Haqqinda.az

Gözlərinin qabağında ərinin ağ bayraq kimi yellənən ağ saçlı başına baxa-baxa beynindən keçirdi ki, ömür ötdü daha olmuşlar olmayacaq, istəsə də, istəməsə də bununla barışmalıdı,

çünki nə ötənləri qaytarmağa qüdrəti, nə də yaşadığı həyata görə, təəssüflənməyə həvəsi var, zamanında da belə şeylər barədə fikirləşməyə həvəsi var, zamanında, sadəcə, gənclik ehtirasından gözləri korlana-korlana yaşamışdı,

yəni tanışlıqlarının ilk aylarında onun könlünə girməkdən ötrü cürbəcür dona girmişdi, ağıl-kamalını, gələcək karyerasını, üstəlik ailələrinin maddi imkanını yetərincə dəyərləndirmişdi,

hətta onu tanıyana qədər münasibət qurduğu adamlardan da vaz keçmişdi, həmin vaxtlar böyük ehtimalla əri olacaq adamda özünün də izah eləyə bilmədiyi nəsə görmüşdü,

bilirdi ki, seçdiyi kəs onun yar-yaraşığı, inadı, naz-qəmzəsi qarşısında duruş gətirə bilməyəcək, bundan sonrasısa asandı – elə ki, kəndiri boğazına keçirdi, ömrünün axırınacan mələyə-mələyə arxasınca gəzəcək, heç təsir eləməyə, dediyini yeritməkdən ötrü cürbücür üsullar axtarıb tapmağa, dava-dalaş salmağa lüzum olmayacaq,

illah da vəzifəyə – filana öyrəşəndən, uşaqları doğulandan, qadın mehrinə alışandan sonra qazandıqlarının hamısını itirməmək xətrinə çox şeyin başına ip salmamağa, əksinə, olanların da üstünü malalamağa, başqalarının gözündə xoşbəxt ailə başçısı, xoşbəxt kişi rolunu oynamağa çalışacaq – bu təxminləri sonralar həqiqət olanda özü də özünün uzaqgörənliyinə heyran qaldı:

elə ömrünün, bir dam altında keçirəcəyinə qərar verəndən sonra onu hər şeydə doyumsuz eləməyə başladı – əri çox şey eləyə bilərdi, amma o istədiyinin nə vaxt, necə yerinə yetəcəyi artıq ondan asılı deyildi.

Bütün bunlar barədə özü qərar verirdi, həm də ərinin istədiyini hər şeyin məhz bu cür olmalı olduğuna inandıra-inandıra, səbrini son hüduda çatdıra-çatdıra, olub-keçənlərə zərurət yox, güzəşt, mərhəmət çaları qata-qata yerinə yetirirdi,

bilirdi ki, bütün bunlar ər dediyi adama bəs eləyəcək, öz hökmünü göstərməyə nə cəsarəti çatacaq, nə də belə şeylə nələrisə qazanacağına inanacaq, üstəlik, elə evliliklərinin başlanğıcından onun ipini bir az boş tutmuşdu,

yəni «cızığından çıxmağına» bir-iki köhnə tanışıyla yaxınlıq eləməsinə imkan vermişdi – bunu bir dəfə qatı ətir qoxusundan, bir dəfə də kürəyindəki cırmaq yerindən sezmişdi, amma üzə vurmamışdı, tamaşa düzəldib, oyun çıxarmamışdı,

əksinə öz-özlüyündə bir qədər rahatlanmışdı – buynuz çıxardıb hökmünü göstərməyə çalışsaydı, əlində onu yerində oturdacaq, fikirləşdiyi kimi buynuzunu sındıracaq tutalğası varıdı,

o tutalğasını sözarası ər dediyinə eyhamla qandıranda gözlərinin dərinliyindəki qorxunu, miskinliyi, məzlumluğu açıq-aşkar görüb əməlli-başlı ləzzət almışdı,

