ve Qafqaz dashlarinin cenub-sherq hissesinden Urmiya golunun cenub ve cenub-sherqindeki dashliq erazilere qeder olan saheleri ehate edir. Onun sahesi 200 min kvadrat km-den artiqdir.

Azerbaycan butovlukde shimal yarimkuresinde yerleshir. ispaniya, Yunanistan, Turkiye, Çin, Koreya teqriben Azerbaycanla eyni coshrafi enlikdedir. Avropadan Orta ve Serqi Asiya olkelerine geden bir sira muhum beynelxalq ehemiyyetli yollar Azerbaycan erazisinden keçir.

Respublikanin erazisi shimaldan cenuba 400 km, qerbden sherqe ise 500 km mesafede uzanir, 38°25' - 41°55', shimal enlikler ve 44°50' - 50°51' sherq uzunluqlari arasinda yerleshir.

Avropa ve Asiyanin qovshashinda yerlesherek, respublika unikal geosiyasi ve coshrafi movqeye malik olmaqla, qedim zamanlardan ta indiyedek dunyevi iqtisadi ve medeni elaqeler uçun oz ehemiyyetini qoruyub saxlamaqdadir.


Relyefi


Azerbaycan Respublikasinin relyefi çox muxtelifdir. Burada iki esas relyef formasi - duzenlikler ve dashlar ustunluk teshkil edir.

Azerbaycan erazisinin 60 faize qederini dashliq eraziler tutur. Respublikanin esas geomorfoloji vahidleri olan Boyuk Qafqaz, Kiçik Qafqaz (Qarabash yaylasi ile birlikde) ve Talish dashlari Kur Araz ovalishini shimaldan, qerbden ve cenub-sherqden ehate edir. Naxçivan Muxtar Respublikasi Araz çayinin orta aximi ve onu ehate eden Zengezur ve Dereleyez sira dashlarinin hududlarinda yerleshir.

Respublika erazisinin orta yuksekliyi 400 metre qederdir. Lakin Xezersahili ovaliq okean seviyyesinden ashashida (hazirda -26,5m) oldushu halda, en yuksek zirve olan Bazarduzunun hundurluyu 4466 metrdir. Demeli, respublika erazisinde hundurluk ferqinin 4500 metre yaxin oldushu aydin gorunur.

Boyuk Qafqaz ozunun cenub sherq hissesi ile Azerbaycana mexsusdur. Burada iki dash silsilesi ayrilir: Bazarduzu zirvesile (4466 m) Bash ve yaxud Suayrici, Sahdash zirvesile (4243 m) Boyur (Yan) silsileleri. Cenub-sherqe doshru silsileler 1000-700 m yuksekliyedek tedricen alçalir. Boyuk Qafqaz silsilelerini dasheteyi yerler ehate edir: shimal-qerbde çolluk yayla, cenub-sherqde - Qobustan, cenub-qerbde Alazan-Hefteran ve shimal-sherqde - Qusar maili duzenliyi.

Dashlar esas etibarile nisbeten asanliqla denudasiyaya meruz qalan yura ve tebashir dovrlerinin çokme suxurlarindan teshkil olunmushdur. Dasheteyi yerler uçun bedlendler (Ceyrançol, Acinohur duzu) ve palçiq vulkanlari (Qobustan, Absheron) xarakterikdir. Qusar duzenliyi ve Alazan-Hefteran vadisi dorduncu dovr yashli qalin çinqil çokuntusu qatindan teshkil olunmushdur.

Kiçik Qafqaz respublikanin cenub-qerb ve qerb hisselerini tutmaqla, nisbeten az yuksekliye malik olmaqla bir sira silsile ve yaylalardan ibaret murekkeb qurulushlu dashliq erazidir. Bashlica silsileleri - Murovdash, Sahdash ve Zengezur silsileleridir. Qarabash yaylasi Murovdashin cenubundan bashlayaraq Araz çayina qeder qovsvari shekilde sonmush vulkanlarin konuslari ve dorduncu dovr lavalari uzerinde yerleshir. Kiçik Qafqaz yura ve tebashir yashli vulkanogen ve çokme suxurlardan teshkil olunmushdur.

Talish dashlari olkenin cenub-sherq hissesini tutur. Esas etibarile uçuncu dovr çokuntulerinden teshkil olunmushdur. Talish dashlari Kiçik Qafqaz dashlarindan Elbrus (iran) dashlarina keçid helqesini teshkil edir ve hundurluyu 2477 metre çatan uç esas dash silsilesi ve onlarin bir sira qollarindan ibaretdir.

