Haqqinda.az

Aprel 2001-ci ildə ABŞ-da həyata keçirilən sülh danışıqlarına Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri qatılmış, görüşlər zamanı ABŞ, Qərbin Rusiya ərazisinin xaricindən keçən ikinci bir quru yolu (ilki Xəzər ilə Gürcüstan üzərindən təmin olunur) əlaqəsini təmin edəcək "torpaq dəyişməsi" planı üzərində dayanmışdır. Lakin ABŞ Qarabağ probleminə həll tapmada gözlənildiyi qədər aktiv ola bilməmişdir. Bundan başqa, ABŞ Konqresinin qəbul etdiyi 907 saylı qərar, Azərbaycanla olan əlaqələri üçün maneə xüsusiyyətindədir. Bununla yanaşı, ABŞ, Rusiyanın Qafqazdakı yenidən qurulma və BDT'yi NATO qarşısında bir əsgəri ittifaqa çevirmə əməllərini 1997-ci ildə qurulan GUAM ilə iflasa uğratmışdır. Daha sonra Özbəkistanın da iştirakı GUUAM'a çevrilən təşkilat, Azərbaycan, Gürcüstan və Ukrayna tərəfindən qurulmuşdur. Təşkilatı quran respublikaların son məqsədi Rusiyanın genişlənmə siyasətini dayandırmaq, Qərb ilə bütünləşərək NATO-ya üzv olmaqdır.

ABŞ, 1997-ci ildə hazırladığı bəyanat Xəzər bölgəsində ABŞ-ın təsirini artırmağı, Rusiya, İran və Çin arasında meydana gələcəyi təxmin edilən ittifaqa qarşı əsas vasitə olaraq gördüyünü ortaya qoymuşdur. ABŞ, İranı Qafqazdakı qüvvələr tarazlığında xaric etməyə çalışmaqda, buna qarşılıq İran, Rusiyaya yaxınlaşmaqda və ibarət olan Moskva-İrəvan-Tehran ittifaqı, Azərbaycanı Qərbə yaxınlaşmağa məcbur edir. Tehran rəhbərliyinin Moskva ilə inkişaf edən əlaqələrini Vaşinqton rəhbərliyi Ankara ilə əməkdaşlıqla tarazlaşdırmağa çalışmışdır. Çin, qısa bir müddət sonra ABŞ-a rəqib olacağı nəzərdə tutulan iqtisadi potensialı ABŞ-a Qafqazda gələcəkdə rəqib olmağa namizəd. 2010-ci ildə Çinin dünya neft istehsalının 5-7%ini tələb etmişdir. Böyüyən iqtisadiyyatının artan enerji ehtiyacını qarşılamaq üçün xüsusilə təbii qaza yönəlməkdədir. Bunu qarşılamaq üçün xüsusilə Xəzər hövzəsi ətrafındakı ölkələrlə danışıqlara başlamışdır. Hindistan və Pakistan da nüvə gücləriylə Qafqazda nüfuz sahibi olmağa namizəd ölkələrdir. Bjezinskinin də ifadə etdiyi kimi, Avrasiya dünyanın siyasi olaraq ən iddialı və dinamik dövlətlərinin olduğu yerdir. ABŞ-dan sonra dünyanın ən böyük 6 iqtisadiyyatı güclü olan ölkə Avrasiyada yerləşir. Belə bir ətrafda olan Qafqazda ABŞ-ın gücünü gücləndirmək və gələcək hegemonluq gücünü zəmanət altına almaq adına səy göstərməməsi düşünülə bilməz.

11 Sentyabr sonrası ABŞ, qlobal hegemoniyası üzərindəki təhdid alınmasını qanunilik zəmini olaraq təqdim edərək Qafqaz üzərindəki təsirini daha da artırmağa, daha əvvəl iqtisadi və siyasi olaraq uzaqdan idarə etməyə çalışdığı bölgəyə şəxsən əsgərləriylə yerləşməyə başlamışdır. ABŞ-ın Azərbaycan üzərindəki 1998-ci ildən sonra nisbətən azalan marağının, bu məzmunda təkrar artmaqda olduğu deyilə bilər. Soyuq müharibənin bitimindən bu yana Qafqazda tam olaraq doldurulmayan güc boşluğunu tək başına doldurmaq üçün hərəkətə keçmək üzrə, ABŞ 11 Sentyabırı fürsət bilmişdir. 11 Sentyabr əvvəlində Rusiya və Çin, aralarındakı əlaqəni gücləndirərək bütün Avrasiyanı bürüyən yeni bir təhlükəsizlik qurşağı meydana gətirmə və ABŞ-ın bölgədə girə biləcəyi boşluqları doldurmağa istiqamətli bir meydana gəlmə içində idi. 11 Sentyabrdan sonra ABŞ, potensial qüvvələrin bir-biri ilə qonşu olmalarına maneə törədərək onları öz regionlarına həbs etmək istəmişdir. Əfqanıstana edilən əməliyyatla birlikdə Rusiyanın gücü qırılmış və ABŞ, Orta Asiya respublikalarına heç olmadığı qədər yaxın olma şansını əldə etmişdir. ABŞ xüsusilə Türkmənistan və Özbəkistana əsgər yığaraq, bölgəyə hərbi olaraq da yerləşmə şansına sahib olmuşdur. Beləcə Xəzər mənbələrinə daha yaxından nəzarət edə bilir. Bakı-Ceyhan boru xəttinin açılmasıyla bu nəzarət daha da güclənmişdir. Xəzər qaynaqları Yaxın Şərq qaynaqlarına ekvivalent olmasa da, bu gün Qərbin əlindəki ən əhəmiyyətli neft sahəsi mövqesindəki Şimal dənizinin yerini almağa namizəddir. Göründüyü kimi, Soyuq Müharibə bitimində köhnə SSRİ ölkələriylə başlanğıcda Rusiya vasitəsilə əlaqə yaratmağı üstün edən ABŞ, əvvəl bölgədə nüfuz yarışına girərək Azərbaycanla xüsusilə 1994dən sonra birə-bir əlaqələr qurmuş, Xəzər petrollarının ön söz sahibi olmaq üçün konkret addımlar atmışdır. 11 Sentyabr sonrasında bölgəni çox daha yaxından təqib etmək üçün özünə qanunilik zəmini hazırlayaraq, Rusiya qarşısında Azərbaycan üzərindəki nüfuzunu artırma şansını əldə etmişdir. ABŞ Azərbaycanın müstəqilliyini 25 dekabr 1991-ci ildə tanımış, iki ölkə arasında diplomatik münasibətlər 28 fevral 1992-ci ildə qurulmuşdur. 1992-ci ilin martında ABŞ-ın Azərbaycanda səfirliyi, 1992-ci ilin noyabr ayında isə Azərbaycanın ABŞ-da səfirliyi açılmışdır. Hal-hazırda, Azərbaycan Respublikasının ABŞ-dakı səfiri E.Süleymanovdur.