əmin olmuşdu ki, həyatını birləşdirdiyi adam günahının faş olduğunu bilir, bundan sonra elə addım atmaz ki, o ötəri əlaqələrdən uzağa getsin, uzaqbaşı hərdən gizlin-gizlin bu cür əməllərə baş qoşacaq,

onda da bir yastığa baş qoyduğu qadının qorxusu uzun müddət canından çəkilib getməyəcək,

həmin müddətdə də daha həlim, daha məzlum, daha sözəbaxan olacaq, bunusa əslində, onun üzündəki döyülmüş it görkəminə oxşayan ifadədən bilirdi,

o ifadə çəkilib gedənəcən ər dediyinin yaxasından yapışıb istədiyi yerə darta, istədiyini elətdirə bilərdi, elətdirırdi də: borc pul götürtdürüb evini şəhərin sanballı rayonuna dəyişdirmişdi,

o borcdan qurtarmamış yenə borca salıb evin içini tamam təzələmişdi, bir iz özünə gələn kimi bağ evi aldırıb, əməlli-başlı abıra saldırmışdı, qardaşını nüfuzlu şirkətə işə düzəltdirib, bacısına yaxşıca toy eləmişdi,

hər yayın bir ayını xarici kurortlarda keçirmişdi, iki uşağını – bir oğlan, bir qızın «bərkgedən» mətkəblərdə oxumasını, işə düzəlməsini, ailə qurmaq qayğılarını onun belinə yükləmişdi, o da etiraz eləməyi, şikayətlənməyi ağlına gətirmədən (bəlkə də ağlına gətirirdi, amma arvadının əlindəki tutalğanın müqabilində susmaqdan ayrı çarəsi yoxudu) qoşqu atı kimi bu yükü çəkirdi,

üstəlik yükü çəkməkdən özünü xoşbəxt saydığını göstərməkdən ötrü əməlli-başlı rola girirdi,

məsələn, can-ciyərinin də, uşaqlarının da ad günlərini, şad günlərini sanballı restoranlarda, «yüksək səviyyədə» keçirmək naminə ortaya çıxan çətinlikləri cürbəcür yollarla – dost-tanışlarının köməyilə – borca girməklə, işiylə bağlı «hərifləmə» əməliyyatlarında daha qətiyyətli, daha insafsız, daha tədbirli olmaqla, yaxud «dar gün» üçün, yəni arvadının çox ustalıqla xəbər tutduğu o «tutalğa»nın adına ayırdığı özü demiş, «ehtiyat fond»dan xərcləməli olurdu,

belə vaxtlarda təbii ki, yanaşı durub dünyanın ən xoşbəxt cütlüyü, ata-anası, ümumiyyətlə, məxluqu obrazını bacarıqla yaradırdılar, yalnız tək qalanda üzlərindən o maskaları atmağa cəhd göstərib eləmədən, kimin kim olduğunu çox yaxşı anlaya-anlaya bir-birinə çox mübhəm, həm də möhkəm tellərlə bağlı olduqlarını, ömürlərinin axırınacan beləcə yaşayacaqlarını ağıllarından keçirirdilər,

qadın baş yoldaşı seçməkdə düzgün yol tutduğuna bir daha əmin olurdu, çünki sevgi-filan ötəri şeylərdi, olsa-olsa, gənclik romantikasının duyğularla ifadə olunan formasıdı,

özünü kitablarda oxuduğun, kinolarda gördüyün, macəralarını eşitdiyin qəhrəmanlara oxşatmaqdı, o duyğular həyatın reallığıyla toqquşan anda pərən-pərən düşür, yəni sevgi yaxşı şeydi,

amma sevdiyin adamla abırlı yaşamağa yerin, istədiyin kimi həyat sürməyə imkanın, bir kərə gəldiyin bu fani dünyadan yetərincə zövq almağa amanın yoxdusa, onda o sevginin nə dadı olacaq,

yaxud olacaqsa, o dadın ömrü nə vaxtacan çəkəcək, sənin o sevgi dediyin şeyi gözün-könlün dolusu yaşamağa, yaşadığın müddətdə də ləzzətini duymağa, bəhrəsini görməyə macalın, daha doğrusu, taqətin olacaqmı – bu sualın cavabında «hə» deyən tapılar, amma o «hə»nin səmimiliyinə inanmaq çətindi, çünki insan həmişə rahatlamağa can atan məxluqdu, daim instinktinin arxasınca düşüb hər şeyin əlverişisinin seçməyə çalışır,