Kur-Araz ovalishi Boyuk Qafqaz, Kiçik Qafqaz ve Talish dashlari arasindaki mekani ehate edir. Zaqafqaziyada en iri dasharasi çokekliyi olmaqla, o, respublika erazisinin merkezi hissesini tutrur. Ovaliq Kur ve Araz çaylari ile besh duzenliye ve ya duze ayrilir: Sirvan, Qarabash, Mil, Mushan ve Salyan duzleri.

Absheron yarimadasindan shimala doshru Xezer denizi sahillerinde Qusar maili duzenliyine soykenen Samur-Deveçi ovalishi yerleshir. Absheron yarimadasindan cenuba doshru Talish dashlarinin etekleri boyu Lenkeran ovalishinin dar zolashi uzanir. Kur-Araz, Samur-Deveçi, Lenkeran ovaliqlarinin, hemçinin Absheron yarimadasinin xeyli hissesi dunya okeaninin seviyyesinden ashashida yerleshir.


iqlimi


Azerbaycanin iqlimine olkenin coshrafi movqeyi, relyefi ve Xezer denizi esasli tesir gosterir. Burada yarimsehra ve quru çol, subtropik, mulayim ve soyuq iqlime rast gelinir. Yer kuresindeki 11 iqlim tipinden (V.V.Keppene gore) 8-i burada oldushu mueyyen edilmishdir. Quru subtropik iqlim Kur-Araz ovalishi ve Absheron uçun xarakterikdir. Rutubetli subtropik iqlim yalniz Talish dashlarinin cenubunda mushahide edilir, dasheteyi eraziler ve Lenkeran ovalishi uçun seciyyevidir. Mulayim iqlim Boyuk ve Kiçik Qafqazin esasen meshelerle ortulu yamaclarinda mushahide olunaraq, quru, mulayim-isti quru, mulayim-isti rutubetli ve mulayim soyuq iqlimlere ayrilir. Soyuq iqlim yuksek dash silsilelerinde, Boyuk ve Kiçik Qafqazin zirvelerinde, alp ve subalp çemenlikleri qurshashinda mushahide edilir. Havanin orta illik temperaturu ovaliqlarda musbet 15° C oldushu halda, yuksek dashliq rayonlarda 0° C ve daha ashashi dereceye qeder deyishir. iyulda aran rayonlarinda 25-27° C, dashliq rayonlarda 5° C teshkil edir. Mutleq maksimum 43° C oldushu halda, mutleq minimum -30° C-dek ashashi dushur. Bu yuksek reqemler Naxçivan çokekliyinde ve yuksek dashlarda mushahide edilir. Yashintilar da erazide olduqca qeyri-beraber paylanmishdir. il erzinde Absheron yarimadasinda ve Naxçivan MR-nin arazetrafi zolashinda daha (200 mm-den) az yashmur dushur. Kur-Araz ovalishinda yashintilarin miqdari 200-300 mm, Kiçik Qafqazda ve Boyuk Qafqazin shimal-sherq yamaclarinda 600-800 mm mushahide edilib. Boyuk Qafqazin cenub yamaclarinda 2000-2500 metr yuksekliklerde 1200-1300 mm-dek, en çox yashinti Lenkeran ovalishinin cenubunda ve Talish dashlarinin eteklerinde 1200-1700 mm-e çatir.

Hakim kulekleri shimal (Absheron yarimadasi), cenub-qerb (Kur-Araz ovalishi), qerb (Lenkeran ovalishi) istiqametlidir.



Daxili sulari


Respublikanin six çay shebekesi, onun erazisini sanki mavi horumçek toru ile ortmushdur. Azerbaycan erazisinde irili-xirdali 8400-e yaxin çay vardir. Onlardan 850-si 5 km-den artiq uzunlusha malikdir. Lakin uzunlushu 100 km-den artiq olan çaylarin sayi cemi 24-dur.

Kur ve Araz çaylari Qafqazin en iri çaylari olub, olkenin bashlica suvarma ve hidroelektrik enerjisi menbeleridir.