sevdiklərinin də ötəri yox, uzunmüddətli olmasına can atır, əgər əzab-əziyyətlərə dözürsə, deməli, bu dözdükləri onun istədikləri şey deyil, boynuna qəfil düşən, altından qaçmağa amanı, ya da iqtidarı olmayan yükdü, imkanı olsaydı, gözünü də qırpmadan o əzablardan canını qurtarardı,

ya da əgər əzab-əziyyəti könüllü çəkirsə, bu, onda dərrakə-filandan zərrə qədər də əlamət olmadığının sübutudu, çünki ağlı başında olan adam sevginin çox şərti bir zad olduğunu qəbul eləyər, kor-koranə vurğunluq yox, ölçülü-biçili bağlılıq olduğunu anlayar, yəni sevgi deyilən məsələ təkcə ruhi, hissi, cismani şeylərdən ibarət deyil, bunun sosial tərəfi də var, daha dəqiqi, o sevgi azarına tutulanlar bu cəmiyyət deyilən reallıqdan qıraqda, ulu əcdadlarımız kimi mağarlarda, zamanın ortaya qoyduqlarından bixəbər yaşamırlar,

kim onların hamı kimi, ürəkləri istəyən evə, maşina, vəzifəyə, rahat yaşayışa sahib olmaq istəmədiklərini deyirsə, gözünün içinəcən yalan söyləyir, üstəlik, nə qədər dəlicəsinə sevirsən sev, reallıqla üz-üzə gəldiyin məqamda o sevgi qurtarır,

qurtarmasa da, üstünə kölgə düşür, ən yaxşı halda çətin dözülən əzaba çevrilir, o əzaba tab gətirməyə də yüzdə yox, milyonda birinin dözümü çatır – elə eşidib – bildiyimiz məhəbbət əfsanələri də o dözənlərin həyatından yaranır – həmin milyonda biri olmaq da kimin bəxtinə düşə, bunu təkcə Allah bilir, belə şeyə ümid bağlayıb ömrü yelə vermək ağılsızlıqdan başqa bir şey deyil, çünki nisyədən nağdı yaxşıdı, nağdı könlün istəyən, xəyalında qurduğun kimi olmasa da, realdı, əlçatar, ünyetərdi, kəm-kəsirlərinə göz yummaq, ya da çalışıb-çabalayıb düzəltmək olar, amma nisyə xəyalplov kimi bir şeydi,

çatasan-çatmayasan – bunu təkcə göydəki bilir, sən xəyalındakının çin olduğunu gözləyirsən, bir də görürsən, ömür keçdi, ya əlin boşa çıxdı, ya da eləsinə rast gəldin ki, bütün ömrün alt-üst oldu, onda gəl ölünü qoy, dirini ağla, başına-dizinə döy, hara çatasıdı, səsini heç fələk də eşitməz, ömrünün axırınacan dilindən ah-vay, ürəyindən dərd qurtarmaz,

bütün bunlardan canını qurtarmaqdan ötrü vaxtında tədbirli tərpənməyinin nəticəsiydi, bəhrəsini bol-bol görmüşdü, hərdən xəyalına taleyinin başqa cür ola biləcəyini də gətirmişdi: əgər ağlına yox, hissinə uyub o rayonlu gədənin yağlı dilinə, yar-yaraşığına uysaydı, halı nolardı – şübhəsiz, ala-babat toy eləyərdilər, sonra kirayələrdə ömür çürütməyə başlayardılar,

uşaqları doğulardı, ər-arvad əlləşə-əlləşə uşaqların bitib-tükənməyən qayğılarını çəkməkdən başlarını qaldırıb dünyaya baxa bilməzdilər,

nə restoran tanıyardılar, nə kurortlara, xarici turist səfərlərinə gedərdilər, nə ürəkləri istəyən kimi qonaqlıqlar düzəldib, yüksək təbəqənin adamlarıyla oturub-durardılar, heç uşaqları da düz-əməlli məktəblərdə oxumazdı, beləcə birtəhər başlarını girləyərdilər,

bir də baxardılar ki, ömür keçdi, yır-yığış eləmək vaxtıdı, onda dərk eləyəcəkdi ki, yar-yaraşığa, şirin dilə aldanıb, ömrünü puç eləyib, cavanlığının o geri qayıtmayan anlarını lazımınca yaşaya bilməyib, ikinci dəfə də dünyaya gəlməyəcək ki, o səhvi düzəltsin,

yəni şair deyən kimi, bu ömrü uduzub, uduzmağın tüstüsü də ta qəbir evinəcən başından çıxacaq, onda dəyəri – filanı olmayan hissin toruna düşdüyünə görə özünə lənətlər yağdıracaq – amma yox, belə olmadı, uzaqgörənlik elədi, ürəyinin yox, ağlının sözünə qulaq asdı,

ağlagəlməz bacarığı, tədbirliliyi hesbaına işləri elə qurdu ki, cənginə keçirmək istədiyi adam özü ona könüllü təslim oldu, yaşadığı bütün illəri onun diqtəsiylə oturub-durdu, taleyinə yazılanı sözsüz-söhbətsiz qəbul elədi – yaşaya – yaşaya bütünı bunları özü də heyrətlənirdi,

çünki bu yola ayaq qoyanda hər şeyin asan olmayacağını gözünün aııtna almışdı, seçdiyi adamın həm qəlbindəki, həm də mühitindəki mövqeləri ələ keçirmək üçün səbrlə, inadla, ardıcıl çarpışmalara girəcəyini zənn eləmişdi,

amma yox, onun qəlbindəki möqeləri toyacan, mühitindəki mövqeləri toydan sonra asanlıqla ələ keçirdi, nisbətən çətini ər dediyi adamı ata-anasınıın, qardaş-bacısının əlindən qoparmaq oldu, o binəvalar da hələm-hələm təslim olmaq istəmirdilər,

amma bənd-bərənin bağlandığını, qismətlərinə düşən itkiyə barışmaq lazım gəldiyini tamam-kamal anlayanda əllərini səssiz-səmirsiz çəkdilər, cızılan nüfuz dairəsinin hüdudlarını pozmağa ağıllarına belə gətirmədilər – dəvət olunanda gəlirdilər, məsləhətlərini çox ehtiyatla, yüz dəfə ölçüb-biçib verirdilər, heç məsləhətlərinə əməl olunmasını da təkid eləmirdilər,

öz yerlərini dəqiq bilirdilər, uşaqlar doğulandan sonra heç o məsləhətləri də dillərinə gətirmədilər, beləcə hər şey lap başlanğıcdan fikirləşdiyi, planlaşdırdığı kimi oldu, ər dediyi adamı son hüceyrəsinəcən fəth elədi, başına kəndir salıb arxasında gəzdirdi, o da buna həvəslə olmasa da, itaət göstərdi,

sözünün qabağına söz çıxarmadı, uzaqbaşı zəif-zəif müqavimət göstərdi, o kəsərsiz müqavimətini özünün kişilik borcu saydı, amma son məqamdə sözünün keçmədiyini görüb rahatlandı,

yenilgisini həyat deyilən şeyin təbii qanunu hesab elədi, öz sözünü yeritmək üçün söz davasına, yumruq döyüşünə qalxmaqdan, əsəblərini korlayıb ailəsini dağıtmaqdansa, hər şeyi onun ixtiyarına buraxmağı daha ağıllı iş saydı – lazım gəlsə, özünü təmizə çıxarmağın tutarlı dəlil-sübutu da varıdı: vəzifə adamıdı, həyatın xırdalıqlarıyla baş yormağa nə vaxtı ilə həvəsi var,

fikri-zikri ailəsinin maddi ehtiyacını ödəməkdi, daha doğrusu, arvadının elədikləri ilə onun da fikrindən keçənlərdi, amma buna amanı da, macalı da yoxdu, bu səbəbdən də belə şeyləri onun öhdəsinə buraxıb – amma ağıllı iş saydığını ən qədər baha başa gəldiyini bircə özü hiss eləyirdi,