Kur çayi Turkiye erazisindeki Qizilgedik dashinin shimal-sherq yamacindan, 2740 m mutleq yuksekliye malik saheden bashlayir. O, Gurcustan erazisinden keçerek, Azerbaycan erazisine daxil olur. Kur-Araz ovalishi ile axaraq Xezer denizine qovushur. Kur çayinin umumi uzunlushu 1515 km-dir, onun 906 km-i Azerbaycan Respublikasi erazisindedir. Hovzesinin sahesi 188 min kvadrat km-dir. Kur çayi uzerinde Mingeçevir, Semkir ve Yenikend bendleri ve hidroelektrik stansiyalari insha edilmish, neheng su anbarlari yaradilmishdir. Mingeçevir su anbarindan çekilmish iri suvarma kanallari - Yuxari Qarabash ve Yuxari Sirvan vasitesile Kur-Araz ovalishinin torpaqlari suvarilir.

Araz çayi Turkiye erazisinde Bingol silsilesinden (2990 m) bashlayir, Sabirabad sheheri yaxinlishinda (Suqovushan kendinde) Kurle qovushur. Onun uzunlushu 1072 km, hovzesinin sahesi 102 min kvadrat km-dir.

Samur çayi Azerbaycanin shimal-sherqinde en iri çaydir. Dashistan erazisinde 3600 m mutleq hundurlukden bashlayir ve Xezer denizine tokulur. Uzunlushu 216 km, hovzesinin sahesi 4,4 min kvadrat km-dir. Bundan bashqa Qusarçay, Qudialçay, Velveleçay, Sumqayitçay, Vileshçay, Lenkerançay ve Astaraçay da Xezer denizine tokulur.

Azerbaycanda kulli miqdarda dash çaylari movcuddur. Ekser çaylar qar ve yashishlarin hesabina qidalanir. Menbeyini Boyuk Qafqazdan goturmush Balakençay, Talaçay, Katexçay, Kurmukçay, Kishçay ve diger kiçik çaylar Alazan-Eyriçay vadisinde Alazan ve Eyriçaya qovushurlar.




Bashlanshicini Kiçik Qafqazdan goturmush Ashstafaçay, Tovuzçay, Esrikçay, Zeyemçay, Semkirçay, Genceçay, Kurekçay, Terterçay Kure qovushur, Hekeriçay, Oxçuçay ve Naxçivan MR erazisindeki Arpaçay, Naxçivançay, Elinceçay, Giliançay, Ordubadçay Araza tokulur.

Azerbaycan Respublikasi erazisinde 250-e yaxin qidalanma ve emelegelme sheraitine gore ferqlenen tebii shirin ve shorsulu gol vardir. Onlardan buzlaq mensheli Tufangolu, uçqun ve surushmeden yaranan Goygolu, Maralgolu, Qaragolu, Batabati ve s., çay-dere mensheli Ashgol, Sarisu, Mehman, Haciqabul gollerini ve en iri shorsulu Acinohur, Boyukshor, Bineqedi ve s. golleri gostermek olar.

Bitki ortuyu

Azerbaycan Respublikasinin erazisi zengin floraya malikdir. Nisbeten boyuk olmayan erazide dunyada rast gelinen butun bitki tiplerinin demek olar ki, hamisi respublikamizda yayilmishdir. Azerbaycanda biten texminen 4500 nov ali, sporlu çiçekli bitkiler 125 deste 920 cinsde birleshir. Novlerin umumi sayina gore Azerbaycanin florasi Qafqazin bashqa respublikalarina nisbeten xeyli zengindir. Respublikada rast gelen bitki novleri Qafqazda biten bitki novlerinin umumi miqdarinin 66%-ini teshkil edir. Qafqaz ve bashqa regionlarda genish yayilmish bitki novleri ile yanashi Azerbaycanin florasinda kifayet sayda yalniz Azerbaycan ve onun nisbeten kiçik rayonlari uçun xarakterik olan 240-a yaxin endemik bitki novleri de vardir.

Bitki ortuyunun yayilmasini regionun fiziki-coshrafi cehetden formalashmasi, muasir torpaq iqlim sheraiti, shaquli zonaliq ve bir sira diger amiller de shertlendirir. Bele ki, respublikanin ovaliq hissesinde 200 metrlik yuksekliklere kimi sehra ve yarimsehra bitki tipleri ve su bataqliq bitkileri inkishaf etmishdir. Sehra tipli bitki qruplashmalarina esas etibarile Xezer sahilinde, cenub-sherqi Sirvanda, Mil, Mushan ve Sirvan duzlerinde rast gelinir. Torpashin duzlulushundan asili olaraq burada qarasoran, shahsevdi, etli, shoran, qishotu bitkileri yayilmishdir. Yarimsehra bitki ortuyu Sirvan, Selyan, Mushan, Mil ve Qarabash çollerinde ve elece de Ceyrançol, Qobustan ve Arazboyu duzenliklerde genish sahe tutur. Kur-Araz, Qobustan ve Ceyrançolde zonal formasiya olaraq yovshan yarimsehrasi sahe etibarile ustunluk teshkil edir. Bashqa formasiyalardan qarashan (Kur-Araz) ve dengiz (Qobustan, Naxçivan) formasiyalari daha seciyyevidir Yarimsehralarda çox sayilan diger bitkiler: soshanaqli qirtici, yapon tonqalotu, berk quramat, sherq bozashi, çilingburnu, taxil otlari ve bir sira shoranliq (çeren, shahsevdi, saribash, qishotu ve s.) otlaridir. Bu saheler uçun unikal olan tuqay mesheleridir. Esasen, Kur, Araz ve Qabirri çaylari vadilerinde yayilan meshelerin esas ashaclari palid, ashcaqayin, goyrush, soyud ve s. ibaretdir.

Boyuk Qafqaz ve Kiçik Qafqaz dasheteyi duzenliklerinde 200 m-den 600-700 m, bezen 1200 metredek olan hundurlukde esasen bir ve çoxillik kserofit bitkiler ve kollar yayilmishdir. Daha yuksekde yuxari serhedi 1800-2200 metrle mehdudlashan saheler meshelerden ibaretdir.

Azerbaycan Respublikasi erazisinin umumi sahesi 86,6 milyon hektardir. Azerbaycan meshelerinin umumi sahesi ise 1213,7 min hektardir. Bundan meshe ile ortulu sahe 989,5 min hektar teshkil etmekle, umumi erazinin 11,4% qederedir. Her adam bashina teqriben 0,12 ha meshe sahesi dushur ki, bu da umumdunya miqyasinda goturulen muvafiq orta reqemden 4 defe (0,48 ha) azdir.

Azerbaycanda mesheler sahece az olsalar da nov zenginliyi ile meshhurdur. Burada 435 nov ashac ve kol bitir, onlardan da 70-i endemik novlere aiddir. Butun respublika erazisi uçun enliyarpaqli mesheler seciyyevidir. Bu tip mesheler Boyuk ve Kiçik Qafqazin, Talish dashlarinin alçaq ve orta dashliq hisselerinde genish yayilmishdir. Xususile onlar 600-1600 m mutleq yuksekliklerde çox yerde vahid qurshaq yaradir. Qalan sahelerde talalar, dar zolaqlar sheklinde saxlanilir.

Mesheler esas uç ashac novlerinden - fistiq, veles ve paliddan ibaretdir. Onlar butun meshe ortuyunun 86,2 faizini teshkil edir. Bunlardan bashqa ashcaqayin, qarashac, coke, qizilashac, qovaq, yalanyarpaq, soyud ve s. enliyarpaqli ashaclar bitir. iyneyarpaqli mesheler respublika meshelerinin 1,7 faizini teshkil edir. Azerbaycanda tebii halda inkishaf eden 107 ashac novunden 7-si iyneyarpaqli ashaclardir. Onlara Avropa qaracokesi, Eldar shami, qarmaqvari sham, çoxmeyveli, ashir iyli qirmizi ve uzungovdeli ardic ashaclari daxildir.

Azerbaycan Respublikasi bir çox nadir ve kol novlerinin Veteni sayilir. Qaracoke uçuncu dovrun relikt bitkisi kimi meshelerin nadir incisidir. Bu ashac Boyuk Qafqazin Cenub (Qebele rayonu), cenub-sherq (Pirqulu, Samaxi rayonu) hissesinde yayilmishdir. Gecboyuyen, lakin uzunomurlu qaracoke heç vaxt genish saheleri ehate etmeyib. Eldar shaminin veteni Azerbayjandir, yayilma areali ise Jeyrançol on dashlishinin Eldar oyushu sahesidir. Talish dashlarinda biten uçuncu dovrun relikt ve nadir ashaclarindan demirashac, Lenkeran akasiyasi, shabalidyarpaq palid, azat, Qafqaz xurmasi, shumshad, yalanqoz, Hirkan enciri, Hirkan ashcaqayini ve s. tebietin nadir incileridir.

Heyvanlar alemi

Azerbaycan ozunemexsus fauna kompleksi olan bir neçe zoocoshrafi eyaletlerin qovshashinda yerleshir. Qonshu erazilerden - irandan, Orta Asiyadan, Araliq denizi olkelerinden olan bezi heyvan novleri buradaki sheraite uyshunlashmish, respublikanin faunasini zenginleshdirmishdir.