illah da ailəsiylə bağlı vacib şeylərdə qəlbində illərlə gəzdirdiyi arzusunun arvadının hökmüylə gözündə qaldığını duyanda nə qədər sındığını, cılızlaşdığını, yazıqlaşdığını açıq-aşkar görürdü, çiyinləri daha da sallanırdı, üzündəki ifadə get-gedə döyülmüş it ifadəsinə daha çox oxşayırdı, üstəlik, gicgahlarındakı ağ tüklərin sayı sürətlə artırdı,

bununla belə, ağzını açıb bir kəlmə söz demirdi, çünki desə, hansı cavabları alacağını, hansı ittihamlarla üzləşəcəyini çox gözəl bilirdi. Buna görə də susurdu: özünü olub-keçənlərlə razı kimi göstərirdi,

uzaqbaşı gözlərini qaçırdıb yazıq-yazıq gülümsəyirdi, bu gülümsəməyinin çəkisini – sanbalını da özündən, bir də təbii ki, arvadından başqa kimsə bilmirdi, belə vaxtlarda da arvadı, özünü daha da dikəldirdi,

dibində hikkə, qətiyyət, qələbə cilvələnin gözlərini ər dediyinə sarı fırladırdı. Bu da hər şeyi yerli-yerinə qoymağa bəs eləyirdi, belə baxışlarsa təkcə onun yox, uşaqlarının, bir cüt qızının, bir oğlunun da taleiyni müəyyənləşdirdi.

Geyinib-keçinmələri, oxumaları, kiminlə ailə qurmaları, necə yaşamaları o baxışla həll olundu, elə o baxış sayəsində də iki nəvə sahibi oldu, bu gün-sabah üçüncüsü də dünyaya gələcəkdi – yəni aradan otuz iləcən vaxt ötmüşdü,

bu illərin necə ötüb-keçdiyinisə hiss eləməmişdilər, oturub ömür haqqında fikirlərini bölüşməyi də ağıllarına gətirməmişdilər, heç tək qaldıqları qaranlıq gecələr də onları bu cür xəyallara salmamışdı, çünki ər dediyinin duyğularını çox ustalıqla ram eləməyi bacaran, onu istədiyini bol-bol yox, misqal-misqal, həm də böyük minnətlə verən, bununla da öz borcunu ikitərəfli şirin zəfərə çevirən qadın romantik sərsəmləmələr, idillik düşüncələrdən ötrü zərrə qədər də əl yeri qoymurdu,

qurbanının azadlıq arzusu üzərində əlindəki baltanın tiyəsini hazır saxlayan cəllad kimi ər dediyinin içində anlaşılmaz xof yaradırdı, o binəva xofdan qurtarmağa can ata-ata daha da tikinləşdiyini anlayırdı, elə bu vaxt da iqtidarını əlindən alan baxışlarla rastlaşıb çıxılmaza düşdüyünü açıq-aşkar dərk eləyirdi,

ər dediyinin bu halını gözəl anlayan qadın da birgə həyatlarının lap başlanğıcından düzüb-qoşuqlarının yorulmadan, usanmadan, vəzifə borcu kimi, planla yerinə yetirirdi, həm də gördüyü işlərdən əməlli-başlı ləzzət alırdı – bunu onun təhər-töhüründən aydınca görmək olurdu: camaatın arasında, məclislərdə bir söz deyəndə gözü onun onun üzündə olurdu,

yəni nəbadə ağzından mənim dediyimlə düz gəlməyən bir söz çıxa, küçədə yeriyəndə qoluna girirdi – qoy görsünlər, sən məndən ayrı bir addım da ata bilməzsən, bir şey alanda fikrini soruşurdu – fikrini deyə bilərsən, amma son söz mənimdi; bütün bunlardan da elə bil cavanlaşırdı,

ər dediyinin gicgahlarındakı tüklərin sürətlə ağardığını ya görmürdü, ya da görmək istəmirdi, indisə qəfildən gözlərinin qabağında ərinin ağ bayraq kimi yellənən ağsaçlı başına baxa-baxa beynində keçirdi ki, daha qmür keçdi, olmuşlar olmayacq, istəsə də, istəməsə də bununla barışmalıdı…