Azerbaycan Respublikasi erazisinde tebii sheraitin muxtelifliyi ile elaqedar onun heyvanlar alemi de çox rengarengdir.

Respublika erazisnde 97 nov memeli, 357 nov qush, 67 nov amfibii ve reptili, 1 nov deyirmiashiz, 97 nov baliq, 15 minden çox onurshasiz heyvan novu melumdur.

Duzenlik sahelerin faunasi kulli miqdarda memeliler, surunenler, suda-quruda yashayanlar ve çoxsayli oturaq ve koçeri qushlarla temsil olunub.

Burada memelilerden ceyrana, çol donuzuna, canavara, tulkuye, porsusha, qamishliq pishiyine, dovshana ve s., surunenlerden - bataqliq, Xezer ve Araliq denizi tisbashalarina, zolaqli keltenkeleye, adi ve su koramalina, gurzeye ve s., suda-quruda yashayanlardan - muxtelif nov qurbashalara, qushlardan - qirqovula, kekliye, turaca, qartala, muxtelif nov ordek ve qazlara, harayçi ve fisildayan qu qushlarina, qashqaldasha, sultan toyushuna, vashlara, qarabatdaqlara, qivrimlelek qutana ve s. hesharatlarin bir çox novlerine rast gelinir.

Orta ve yuksek dashliq hissede duzenlikde rast gelinen heyvanlardan bashqa bu eraziler uçun xarakterik sayilan Serqi Qafqaz tekesi, Qafqaz marali, Qafqaz kopgeri, Avropa cuyuru, Qafqaz qonur ayisi, qushlardan toshlugoturen, berkut, Qafqaz shahini, Qafqaz tetrasi, Qafqaz ulari ve s. fauna numuneleri meskunlashmishdir.

Azerbaycan Respublikasinin "Qirmizi kitabi"na 108 heyvan novu, o cumleden 14 nov memeli, 36 nov qush, 13 nov amfibi ve reptililer, 5 nov baliq ve 40 nov hesherat daxil edilib.

Azerbaycanin faydali qazintilari

Respublikanin erazisi uç novden olan qazintilarla, yeni hem filiz, hem qeyri-filiz, hem de yanacaq mensheli faydali qazintilarla olduqca zengindir.

Azerbaycan neft ve qaz yataqlari ile meshhurdur. Respublika erazisinin 2 hissesi neft ve qazla zengindir. En çox neft ve qaz yataqlari Absheron yarimadasinda, Xezer denizinin shelf zonasinda, Baki ve Absheron arxipelaqlarindadir. Bundan bashqa Cenub-Serqi Sirvan, Merkezi Aran, Qobustan, Ceyrançol, Acinohur, Siyezen zonasi neftle zengindir.

Dunyada meshhur olan Naftalan nefti esasinda bir sira xestelikler mualice olunur.

Respublikamizin qaz yataqlari Qaradash, Xezer denizinin shelf zonasi, Baki ve Absheron arxipelaqindadir. Azerbaycanin Kiçik Qafqaz hissesinde filiz yataqlari daha çoxdur. Burada demir, manqan, titan, xromit, mis, kobalt, polimetal, surme, qizil, gumush, moliben ve s. yataqlari movcuddur. En iri demir filizi yatashi Dashkesendedir.

Qeyri-filiz faydali qazintilardan Qobustan, Absheron, Tovuz eheng dashlari, Sahtaxti (Naxçivan MR), Kelbecer travetin dashlari, Dashkesen mermeri, Yuxari Ashcakend gipsi, Haciveli kvas qumlari boyuk teserrufat ehemiyyeti kesb edir.

Respublikada muxtelif kimyevi terkibli mineral su ehtiyatlari da vardir. Zenginliyine gore Azerbaycan erazisi "mineral sular muzeyi" adlandirilir. Kelbecer rayonundaki istisu, Naxçivan MR-daki Badamli, Sirab mineral sulari respublikamizdan çox-çox uzaqlarda meshhurdur.

Absheron yarimadasindaki Suraxani ve Six, Deveçi rayonundaki Qalaalti, Culfa rayonundaki Turshsu mualice ehemiyyetine gore ferqlenen mineral sulardir. Talish dashlarinda, Boyuk Qafqazin cenub ve shimal-sherq yamaclarinda ise termal bulaqlar çoxluq teshkil edir.


Xezer denizi


Dunyanin en iri qapali su hovzesi - Xezer Azerbaycan xalqinin heyatinda çox muhum ehemiyyet dashiyir ve ozunun fiziki-coshrafi gostericileri ile unikaldir. Onu qeyd etmek kifayetdir ki, Xezer denizinin flora ve faunasi endemik novlerle zengindir. Bele ki, qedimliyi ile diger baliqlardan ferqlenen nerekimilerin ehtiyatlarinin 90 faizi bu denizde cemleshmishdir.

Coshrafi landshaftin ozunemexsuslushu elverishli rekrasion sherait yaratmishdir.

Deniz meridian boyunça S latin herfi shekilinde uzanmishdir, 47°17' shimal enliyi ve 36°33' cenub uzunlushu koordinatlari arasinda yerleshmishdir. Meridian boyunca denizin uzunlushu 1200 km-e yaxindir, orta eni 310, en boyuk ve en kiçik enleri ise muvafiq olaraq 435 ve 195 km-dir. Xezer denizinin seviyyesi periodik olaraq deyishdiyinden onun sethinin sahesi ve sularinin hecmi deyishkendir. Hazirda denizin seviyyesi dunya okeani seviyyesinden -26,75 m ashashidir. Denizin bu seviyyesinde onun sethinin sahesi 392600 km2, sularinin hecmi ise 78648 km3-dir ve bu hecm Yer kuresindeki umumi gol su ehtiyatlarinin 44%-ni teshkil edir. Maksimal derinliyi 1025 m-dir ve bu baximdan Dunya okeaninin Qara, Baltik, Sari denizleri ile muqayise oluna biler, Adriatik, Egey, Tiren, Sulu ve diger denizlerden ise derindir.

Akvatoriyanin Azerbaycan hissesi denizin orta ve cenub hisselerini ehate edir. Duzlulushuna gore Xezer sulari dunya okeaninin sularindan xeyli ferqlenir. Simal hissede suyun duzlushu 5-6, denizin orta ve cenub hisselerinde 12,6-13,5 promille teshkil edir. Azerbaycanda movcud olan 300-dek palçiq vulkaninin 170-den çoxu Xezerin Azerbaycan sektorunda ada ve sualti vulkanlarini teshkil edir. Xususile onlar Cenubi Xezerde daha çoxdur.

Tebii sheraitin unikallishi ve rengarengliyi bir çox nadir fauna ve flora novlerinin Xezer denizinde bugunedek qalmasina sebeb olmushdur.

Denizin Azerbaycan akvatoriyasinda 171 nov fitoplankton (yosun), 40 nov zooplankton, 258 nov fitdentos, 91 nov makrozoondentos ve 14 fesileye aid 80 nov ve yarimnov baliqlar meskunlashmishdir.

Baliq novlerinin miqdarina gore karpkimiler ustunluk teshkil edir - 42 nov; xulkimiler - 31, siyenekkimiler - 17, qizil baliqkimiler - 2, nerekimiler - 5 novden ibaretdir. Xezer ixtiofaunasinin 4 cins, 31 nov ve 45 yarimnovu endemikdir. Endemik novlerin ekseriyyeti orta Xezerde qeyde alinib.

Teqriben 40 baliq novu ve yarimnovu ov ehemiyyeti dashiyir. umumi ixtiokutlenin esas hisselerini kilkeler teshkil edir (80%), qalan hisse siyeneyin, kefalin, aterinanin, gumushcenin ve xul balishin payina dushur. Baliq novleri içerisinde yox olmaq tehlukesi altinda olub, respublikanin "Qirmizi kitabi"na salinanlar: Xezer ilanbalishi, alabaliq, Cenubi-Xezer porusu (ashgozbalishi), çexon, deniz sufu. Son illerde nere baliqlarinin butun novlerini (ashbaliq, kelemo-qayabalishi, nere uzunburun balishin), Xezer qizilbalishin, ash qizilbalishin, xramulanin, shamayi balishinin, shibrit ve qarasolun sayi keskin suretde azalaraq, yox olmaq tehlukesi altina dushmushler. Xezerin su faunasinda yegane memeli heyvan Xezer suitidir. O, movcud suitilerin en kiçiyidir. Xezer suitinin populyasiyasinin olçuleri XX esrin evveline 1,5 milyon ferdden 80-ci illerin sonuna 360-400 min ferdedek azalmishdir. 1993-cu ilde Xezer suiti Qirmizi Siyahiya daxil edilmishdir.